Alþýðublaðið - 24.12.1931, Síða 1

1931.
305 töiublað
Aðfangadag jóla. jj
Gerir jafnaðarstefnan
mennina betri ?
Eftir Ólaf Friðriksson.
Ég átti einu sin:ni mjög langt mennirnir hugsi og álykti, og
tal um jafnaðaxstefnuna við mann,
sem að lokum sagði:
„Pað getur verið, að jafnaöar-
stefnan komist á, og að pá munií
níli'r ,eins og pú segir, hafa nóg-
an og góðan mat, allir geta
klæðst góðum og smekklegum
fötum og allir búið í bollum.
björtum og skemtilegum íbúðutm
En mér er spurn: Verða menn-
irnir þrátt fyrir petta nokkuð betri
en áður? Ég er ekki að tala unt
pá menn, se:m jafnaðarstefnuríkið
tekur við úr núverandi pjóðfé-
lagi, pví svo kröfuharður er ég
ekki ,að ég ætlist til neins um
pá. En verður sú kynslóð, sem
vex upp eftir að samkepni ein-
staklinganna um auðinn er hætt,
nokkuð betri en sú, sem við nú
sjáum daglega í kringum okfcur?“
Ég ætla nú í grein pessari að
svara spurningu mannsins, aðal-
lega mieð rökum náttúrufræðinn-
ar. Er hér um mál að ræða, sem
mjög gaman er að athuga, en
rétt er að taka fram, að pessi
spurning er tæplega pess eðliis,
að hægt sé að heirnta sérstak-
lega svar jafnaðarmanna við
henni. Því jafnaðarstefnan er
fjármála- og framleiðslu-stefna
sem iniðar að pví að veita öllum,
sem vilja vinna, nóg af peim
gæðum, sem fyrir fé má fá, (og
par á meðal meiri mentun, aukna
pekkingu) og parf ekki frékar
að rökstyðja, að framkvæmd jafn-
aðarstefnunnar hlýtur að auka líf-
ið og gleðina í landinu.
Sú var tíðin, að pað pótti ó-
svinna, að segja að maðurinn
væri eitt af spendýrunum,, og
mennirnir væru fyrir tilverknað
próunar, sem á engan hátt væri
óeðlileg eða yfirnáttúrleg, komn-
ír af öpum eða dýrum, sem hefðu
veriö mjög svipuð peim. En peir
tímar eru löngu horfnir, að borið
sé á móti pessu, pví pó maðurinn
gangi að eins á tveim limum og
rófuliðir hans séu svo fáir og
litlir, að rófan nái ekki út úr
skinndnu, pá er öll likamsbygging
mannsins, beiniin, vöðvarnir,
taugakerfið, æðakerfið, skinnið
o. s. frv. svo lík spendýrunum,
pegar hvorttveggja er granstooö-
að, að um ætternið er ekki að
villast.
Oft heyrist sagt, að munurimn
ó inönnum og skepnum sé sá, að
breyti síðan eftir pví, en dýrin
láti stjórnast af blindum eðlis-
hvötum. En hvorttveggja petta er
rangt. 1
Þeir, sem pekkja eitthvað til
dýranna, vita, að (oft) bæði hugsa
og álykta pau, og peir, sem lagt
hafa stund á að athuga fram-
ferði mannanna, hafa séð, að
eðlishvatirnar ráða oft miklu um
framkomu peirra.
En pað er rétt að athuga ofur-
lítið hvað átt er við með orðinu
eðlishvöt.
Eðlishvötin er sumpart meo-
fœdd pekking, sem fengin er fyrir
reynslu kynslóða eftir kynslóðir.
sem á undan eru gengnar, og
sumpart hvöt eða næstum ó-
stjórnleg löngun til pess að haga
sér á ákveðinn hátt í samræmi
við pað, sem dýrkeypt reynsla
árpúsundanna hefir sýnt ættinni
að sé tryggast.
Hjarð-hvötin er rík hjá mörgum
tegundum, af pví reynslan befir
sýnt, að tryggaist sé ,að halda
hópinn. Hjá sumum dýrum er
pessi hvöt svo rík, að pau halda!
flokk allan hring sólargangsins;
önnur halda ekki höp nema ó
nóttunni eða pegar pau verðia
hrædd.
Þegar hneindýrahópur er dreif ð-
ur á beit og skotiÖ er á dýr, sem
fjarst er veiðimanninum, pá
hleypur dýrið samt inn að mið-
biki hópsins, eins og öll hin, sient
verða hrædd, pó dýrið með pví
móti nálgist veiðimanninn og
hættuna, af pví reynslan heíir
kent óteljandi ættliðum pessara
dýra, að pegar hættu beri að
höndum, sé petta öruggast. Og
dýrið gerir petta eins pó liættan1
komi úr öfugri átt, af pví eðliis-
hvötin má sín meira en skyn,-
semin, pegar dýrið verður hrætt
(og er við petta átt pegar talað
er um að eðlishvötin sé blind).
Það eru víst fiæstir, sem rekið
bafa stóra fjárhópa, sem gert hafa
sér ljóst, að pað, hve auðvelt er
að halda fénu sarnan, byggist á
meðfæddri hvöt fjárins til peiss
að halda hópinn, pegar (hæfileg)
stygð er komin að pví.
Margir hafa við borið heimsku
sauðkindarinnar og fært sem
sönnun, hvernig fé flæðir stund-
um og ferst af pví. En orsökin
til pessa mun oftast vera eðlisi-
hvöt fjóriris að halda hópinn, eftir
að hræðsla er komin að pví. Eðl-
ishvötin verður pví ríkari en
skynsemin, og er hér annað dæmi
upp á, að eðlishvöt pessi er blimd,
piar sem hún verður til pess að
drepa féð. Það er rétt að minnast
á að foDjstusauoirnir eru undan-
itekningar, par sem skynsemin (oft
í sambandi við dugnað) má sín
meira en eðlishvötin um að haldia
hópinn.
