Morgunblaðið - 01.08.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 1985
Hart deilt á íslendinga í
Alþjóðahvalveiðiráðinu:
LÁTUM EKKI BEYGJA
OKKUR MEÐ ÓMERKI-
LEGUM HÓTUNUM
Þetta er spurning um grundvallarmál
varðandi sjálfstæði þjóðarinnar, segir
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra
íslenska sendinefndin á fundi Alþjóða hvalveiðiráðsins í Bournemouth. Frá vinstri: Jóhann Sigurjónsson, Kjartan
Júlíusson, Halldór Ásgrímsson, Eyþór Einarsson og Kristján Loftsson.
ótt mörgum finnist
þetta mál ekki vera
stórt, Þ* er það við
nánari athugun miklu,
miklu stærra en margur gerir sér
grein fyrir í dag. Þetta er „prins-
ippmál“ — spurningin um grundvall-
arafstöðu einnar þjóðar: Erum það
við, sem ráðum yfir okkar lögsögu,
og rannsóknum innan hennar, eða
ætlum við að láta taka ákvarðanir
fyrir okkur og knýja okkur með
ómerkilegum hótunum til að gera
annað en það, sem okkur finnst vera
rétt að gera og ábyrgt gagnvart kom-
andi kynslóðum, sagði Halldór Ás-
grímsson sjávarútvegsráðherra í
samtali við blm. Morgunblaðsins í
lok 37. ársfundar Alþjóða hvalveiði-
ráðsins í Bournemouth í Englandi
fyrir skömmu. Þar féll ráðið frá því
að samþykkja ályktunartillögu frá
Svíum og Svisslendingum, sem hefði
gert að engu áætlun íslenskra stjórn-
valda um að veiða 200 hvali á ári
næstu fjögur árin í þeim tilgangi að
gera ítarlega rannsókn á hvalastofn-
unum við Island.
íslenska sendinefndin, sem í
áttu sæti auk Halldórs þeir Kjart-
an Júlíusson deildarstjóri í sjávar-
útvegsráðuneytinu, Jóhann Sigur-
jónsson líffræðingur hjá Haf-
rannsóknarstofnun, Eyþór Ein-
arsson formaður Náttúruvernd-
arráðs og Kristján Loftsson for-
stjóri Hvals hf., átti við ramman
reip að draga á fundinum. Rann-
sóknaráætlunin mætti mikilli
andstöðu strax í upphafi og hvala-
friðunarmenn víðsvegar að úr
heiminum beindu spjótum sínum
mjög að íslendingum með ásökun-
um um að vísindaveiðarnar væru
ekki annað en skálkaskjól fyrir
áframhaldandi hvalveiðar í at-
vinnuskyni.
Andstæðingar hvalveiða
í meirihluta
Alþjóða hvalveiðiráðið var
stofnað 1946 af helstu hvalveiði-
þjóðum heims á þeim tíma. Til-
gangur ráðsins var að vinna að
skipulagningu nýtingar hvaia-
stofna heimshafanna og úthluta
veiðikvótum. Lengst af voru að-
eins hvalveiðiþjóðir í ráðinu en á
Umhverfismálaráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna í Stokkhólmi 1972
var því slegið föstu að hvalastofn-
arnir væru í útrýmingarhættu og
aðildarþjóðir SÞ hvattar til að
ganga í Alþjóða hvalveiðiráðið og
vinna að friðum hvalastofnanna
þar. Eftir það hefur fjölgað mjög í
ráðinu og á allra síðustu árum
hefur myndast í því afgerandi
meirihluti þeirra ríkja, sem eru
andvíg hvalveiðum, hverju nafni
sem þær nefnast. Nú er svo komið,
að aðeins Norðmenn hafa ekki
tekið endanlega ákvörðun um
hvenær hvalveiðum verður hætt
— aðrar þjóðir hætta hvalveiðum
nú um áramót, að minnsta kosti
um stundarsakir, í samræmi við
ákvörðun fundar ráðsins fyrir
tveimur árum.
Það fór ekkert á milli mála á
fundinum í Bournemouth á dögun-
um, að Alþjóða hvalveiðiráðið á í
verulegum erfiðleikum, bæði fjár-
hagslega og félagslega — fjölmörg
aðildarríkjanna skulda ráðinu
stórfé, svo það á í erfiðleikum með
að standa straum af kostnaði við
nauðsynlegan rekstur, og svo hafa
„óvinirnir" tekið völdin. Halldór
Ásgrímsson var fyrst spurður að
því hvort ráðið væri að veslast upp
og deyja.
