Morgunblaðið - 31.07.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 1985
Hagræðing eða ekki
eftir Bjarna
Ingvarsson
Að undanförnu hefur nokkur
umræða spunnist út af þvi að
óánægja hefur verið með störf í
„haKræðingar“-málum. Halldór
Jónsson skrifar grein í Morgun-
blaðið þann 3. júlí þar sem hann
fjallar um störf sérfræðinga á
sviði hagræðingar. Margt athygl-
isvert ber á góma í grein Halldórs.
Undrar eflaust marga að þeir sér-
fræðingar sem þar er fjaliað um
hafa ekki borið hönd fyrir höfðuð
sér. Ekki er markmiðið með þess-
ari grein að gera það. Slíkt verður
að vera mál þeirra sem hlut eiga
að máli. Markmiðið er að fjalla
aðeins um misnotkun á orðinu
hagræðing og hlutverk sérfræð-
inga almennt. Það virðist því mið-
ur vera orðið svo að orðið hagræð-
ing sé orðið hálfgert grínorð í ís-
lensku þjóðlífi. A sama tíma og
það veitir eflaust ekki af að hag-
ræða á ýmsum stöðum þá hefur
orðið fengið á sig neikvæða
merkingu í meðförum margra.
Ekki er það Halldór Jónsson sem
hefur komið þessu óorði á hagræð-
ingu heldur hefur þróunin verið sú
að það eru þeir sem segjast hag-
ræða sem hafa komið óorði á hag-
ræðingu. Það eru eflaust margar
ástæður fyrir þessu og Halldór
Jónsson bendir á nokkrar í sinni
grein.
Halldór Jónsson bendir skelegg-
lega á það að hagræðing sé orðið
töfraorð á íslandi. Það sé nóg að
ráða það sem hann kallar hag-
ræðing og þá séu málin leyst.
Hann segir ennfremur að með
hinum ýmsu reikningskúnstum sé
hægt að breyta tapi í neikvæðan
greiðslujöfnuð og neikvæð eigin-
fjárstaða komi í staðinn fyrir að
vera á hausnum. Hvernig er þetta
mögulegt er eflaust jafn fjarri
mínum huga og Halldórs. Þetta er
þó gert. Orðskrípi og stofnanamál
kemur aldrei í staðinn fyrir heil-
brigða skynsemi og raunsæi. Sér-
fræðimál í ráðgjöf verður aldrei
til að auka trúna á getu þeirra
sem hlut eiga að máli. Sérfræði-
mál verður þá að nokkurskonar
reykskýi til að fela sig bakvið. Sér-
fræðimál verður alltaf til sem
slíkt, en á betur heima á síðum
sérfræðirita. Sérfræðimál á ekki
heima í ráðgjöf. Það er hlutverk
sérfræðinga að túlka niðurstöður
rannsókna og koma sérfræðiþekk-
ingu sinni á framfæri á þann hátt
að leikmenn skilji. Þetta er það
sem við getum kallað hagnýtingu
sérfræðiþekkingar. Þegar um
ráðgjöf er að ræða er það hlutverk
sérfræðinganna að koma niður-
stöðum þannig til skila að þeir
sem þiggja ráðgjöf og borga fyrir
hana skilji um hvað er að ræða.
Annars nýtist ráðgjöfin ekki.
Sérfræðingar verða alltaf til.
Sérfræðingar hafa lengi verið til
staðar fyrir almenning og aðra þá
er vilja þiggja álit þeirra. Þegar
um hagnýtingu sérfræðiþekkingar
er að ræða verður slík hagnýting
að vera i takt við viðkomandi
fræðigrein. Á sama tíma verður
ráðgjöf og hagnýting, hvort sem
það nefnist „hagræðing" eða
eitthvað annað, að vera í samræmi
við þau verkefni sem liggja fyrir
hverju sinni. Það getur oft verið
erfitt að samræma þessi tvö sjón-
armið. Það þýðir lítið fyrir „hag-
ræðing" að mæta í fyrirtæki eða
stofnun sem viðkomandi hefur lít-
il eða engin kynni af og láta líta á
sig sem allsherjar lausnara, sér-
fræðing sem kann lausnir á öllum
málum. Það er enginn þannig úr
garði gerður af guðs hendi að
hann geti það. Sérfræðiráðgjöf
felst einmitt í því að vera sérfræð-
ingur á einhverju sviði. Sérfræði-
menntun og reynsla er til þess
gerð að menn og konur hafi kunn-
áttu á sérsviði en ekki til þess gerð
að fólk verði einskonar „altmulig"
fólk sem allt kann. Þá er sérfræði-
menntunin til einskis nýt.
Það er illa komið fyrir sérfræð-
ingum ef þeir setja sig á þann stall
að þeim verði litið niður á þá sem
kaupa af þeim ráðgjöf. Sá fíla-
beinsturn sem slíkir „sérfræð-
ingar" byggja verður til þess að
lítið verður úr hagnýtingu þeirrar
sérfræðiþekkingar sem þeir búa
yfir. Þeir ná ekki til þeirra sem
þurfa á ráðgjöfinni að halda.