Sumt virðist benda á, að pað
sé pó áðallega vöntun á pessiari
hvöt til pesis að halda hópinn,
sem ráði, en ekki meiri skynsemi.
— Bóndi einn, sem í mörg ár
lét alt af lifa undan forystukind-
um, sagði mér, að að lokum befði
farið svo, að hér um bil ómögu-
legt hefði verið að 'reka féð. Það
hefði alt af tvístrast, par til hann
fækkaði aftur forystufénu.
Þó eðlishvötin sé stierk, sýnir
pað sig pó, ao komi reynslan
í bág við hana á uppvaxtarár-
unum, pá má reynslan sín meira
en hún. En petta er raimveru-
lega pað, að skynsemi eimstak-
lingsins sigrar ættarhvötina. Það
kemur kyrkingur í pá eðlishvöt,
sem reynslian kernur í bóg við,
svo hún gerir ekki vart við sig
nema undir alveg sérstökum
krinigumstæðum, og stundum
virðist hún gersamlega hverfa.
Það er víst varla hægt að hugsa
sér friðsamari skepnur en jórtr-
andi beljur, sem liggja úti. á túni.
En sé slíkum friðsömum naut-
pening, sem áreiðanlega í mörg
hundruð ættliði hefir verið jafn
friðsamur, slept á grasvíðiendi
Suður-Ameríku, par sem aldrei
sést niaður, pá verða kálfarnir
fullkomiin villinaut, sem geta j-afn-
vel veriö stórhættuleg mönnum,
Á nautabúunium miklu á hinum
víðlendu grassléttum Ameríku
er pví peningnum smalað við og
við, til pess að kálfarnir venijist
við að sjá menn, og verði ekiki
að fullkomnum villdnautum.
Og héðan af íslandi er kunn-
ugt, hvernig bolakálfar, sem eru
hafðir til fjalila á sumriin, par
sem aldrei. sést maður, verða
mannýgir. Almenningur segir, að
peir verði pað af því aÖ heyra
(öskrið í (sijólfum sér bergmála úr
fjöllunum. En hið sanna er, að
eðlishvötin (sem blundar í hverji-
um nautgrip), sem segir að mað-
uritm sé háskaskepna, hefir fengið
að pröast, í stað þesis að kyrikj-.
ast hjá þeim kálfum, ,sem eru i
bygð, þar sem reynslan sýnir
þeim daglega hið gagnstæða. Þeg-
ar svo bolinn ofan úr heiðimni
sér mann að haustinu, pó fylgir
hann pessari eðlishvöt sittni, að
vera hræddur við hann, og annari
eðlishvöt villmautsins, sem er að
bíða ekki skaðaskepnunniar, held-
ur ráðast á hana.
Reynslan mieð tamda strúta í
Suður-Afríku hefir verið sú, að
ef ungarnir eru ekki hafðir par,
sem peir sjá menn daglega, með-
an peir eru að stálpast, verða
peir viltir, pví eðlishvötin segir
peim að hræðast manninn.
Þegar norðurfarar hafa komið
í fyrstu til óbygðra landa, pá
hafa tóurnar, sama tegundin og
er hér á íslandi, verið svo gæf-
ar, að pær hafa svo að segja|
rifið út úr höndunum á peim
pað, sem þær nóðu til, pegar
norðurfararnir voru að flá eða
fara innan í dýi', sem peir höfðu
drepið.
Það er enginn vafi á pví, að
pegar forfeður okkar komu til
Islands, hafa tóurnar líka verið
svona spakar hér. En nú hafai
í meira en tíu aldir alt af veri.4
drepnar þær tóur, sem minst voru
varar um sig, en hinar hafa aukið
kyn sitt, sem sterkari‘ höfðu eðlis-
hvötina að varast mennina sem
háskagripi, enda er meiri hlutinn
af íslenzkum tóum nú orðinn af-
skaplega var um sig. En séu yrð-
lingarnií tekniir nógu ungir og
hafðir innan um fólk á uppvaxtar-
mánuðunium, verða peir spakir
sem hundar, af því að vegna
reynslunnar kemur kyrkingur í
þessa hræðsluhvöt. Hvöt. pessi
líður pó venjulega ekki alveg
undir lok hjá tóunni, og fái hún
fult frjálsræði og fari að fara)
einförum, vaknar hvötin smáttog
smátt á ný, og loks er tóanorðin:
svo hrædd við menn, að hún
kemur ekki aftur. Nákvæmlega
petta sama má sjá á tömdum!
hröfnum.
Kunnugt er líka, að ketlingar,
sem gæfasti köttar hefir gotiið
úti í urð eða hrauni verða alt
af hálf-viltir, ef þeir nást ekki
fyr en p'éir eru farnir að stálpast.
Þegar nú er athugað háttalag
mannanna, kemur í ljós, eins og
fyr var drepið á, að einnig peir
láta eins og dýrin stjörnast af eðl-
ishvötum. Þó m-enn haldi, aðpað
sé skynsemin sem ráði, og mann
reyni að færa skyhsamleg rök
fyrir gerðum sínum eða fyrir-
ætlunum, eru pað pó oft ©in-
göngu eðlishvatirnar sem ráða.
Þrásinnis hefi ég séð menn, sem
ekkert viissu um jafnaðarstefniuna,
taka ákveðna afstöðu með henni
eða mótd, eftir því, hvort þeir
höfðu frekar samúð með verka-
lýðnum eða atviinnurekendum, og