„Ég óttaðist að það væri að gera
það,“ svaraði sjávarútvegsráð-
herra. „Þegar þessi ríki hafa tekið
völdin, eins og þú orðar það, þá
kemur að því að þau verða að sýna
ábyrgð ef ráðið á ekki að splundr-
ast. En ég geri mér vonir um að
nýi formaðurinn, Ian Stewart frá
Nýja Sjálandi — einu þeirra ríkja,
sem gerst hafa aðilar að ráðinu
beinlínis til að stöðva hvalveiðar
— geti haldið þessu saman, enda
sýnist mér að hann sé mjög ábyrg-
ur maður. Ráðið hefur verið á
mörkum þess að splundrast í
nokkur ár, sem er kannski mjög
eðlilegt, því stofnunin hefur geng-
ið í gegnum miklar breytingar.
Samt hefur enginn viljað ganga úr
því — menn hafa viljað bíða og sjá
hvað myndi gerast. Ég fann það
vel á þessum fundi að hér er að
verða á einhver breyting — það
kom til dæmis fram í atkvæða-
greiðslum, sem voru öðru vísi en á
síðasta fundi ráðsins. Sú ríkja-
blokk, sem hefur tekið völdin, eins
og þú orðar það er greinilega
áhrifaminni en hún var.“
Of langt gengið
— Hvað veldur því?
„Ég held að hún sé áhrifaminni
vegna þess að hún hefur gengið of
langt. Það eru margir þeirrar
skoðunar, að þeir hafi notað of
mörg meðul til að ná fram sínum
markmiðum. Þau hafa ætlað að
stöðva allar hvalveiðar, hverju
nafni sem þær nefnast. Hvað
varðar afstöðu þeirra til okkar
mála á fundinum hér hef ég haldið
því mjög ákveðið fram, að þessi
vinnubrögð væru brot á stofn-
samningi ráðsins, það væri verið
að brjóta fundarsköp og svo fram-
vegis. Auðvitað verða menn að
hlíta ákvæðum stofnsamningsins,
hvort sem mönnum líkar hann
betur eða verr og ég varð var við
að margir tóku undir þessi sjón-
armið.
Það kom einnig í ljós við at-
kvæðagreiðslur, til dæmis um
veiðar eskimóa í Alaska á hnúfu-
bak, að sjálfstæði sendinefndanna
var meira nú en áður. Þegar ég
kom fyrst á fund Alþjóða hval-
veiðiráðsins, 1983, fór það mjög
fyrir brjóstið á mér hvernig ýmsar
sendinefndirnar hlýddu fyrirskip-
unum annarra ríkja án þess að
hugsa sig um. Við vorum þá að
reyna að ná okkar málum fram og
til mín kom einn norrænu full-
trúanna, sem sagði sem svo: Jæja,
við skulum styðja ykkur í þessu en
þá verðið þið að greiða atkvæði
svona og svona í ýmsum öðrum
málum. Ég sagði honum að hann
yrði að átta sig á því, að við vær-
um sjálfstæð þjóð og gerðum ekki
svona samninga. Hann svaraði því
til, að svona væri nú samt í pott-
inn búið — ef við ætluðum að fá
einhvern stuðning yrðum við að
koma til móts við þá í staðinn.
Þetta var afar algengt og er
reyndar enn.“
Bandaríkjamenn ábyrgir
— Ekki á þetta við allar þjóðir,
eða hvað? Hvernig haga stórveld-
in sér hér?
„Þau láta almennt ekki svona.
Ég hef til dæmis verið mjög
ánægður með framgöngu for-
manns bandarísku nefndarinnar,
dr. Johns Byrne, sem sýndi á þess-
um fundi mikið sjálfstæði. Hann
hefur að sjálfsögðu fundið hvað er
að gerast í ráðinu, enda reyndur
maður. Ég tel að það hafi verið
okkur mjög mikilvægt að dr.
Byrne hafi sýnt svo sjálfstæða af-
stöðu á þessum fundi því stað-
reyndin er nefnilega sú, að það eru
Bandaríkjamenn, sem bera að
verulegu leyti ábyrgð á því, sem
hefur gerst í hvalveiðiráðinu. Um-
hverfisverndarmenn hafa notað
Bandaríkin i sinni baráttu, meðal
annars vegna þess að þar í landi er
löggjöf, sem beinlínis leyfir að
notaðar séu hreinar hótanir,
Packwood-Magnusson-lögin. Þessi
lög voru notuð gegn Japönum til
dæmis og það endaði með því, að
Japanir gerðu samning við Banda-
ríkjastjórn um að hætta hvalveið-
um gegn því að þeir yrðu ekki
beittir viðskiptaþvingunum. Það
eru því Bandaríkjamenn, sem eru
ábyrgir fyrir þessari stöðu, að
mínu mati. Nú tel ég að þeir hafi
séð, að þetta hefur gengið of langt
á vettvangi Alþjóða hvalveiðiráðs-
ins. Þetta þarf ef til vill ekki að
koma á óvart: hvalastofnarnir
voru í hættu og þá hlaut að vera
mjög hætt við að farið yrði út í
öfgar og „panik". En ég held að
þetta geti lagast, þannig að ráðið
geti aftur farið að sinna slnu hlut-
verki. Það verður tíminn auðvitað
að leiða í ljós.“
Auðvelt að hóta okkur
— Þegar þú og þín sendinefnd
komuð hingað á fundinn þá leit
ekki vel út fyrir ykkur: andstaðan
við vísindaveiðarnar var mjög al-
menn og megn. Nú í fundarlok
sýnist sem ykkur hafi tekist að
brjóta þann vegg. Hver er staða
íslands í ráðinu eftir þennan
fund?