Menntun verður að vera til þess að
sem flestir geti nýtt sér hana og
notið. Á sama tíma má ekki
gleyma því að á rósamáli sér-
fræðiþekkingar þeirrar, sem Hall-
dór minntist á í sinni grein, er
verið að fjalla um fólk en ekki vél-
ar og dauða hluti. Hver eru áhrif
orða eins og „skipulagsbreyting-
ar“, „eftirfylgni", „manna-
breytingar" og fleiri slíkra orða í
sérfræðiskýrslum þessum. Það er
vert að minnast þess að margir
þeir sérfræðingar sem starfa að
„hagræðingar“-ráðgjöf eru ein-
mitt sérfræðingar í dauðum hlut-
um en ekki fólki. Það er og verður
aldrei til góðs að gera skyndilegar
breytingar að fólki forspurðu. Það
er sama hvort það er innan fjöl-
skyldu, fyrirtækis eða stofnunar.
Fólk vill ekki láta ráðskast með
sig fram og aftur eins og dauða
hluti. Á sama hátt eru samráð við
alla þá aðila sem taka eiga þátt í
breytingum nauðsynleg. Reynsla
þeirra sem eru á staðnum, þeirra
sem hafa þekkingu á viðkomandi
fyrirtæki eða stofnun er ómetan-
leg. Þessi reynsla og þessi þekking
starfsmanna og stjórnenda ásamt
aðstoð frá ráðgjafa er sú blanda
sem hefur ætíð reynst best. Það
hefði mörg skipulagsbreytingin
hér á landi farið öðru vísi ef farið
hefði verið eftir þessari reglu.
Hagræðing sem slík er alls ekki
neikvæð. Hagræðing er jákvæð ef,
og ég segi ef, rétt er að staðið og
fylgt eftir raunverulegri merkingu
þessa orðs. Það sem er kannski
mest áberandi í ráðgjöf hér á
landi er að ráðgjafar hafa þurft að
leysa verkefni sem falla ekki að
menntun þeirra og aðferðum.
Þetta hefur stundum orðið til þess
Bjarni Ingvarsson
„Þegar um ráögjöf er að
ræða er það hlutverk
sérfræðinganna að
koma niðurstöðum
þannig til skila að þeir
sem þiggja ráðgjöf og
borga fyrir hana skilji
um hvað er að ræða.
Annars nýtist ráðgjöfin
ekki.“
að fyrirtæki og stofnanir hafa
ráðist i stórfenglegar skipulags-
breytingar áður en vandi þeirra
hefur verið skilgreindur til fulln-
ustu. Það er vert að hafa í huga að
starfsemi, stjórnun og skipulag
fyrirtækja byggir á fólki og sam-
skiptum milli þess. Það eru þessi
samskipti sem brjóta niður eða
bæta fyrirtæki og stofnanir.
Ótímabærar, lítt ígrundaðar og
illa undirbúnar skipulagsbreyt-
ingar hafa oft orðið til þess að
rugla og eyðileggja samskipti inn-
an fyrirtækja og stofnana. Þetta
veldur ósamkomulagi, óánægju,
seinni ákvarðanatöku og lélegra
upplýsingaflæði. Niðurstaðan
verður sú að skipulagsbreyting
sem átti að vera til góðs kemur
illa niður á starfsmönnum, stjórn-
endum og viðskiptavinum viðkom-
andi fyrirtækis eða stofnunar. Það
er þvi betur heima setið þar sem
skipulagsbreytingin gerir meira
ógagn en gagn. Seinagangur í
ákvarðanatöku verður til þess að
tækifæri tapast og um leið pen-
ingar. Óánægðir viðskiptavinir
þýða tekjutap.
Það er margt sem hefur verið
gert í nafni hagræðingar, sumt
gott annað miður. Ég vil aðeins
minnast á virðingvert átak sem
gert hefur verið í nafni hagræð-
ingar.
Til er nokkuð sem heitir Sam-
starfsnefnd um hagræðingu i
opinberum rekstri. I þessari nefnd
sitja nokkrir valinkunnir menn.
Nefnd þessi hefur gefið út bækl-
inga sem nefndust Hagsýni ’84,
betri þjónusta, lægri kostnaður.
Tilgangur þessa hagræðingar-
átaks 1984 var að „taka til endur-
skoðunar starfshætti opinberra
stofnana í því skyni að tryggja
hagræðingu og bætta þjónustu
með sama eða minni tilkostnaði en
verið hefur“ eins og segir orrétt í
Fræðsluriti nr. 2, sem nefndin hef-
ur gefið út. Fróðlegt væri að vita
hvað hefur áunnist í þessu átaki.
Nefndin efndi einnig til sam-
keppni um áhugaverðustu hag-
ræðingartillögurnar. Það væri at-
hyglisvert að fá að sjá hverjar
þessar tillögur voru. Slíkar tillög-
ur gætu nýst öðrum þegnum þessa
lands. Einnig væri auðvitað æski-
legast að slíkt hagræðingarátak
yrði fastur liður hjá ríki og bæ.
