Morgunblaðið - 20.07.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 1985
Norðurlandamótið
í skák:
Réttarstaða lögreglu-
manna í lausu lofti
Rætt við Einar Bjarnason formann
Lögreglufélags Reykjavíkur
NIÐURSTAÐA H«starétUr í Skaftamálinu svonefnda, þar sem lögreglu
maður var dæmdur fyrir líkamsmeiðingar af gáleysi og honum dæmd
bæði sekt og persónuleg fébóurábyrgð, hefur vakið athygli og umræðu að
undanfornu. NiðursUðan vekur vissulega ýmsar spurningar, og þá eink-
um hvað snertir ábyrgð lögreglumanna og að vonum hefur niðurstaðan
kallað á viðbrögð af þeirra hálfu. Lögreglufélag Reykjavíkur hefur sent
frá sér samþykkt, þar sem undrun er lýst á niðurstöðu HæsUrétUr. Þar
segir ennfremur að dómurinn eigi eflaust eftir að marka framtíðarstefnu
þar sem ríkisvaldið er leyst undan húsbóndaskyldu, en lögreglumenn
gerðir ábyrgir og bótaskyldir fyrir óböppum og meiðslum, sem handtek-
inn maður kann að verða fyrir. Að leggja slíka ábyrgð á venjulega
sUrfsmenn geti orðið til þess að þeir veigri sér við aðgerðum þegar óvíst
sé um úrsliL Lögreglumenn hafa einnig sent dómsmálaráðherra bréf þar
sem segir meðal annars, að með niðurstöðu HæsUrétUr hafi verið „lögð
á herðar lögreglumanna harðari skylda en þeir vissu áður á sér hvila og
lögreglumönnum gerð meiri persónuleg ábyrgð sinna mistaka en dæmi
þekkjast til áður í opinberu starfi. í eftirfarandi viðtali við Einar Bjarna
son, formann Lögreglufélags Reykjavíkur, er fjallað um niðurstöðu
HæsUréttardómsins og viðhorf lögreglumanna í þessum efnum.
„Lögreglumenn eru almennt
óánægðir með þessa niðurstöðu
og jafnframt undrandi," sagði
Einar er hann var fyrst spurður
um viðbrögð lögreglumanna eft-
ir að niðurstaða Hæstaréttar lá
fyrir. „Hins vegar leyfir maður
sér ekki að gagnrýna Hæstarétt
sem slíkan, því við vitum að
þetta eru okkar færustu lögvís-
indamenn og heiðarlegir menn.
En þetta er ekki mjög sterkur
dómur. Tveir vilja sýkna algjör-
lega og undirréttardómari sýkn-
aði alfarið. í rauninni eru þvf
þrír dómarar sem vilja sýkna og
þrír sem vilja sakfella, þannig að
mönnunum hefur augljóslega
verið vandi á höndum."
— Nú hafa lögreglumenn sent
frá sér samþykkt, þar sem því er
gert skóna að starfshættir lög-
reglunnar muni breytast í kjöl-
far þessa dóms?
„Hverjar afleiðingarnar verða
er ekki gott að segja. Við hljót-
um alla vega að gera kröfur um
aukinn liðsafla vegna þess að við
munum verða ragari við að
leggja til að handtaka mann og
flytja nauðungarflutningum,
nema við séum með þaö mikinn
liðsafla að óhöpp megi teljast
útilokuö. í annan stað er ég
hræddur um að þetta geti orðið
til að kippa starfsaðferðum lög-
reglunnar langt aftur í tímann,
sem mun því miður bitna á
mannréttindum. Og það yrðu
mikil mistök.
Þegar ég byrjaði í lögreglunni,
fyrir um það bil aldarfjórðungi,
var lögð mikil áhersla á þá
ábyrgð sem við hefðum gagnvart
fólki og ef við hefðum afskipti af
ölvuðum manni, þá væri hann á
ábyrgð okkar þangað til af hon-
um rynni. Þetta leiddi til að inn-
setningar voru óþarflega marg-
ar. Menn einfaldlega vildu ekki
taka á sig ábyrgðina á því að
ölvaður maður lenti fyrir bíl eða
kveikti í heima hjá sér. Og ein-
mitt vegna þessa dóms, er ég
hræddur um að mönnum geti
hætt aftur til að teygja innsetn-
ingarheimildir lengra en heppi-
legt er.
í sannleika sagt teljum við, að
með þessari niðurstöðu Hæsta-
réttar sé réttarstaða okkar mjög
óljós, og slíkt getur haft óheppi-
leg áhrif á störf okkar. Hins veg-
ar er alveg ljóst, að það er mjög
brýnt, að einhverjar ákveðnar
reglur verði settar um ábyrgð
lögreglumanna og réttarstöðu."