„Staða okkar er afar viðkvæm.
Við erum smáþjóö og því mjög
háðir alþjóðaviðskiptum. Það hef-
ur í för með sér að það er auðvelt
að hóta okkur. Ég tel þó að við
höfum haldið rétt á okkar málum
hér. Við ákváðum á sínum tíma að
mótmæla ekki hvalveiðibanninu,
sem að sjálfsögðu var umdeilan-
legt þótt ég hafi á sínum tíma ver-
ið fylgjandi því, að við færum eftir
ákvörðun Alþjóða hvalveiðiráðs-
ins en halda þess í stað áfram
rannsóknum okkar, sem hafa ver-
ið allt of litlar. Nú tel ég að það
hafi komið í ljós, að það var rétt
afstaða. Mér sýnist til dæmis að
staða hvalveiðiþjóða eins og Norð-
manna og Japana sé slæm í dag.
Það er rétt, að þegar við komum
hingað á fundinn varð fyrir okkur
veggur, eins og þú segir, við mætt-
um mikilli tortryggni. Margir sök-
uðu okkur um að vera að dulbúa
áframhaldandi hvalveiðar og svo
framvegis, eins og fram hefur
komið. En ég tel að okkur hafi tek-
ist að fá ráðið til að hugsa alvar-
lega um ýmsa hluti í þessu sam-
bandi — til dæmis það að til eru
þjóðir, sem lifa á auðæfum hafs-
ins. Það eru ekki bara til ríki eins
og Sviss, Svíþjóð, Finnland og
fleiri. Það kom til dæmis fram hjá
sumum, að við höfum gert ráðinu
mikið gagn og góðan greiða með
því að leggja hér fram erfitt mál
og fjalla um það af einlægni.
Menn fundu að okkur var mikil
alvara.
Svo má nefna ýmis smáríki, til
dæmis í Karíbahafinu, sem eiga
engra hagsmuna að gæta, en eru
með fulltrúa hér frá Bandaríkjun-
um, menn, sem ekki búa í viðkom-
andi löndi.Ti og þekkja jafnvel
misjafnlega vel til þar. Margir
þessara fulltrúa hafa nú fundið,
að þeir verða að taka tillit til
hagsmuna þess fólks, sem lifir á
hafinu. Það er ekki hægt að ganga
yfir það. Kannski gæti þetta orðið
til að bjarga ráðinu, því menn
gera sér grein fyrir því, að ef ekki
er tekið tillit til okkar hlýtur að
koma að því að við segjum ein-
faldlega skilið við ráðið og segjum:
Því miður, við höfum ekkert að
gera í þessu samstarfi lengur.
Þetta óttast þeir, held ég.“
Alþjóðleg hvalarannsókna-
stöð á íslandi
— En hversu vel erum við í
stakk búnir til að sinna rannsókn-
um á hvalastofnunum við ísland
— og áttum við ekki að vera byrj-
aðir á þeim fyrir löngu, til dæmis
þegar varð ljóst að það stefndi í
hvalveiðibann?
„Jú, það er út af fyrir sig alveg
rétt. Eg tel að vísu að allar
ákvarðanir varðandi þetta hafi
verið teknar á réttum tíma en
vitaskuld hefðum við átt að hefja
víðtækar rannsóknir fyrr. Það er
auðvitað spurning um tíma og
fjármagn — og við höfum þurft að
verja miklu fé til að rannsaka
okkar fiskistofna, sem við höfum
líka gert of lítið af. Ég tel að það
hafi hjálpað okkur í þessu máli, að
það var sett upp alþjóðleg hvala-
rannsóknastöð á fslandi 1980 með
stuðningi Alþjóða hvalveiðiráðs-
ins. Að því starfi vann þáverandi
formaður ráðsins, Þórður Ásgeirs-
son, og hann kom því máli í höfn. í
ár koma heim til íslands 15—20
erlendir vísindamenn til að vinna
að þessum rannsóknum enda er
viðurkennt, að á íslandi er ein-
staklega góð aðstaða til að vinna
að þessum rannsóknum, betri að-
staða en víðast hvar annars stað-
ar.“
Hvers konar hugmyndafræði
er þetta eiginlega?
— En hvað með þá fyllyrðingu,