Alþýðublaðið - 29.09.1920, Side 1

1920
Miðvikudaginn 29. september.
223. töiubl.
Hver ábyrgist spariféð
í íslandsbanka?
Mörgurn verður tíðrætt um það
nú, um þessar mundir, hver ábyrg-
ist spariféð er almenningur á mni
hjá íslandsbanka.
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að þegar baaki þessi
var stofnaður, var ekki til þess
ætlast að hann tæki við sparifé.
En þetta breyttist fljótlega. Bank-
inn sá sér hagnað að því, að taka
við sparifé manna, og þá var svo
sem ekki, af hálfu hins opinbera,
verið að fást um það, hvort það
væri fyllilega tryggilegt að leyfa
bankanum þetta, því alt fram að
síðasta þingi-hefir bankinn fengið
alt sem hann vildi, ýmist þannig,
að bankinn hefir fengið lagarétt
til nýrra hlunninda, eða þá að
bankanum hafa verið veitt réttindi
sem enginn lagastafur hefir verið
fyrir; hefir bankinn stundum veitt
sér þau réttindi sjálfur, en stund*
um hafa stjórnarvöldin veitt hon-
utn réttindin, og er hvorttveggja
jafn ólöglegt, þegar um hlunnindi
er að ræða, sem ekki voru leyfð
að landslögum.
Það er bersýnilegt hverjum ein-
um, og sjálfsagt skósveinum ts-
landsbanka líka, þó þeir að lík-
indum vilji ekki kannast við það,
að tryggingar þær, sem íslands-
feanki hefir að bjóða, geta alls eigi
talist gildar fyrir hvorutveggja,
seðlaútgáfu bankans og sparifénu.
Bankinn hefir til tryggingar þessu
hvorutveggja: Hlutafé sitt 4V2
miljón króna, varasjóð sinn 33/4
milj. kr. og 700 þús. kr. í gulli.
Má vel segja að þetta sé brúkleg
trygging fyrir öðruhvoru’, en hver
vill segja að þetta sé næg trygg-
ing fyrir á annan tug miljóna
króna, sem bankinn hefir gefið út,
'°g auk þess trygging fyrir spari-
fénuf
Spariféð var, áður en peninga-
kreppan byrjaði og menn fóru að
tapa trúnni á íslandsbanka og þar
af leiðandi að rífa sparifé sitt út
úr honum, fimtán miljónir króna,
en blaðinu er ekki kunnugt um
hvað mikið það er, sem út hefir
verið tekið.
Margir hafa ætlað að hluthöf-
unum bæri að borga, ef spariféð,
sem bankanum hefir verið trúað
fyrir, færi forgörðum, en sú skoð-
ua er röng. Hluthafarnir ábyrgjast
ekki neitt fram yfir hlutafé það
er þeir eiga í bankanum, og þegar
það er tapað, er fulltalinn sá skaði,
sem bankinn getur leitt yfir þá,
enda vildi enginn vera hluthafi í
banka upp á það, að eiga á hættu,
ef bankinn færi á höfuðið, eigi
aðeins að tapa hlutafénu, sem lagt
hefði verið í bankann, heldur oýan
& það að missa allar eigur sínar.
En það er með íslandsbanka
eins og með ýms önnur fyrirtæki
sera eru einstakra manna eign, að
það eru einstakir menn sem hafa á-
batann af rekstri þeirra, en almenn-
ingur eða þjóðfélagið í heild sinni
ber ábyrgðina. Mörgum mun þykja
sennilegt að ef íslandsbanki færi
á höfuðið, þá mundi þingið sam-
þykkja að landið borgaði spari-
fjáreigendum skaða þeirra; slíkt
hefir komið fyrir í Danmörku
(Bondestandens Sparekasse, sem
Alberti tæmdi) og þá er ekki
ómögulegt að það gæti komið
fyrir á íslandi líka. En það yrði
auðvitað algerlega komið undir
þingi því sem þá sæti. Halda
sumir að allir „heldri“ sparifjár-
eigendur mundu hafa bjargað fé
sínu í tfma, svo það yrðu ekki
annað en smámennin sem ættu fé
þar eftir, og mundi þá margur
telja fé landssjóðs „sólundað* með
því, að borga sparifjáreigendum
skaðann.
Eldlngavarar.
"■ 1
Skemdir þær sem orðið hafa af
eldingum hér nærlendis nú í tvö
skifti, vekja vafalaust þá spurningu
hjá mörgum, hvort ekki muni tími
til kominn, að setja hér í bæ upp
eldingavara, víðar en nú tfðkast.
í bæjum erlendis, þar sem eld-
ingar eru tíðari en hér, eru eld-
ingavarar á öilum hæztu húsum í
bænum. Draga þeir mjög úr þeirri
hættu er stafar af eldingum.
Enda þótt þrumuveður séu hér
tiltölulega sjaldgæf, þá sýna dæm-
in að þau geta gert skaða, og
eldingamar eru farnar að ganga
nær bænum, að því er gamlir
menn segja, en þær gerðu áður.
Skýra margir þetta þannig, - að
því meira sem safnast saman á
einn stað af málmum og öðrum
efnum, sem draga að sér rafmagn,
þvf meiri hætta sé á því, að eld*
ingar geri skaða.
Erlendis gera eldingar stórskaða
áriega, og drepa fjölda manns,
einkum á víðavangi, énda eru gerð-
ar ýmsar ráðstafanir til að hindra
það, að þær geri skaða í bygð.
Hér eru að sögn tveir eldingavar-
ar, auk símans og loftskeytastöðv-
arinnar, en þeir þurfa að verða
miktu fleiri. Þegar rafleiðslur eru
komnar um allan bæinn, þarf ekki
stóra bilun á einangrun þráða, tii
þess, að elding geti valdið stór-
tjóni.
Eldingavara þarf að setja á alla
hæztu staði i bænum, t. d. hús
Nathans & Olsens, Eimskipafélags-
húsið, kirkjurnar, safnahúsin og
vfðar. Og þetta þarf að gerast
sem fyrst, því það getur varla
kostað stórfé, en getur hæglega
afstýrt stórtjóni. Skaðinn sem orð-
inn er, ætti að gera menn svo
hygna, að þetta verði framkvæmt
hið bráðasta.
Varkár.