Erum við verktakar?
„Með þessum dómi er ríkis-
valdið leyst undan húsbónda-
skyldu, en við gerðir ábyrgir og
bótaskyldir fyrir óhöppum og
meiðslum sem handtekinn mað-
ur kann að verða fyrir, án þess
að nokkuð tillit sé tekið til þess
hvernig viðkomandi hegðar sér.
Nú vitum við, að ölvaður maður,
sem jafnvel er æstur og reiður
getur brugðist hart við án þess
að hugsa nokkuð um hvort hann
verði sjálfur fyrir meiðslum. Við
erum gerðir ábyrgir fyrir
meiðslum sem hann kann þannig
að valda sjálfum sér.
Hins vegar ef við meiðumst,
þá er ríkið ekki ábyrgt. Við eig-
um að sækja bætur til manna,
sem ef til vill eru öreigar. Sem
dæmi má nefna að það var
sparkað í lögreglumann nú í vet-
ur og hann rifbeinsbrotnaði.
Ríkið hafnar miskabótum. Með
öðrum orðum, við erum bóta-
skyldir fyrir gáleysi, en hús-
bændurnir, ríkið, hefur engum
skyldum að gegna gagnvart
okkur. Erum við verktakar eða
hvað? Það er von að lögreglu-
menn séu nú farnir að spyrja sig
þessarar spurningar.“
— En hafa lögreglumenn ekki
stundum verið óþarflega harð-
hentir, — hversu langt megið þið
ganga í svona tilfellum?
„Við höfum auðvitað orðið
varir við að fólk telur okkur
stundum full harðhenta. Undir
venjulegum kringumstæðum
geta tveir lögreglumenn hand-
tekið einn mann, án þess að eiga
mikið í hættu. En ef maðurinn
hefur misst alla glóru, berst um
eins og vitlaus maður, reynir að
gefa þér á kjaftinn og sparka í
þig og hirðir ekkert um hvort
hann verður sjálfur fyrir meiðsl-
um, þá getur slík handtaka orðið
býsna erfið. Ekki síst þar sem þú
ert ábyrgur fyrir því að ekkert
komi fyrir.
Ég viöurkenni alveg, að i hita
slíks leiks, og þá sérstaklega
þegar tvísýnt er um lyktir, kem-
ur fyrir að við göngum lengra en
heppilegt er. Lögreglumenn
geta, þegar þannig stendur á,
orðið reiðir eða jafnvel hræddir.
Þarna koma til mannleg við-
brögð og lögreglumenn eru
mannlegir eins og aðrir. Það vill
stundum gleymast. Við erum
ekki vélar, sem hægt er að stilla
inn á ákveðna skapgerð eða
ákveðna orku.
En talandi um ofbeldi, þá
finnst mér það líka heyra undir
ofbeldi, þótt það sé ekki líkam-
legt, þegar einhver maður hefur
brotið af sér og er dæmdur eftir
Iangan tíma og stungið inn þeg-
ar hans hagir eru gjörbreyttir.
Þar er um að kenna seinagangi í
dómskerfinu. Á þessu hefur að
vísu orðið breyting til batnaðar,
en þrátt fyrir það eru þessir
hlutir hreint ekki í lagi.“
l'áltur fjölmiðla
-Ég er ekki viss um að allt
fjölmiðlafólk geri sér grein fyrir
því gífurlega valdi sem felst í
fjölmiðlum og beitingu þeirra i
ákveðnum málum. Eg held að
þetta fólk geri sér heldur ekki
grein fyrir hversu mikið ofbeldi
felst í því að nafngreina menn í
sakamálum, eða aðdróttunum af
ýmsu tagi. Ég vildi heldur fá á
kjaftinn en að fá aðdróttanir í
fjölmiðlum um að ég væri þjóf-
ur. Ég myndi frekar kjósa
meiðsli en mannorðssviptingu.
Með þessu er ég ekki að segja, að
það sé sjálfsagður hlutur að
ganga um og berja fólk, en
ofbeldi getur komið fram í ýms-
um myndum, þótt ekki sé það
líkamlegt. Til dæmis að birta
nöfn manna sem eru grunaðir,
en hafa ekki verið sakfelldir, það
er auðvitað ekkert annað en níð-
ingsverk.
1 Skaftamálinu gerðist það, að
með reginafli sínu fengu fjöl-
miðlar almenningsálitið til að
dæma lögreglumennina þrjá
seka fyrir ofbeldi. Og þegar al-
menningisálitið hefur einu sinni
fellt sinn dóm og svipt menn
mannorðinu getur verið býsna
erfitt að fá þeim dómi hnekkt.