Að lokum vil ég leyfa mér að
vitna í orðabók Menningarsjóðs
þar sem sagt er um sögninga að
hagræða:
„hagræða s, lagfæra, láta fara bet-
ur: h. e—m, h. hlutum: nota betur
(skynsamlegar) - ræðir, -is h, þæg-
indi, gagn, hagnaður, nytsemd."
Ég vonast til þess að þeir, sem
starfa að hgræðingu í hvaða mynd
sem er, hafi þessa skilgreiningu á
því að hagræða ávallt að leiðar-
ljósi, að hagræðing felur í sér lag-
færingu þannig að hlutirnir fari
betur og að þeir verði til þæginda,
gagns, hagnaðar og nytsemdar.
Höíundur er skipulags- og vinnu-
sálfræðingur og starfsmadur Hag-
ræðingar hf.
Árni Sighvatsson kominn
heim frá söngnámi á Ítalíu
Undirrituð sat á strandbar á
Riccione. einum af sumarleyfis-
stöðum íslendinga á Ítalíu, og var
að ræða við landann. Þá var
minnst á að Árni Sighvatsson
söngvari væri staddur á Riccione
og sé hann á heimleið eftir tveggja
ára söngnám á Ítalíu. Þessi maður
vakti forvitni mína. Á 17. júní há-
tíðinni á Riccione hitti ég Árna og
ákváðum við að taka tal saman á
hinum vinsæla stað íslendinga
„La Traviata" daginn eftir.
— Hver var ástæðan fyrir þvi
að þú ákvaðst að stunda söngnám
hér á Ítalíu?
— Ég var búinn að vera mikið
við söng í Þjóðleikhúsinu og síðan
við íslensku óperuna þegar hún
var stofnuð. Tók ég m.a. þátt í
fyrstu uppfærslu íslensku óper-
unnar í Gamla Bíói, sem var Síg-
aunabaróninn. Einnig söng ég eitt
aðalhlutverkið í Litla sótaranum,
þ.e. Surt. Eftir þá uppfærslu fór
ég hingað til Ítalíu. Það má segja
að þessi Ítalíuför hafi verið gam-
all draumur sem rættist, og fjöl-
skylda min tók vel í þetta.
— Og svo við ræðum námið.
— Fyrsti kennari minn var Sig-
urður Demetz Franzson og síðan
María Markan. Ég lauk áttunda
stiginu úr Söngskólanum i
Reykjavík. Þar var altan timann
kennari minn Anna Júlíana
Sveinsdóttir. Ég söng í nokkur
skipti með Pólýfónkórnum. Frú
Ratti hélt námskeið með kórnum
og þar fæddist hugmyndin um að
fara í skólann sem hún kennir við
í borginni Fiorinzuola. Þar stund-
aði ég síðan nám veturinn
1983—1984, auk þess að vera í
einkatímum hjá henni.
Um vorið þegar skólanum lauk
var sett upp í Fiorinzuola óperan
„L’Elersir d’amore" (Ástardrykk-
urinn) eftir Donizetti. Þar söng ég
hlutverk Belcore. Þetta var loka-
verkefnið þar. Eftir það kom ég
hingað til Riccione og söng á 17.
júní hátíð Samvinnuferða —
Landsýnar við undirleik Láru
Rafnsdóttur.
— Og hvað gerðirðu svo um
sumarið?
— Um sumarið fór ég heim og
málaði glugga og fleira.
— Síðan kom haustið.
— Áður en ég fór heim var ég
búinn að ákveða að skipta um
skóla og var svo heppinn að geta
komist til þekkts og virts kennara
í Mílanó, sem heitir Pier Miranda
Ferraro, sem margir kannast orð-
ið við á Islandi, og er mjög þekkt-
ur tenórsöngvari. Hef ég stundað
nám i einkatímum hjá honum og
er ánægður með árangurinn. Þess
má geta að það er búið að biðja
Ferraro að syngja Othello í
Bandaríkjunum á næsta ári.
— En hvernig hefur þér líkað
Ítalía?
— Það var alveg ótrúlegur
kuldi síðastliðinn vetur. Veturinn
áður fór hitinn varla undir
Árni (t.h.) í hlutverki Surts í Litla sótaranum.
Árni á „La Traviata" i Riccione.
frostmark. Á veturna er oft mikil
þoka í Mílanó sem getur verið
hryllilega köld.
— En þjóðin?
— Norður-ítalir eru mjög
blandaðir og líkar mér yfirleitt vel
við þá; elskulegt fólk og þægilegt í
umgengni. Þeir hafa ýmsa siði og
venjur, sem maður verður að
reyna að laga sig að þegar dvalist
er hérna.
— En nú ert þú á heimleið.
Hvað tekur þá við?
— Nú er sumarið komið. Ég
ætla að stunda söng þar eftir því
sem tækifæri gefast.
— Er þaö þá eitthvaö sem þú
vildir segja að lokum?
— Ég hlakka til að koma heim
og starfa þar að söng.
Texti: Bergljót Leifsdóttir