En það er ef til vill skiljanlegt
að fjölmiðlafólk eigi erfitt með
að setja sig inn í þær aðstæður
sem lögreglumenn þurfa oft að
standa frammi fyrir. Mér kemur
til dæmis i hug vinnuaðstaða
lögreglumanna viða úti á landi,
til dæmis við flutning handtek-
inna manna. Ég er sjálfur mjög
undrandi yfir þeirri fram-
kvæmd, bæði þeirri vinnuað-
stöðu sem lögreglumönnunum er
boðin upp á og eins þeirri hæpnu
mannréttindastöðu, sem þeim
handteknu er boöið upp á. Það er
kannski einn lögreglumaður á
staðnum, sem þarf að flytja
handtekinn mann um langan
veg. Sá handtekni er þá einn aft-
ur i bílnum, ef til vill í slæmu
ástandi og getur enga björg sér
veitt ef eitthvað kemur fyrir.
Þessu verður auðvitað að breyta
þótt það kosti mikið fé og aukinn
liðsafla. En mannréttindi kosta
peninga, framhjá þeirri stað-
reynd verður ekki litið.“
Hvar eru mörkin?
En svo við víkjum aftur að
bótaábyrgð lögreglumanna. Nú
er mál í gangi sem varðar um-
ferðarlagabrot?
„Já, þaö er mál í gangi núna,
sem við ætlum að verja allt upp i
Hæstarétt. Það var tilkynnt um
að maður hefði orðið fyrir
hjartaáfalli. Lögreglumaður ek-
ur á staðinn með rautt ljós, en á
leiðinni lendir hann i árekstri og
veldur með því bæði tjóni á bil
og að maður fer úr axlarliði. Nú
krefst saksóknari þess, að þessi
lögreglumaður verði sviptur
ökuleyfi og sektaður.
Við gerum ráð fyrir, að sak-
sóknari hafi þarna lögin á bak
við sig, og við erum ekki að
krefjast þess að annað gangi yfir
okkur en aðra borgara. Það er
auðvitað sjálfsagt að sekta
okkur og svipta ökuleyfi fyrir
ógætilegan akstur eins og aðra.
Hins vegar teljum við að það sé
mjög hæpið í þessu tilfelli. Er
hægt að ætlast til þess, þegar
um válega atburði er að ræða, að
menn séu að flýta sér mikið, ef
þeir eiga von á áfellisdómi?
Við ökum eins og við getum ef
að það er maður í höfninni, svo
ég nefni dæmi. Slíkur akstur
skapar auðvitað hættu. Spurn-
ingin er hins vegar, erum við að
skapa eins mikla hættu og þá,
sem við erum að reyna að af-
stýra og á að dæma okkur fyrir
það? Við viljum gjarnan fá skýr-
ar línur í þessum efnum.“
Morgunblaðið/Bmillm
Einar Bjarnason formaður Lðg-
reglufélags Reykavíkur.
— Hefur þetta mál kannski
haft þau áhrif, að lögreglumenn
fara sér nú hægar og eru jafnvel
ekkert að flýta sér á vettvang,
þótt mikið liggi við?
„Nei, það hefur ekki gert það
enn sem komið er og ég á ekki
von á að þetta mál muni hafa
þau áhrif. Ég held að menn
hefðu einfaldlega ekki taugar til
þess, vitandi kannski af mann-
eskju að brenna inni, að slaka á í
þessum efnum, jafnvel þó að
sektardómur vofði yfir okkur.
En hins vegar viljum við fá úr
því skorið hver staða okkar er í
þessum efnum.“
— Hvar liggja mörkin varð-
andi bótaábyrgð lögreglumanna
að þínum dómi?
„Mér finnst fráleitt að dæma
lögreglumenn og láta þá sæta
persónulegri fébótaábyrgð fyrir
gáleysisverk og eins að sekta þá
fyrir tjón sem þeir kunna að
valda í aðkallandi útköllum, þar
sem jafnvel mannslíf eru í húfi.
Menn verða að athuga það, að
við höfum engan fjárhagslegan
hagnað af því að flýta okkur á
staðinn. En ég býst við að lög-
reglumenn haldi því áfram eftir
sem áður. Það væri raunar fróð-
legt að kanna afstöðu almenn-
ings i þessum efnum. Hvað vill
fólk að við gerum í svona tilfell-
um. Við sköpum einhverja hættu
með þessum akstri, en spurning-
in er, eigum við að hægja á
okkur og draga þannig úr mögu-
leikanum á að komast í tæka tið
á staðinn?"
Samtrygging
— Nú er þvi stundum haldið
fram, að samtrygging sé mikil og
víðtæk innan lögreglunnar, hvað
viltþú segja um það?
„Eg held að hún sé talsverð, en
dreg mjög í efa að hún sé meiri
en hjá öðrum stéttum. Hvernig
er þetta til dæmis hjá ykkur
blaðamönnum? Er það aðgengi-
legt fyrir borgarana að fylgjast
með dómum siðareglunefndar
blaöamanna, og er sú leynd ekki
ákveðin samtrygging. Hjá okkur
lögreglumönnum er samtrygg-
ingin vissulega fyrir hendi, en
Þó er hún ekki meiri en svo, að
það er algengt að við kærum
hvern annan, ef við teljum að
viðkomandi hafi brotið af sér.
Lögreglumenn hafa verið sviptir
ökuleyfi fyrir umferðarlagabrot.
Sjálfur hef ég fengið sekt fyrir
umferðarlagabrot. Við höfum
tekið lögreglumenn fyrir ölvun
við akstur vitandi það, að þeir
verða reknir. Þetta er auðvitað
sárt þegar félagar manns eiga i
hlut, en þannig er þetta nú.
Við höfum líka orðið að hafa
afskipti af félögum okkar i
heimahúsum og á veitingastöð-
um og þeir hafa fengið sömu
meðferð og annað fólk. Þetta er
kannski meira feimnismál þegar
lögreglumenn eiga í hlut en aðrir
borgarar. En það er enginn
ástæða til að vera að fara i felur
með svona nokkuð. Við erum
bara venjulegar manneskjur
með einhverja kosti og einhverja
galla, eins og annað fólk.“
Sv.G.
Innbyrðis jafn-
tefli hjá Jóhanni
og Helga
Fri Áslutli Erai Kármsyni frétUriUrn MbL i
Gjtrik.
JÓHANN Hjartarson og Helgi
Ólafsson gerðu jafntefli í innbyrðis
viðureign í 4. umferð, skákin var í
jafnvegi allan tímann og varð 14
leikir. Aðrar skákir fóru svo: Öst
Hansen — Westerinen '/í—'A,
Schússler — Curt Hansen V4—Vi,
Vrjola — Wiedenkeller 1—0, Agde-
stein — J.Cr. Hansen 1—0.
Einnig voru tefldar biðskákir úr
3. umferð og þar vann Yrjola
Schússler en Curt Hansen og J.Cr.
Hansen gerðu jafntefli. Efstir og
jafnir eftir 4 umferðir eru Jóhann
Hjartarson og Yrjola með 3V4
vinning. í 3.-4. sæti eru Helgi
Ólafsson og Agdestein með 3 vinn-
inga.
Af öðrum flokkum er það að
segja að Áskell Örn Kárason vann
sína skák í meistaraflokki sem og
Jón Þ. Bergþórsson í opnum
flokki. Þessir tveir leiða því sína
flokka með fullt hús eftir 2 um-
ferðir.
Opið hús
hjá AFS
Skiptinemasamtökin AFS á ís-
landi hafa opið hús í Þróttheimum
sunnudaginn 21. júlí kl. 20.30.
Ársnemar félagsins, sem eru ný-
komnir heim, verða í Þróttheim-
um svo og erlendir sumarnemar,
sem nú dveljast hér á landi.
Kaffi verður veitt og eru allir
velunnarar AFS velkomnir.
(FrétUtllkynning)
Samkomur
Röng mynd birtist með frétt í
blaðinu í gær um kristilegar sam-
komur i Háteigskirkju. Hér birtist
rétt mynd af Tony Fitzgerald
ræðumanni. Samkomur eru á
hverju kvöldi kl. 20.30 sú síðasta
22. júlí.
Sýningu
Sigþrúðar
að Ijúka
Sýningu Sigþrúðar Pálsdóttur á
Café Gesti við Laugaveg lýkur á
sunnudagskvöld. Á sýningunni eru
13 myndir, gerðar í anda kín-
versku taóistanna.
Umslag
tapaðist
Umslag tapaðist sl. mánu-
dagsmorgun, á tímabilinu
07.00—08.00, eftir að það hafði
verið lagt við inngang Morgun-
blaðsins við Tryggvagötu 26, 2.h. í
umslaginu sem var merkt blaða-
manni á Morgunblaðinu, var Ijós-
mynd, tekin fyrir um 20 árum og
eiganda sínum afskaplega kær.
Finnandi eða aðrir þeir sem
veitt gætu upplýsingar eru vin-
samlegast beðnir um að snúa sér
til Morgunblaðsins, sími 10100.