Morgunblaðið - 15.09.1985, Síða 38

38 B MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1985
Tímamót hjá íslenskum kvikmyndahúsum:
WOODY
ALLEN
Tvær mynda hans, Zelig og
Broadway Danny Rose, verða
sýndar bráðlega, en þessi lista-
maður hefur ekki sést hér á
landi í fimm ár
Woody Allen f fyrstu mynd sinni, Take the Money and Run.
Diane Keaton. Woody segir aö þaö merkasta sem Zelig: vingast viö hnefaleikakappann Jack Dempsey.
hann hafi gert um Kvina hafi veríð aö uppgötva
Diane og koma henni á framfæri.
Woody Allen er listamaður,
einn þeirra örfáu ensku-
mælandi kvikmyndaskálda sem
ber fram hugmyndir sínar í stoltri
ákefð, mannúð og einingu í anda
frelsis, laus við hin krampakenndu
frumskógarlögmál miskunnar-
lausrar samkeppni. Ár eftir ár
setur hann fram hugmyndir sínar
og hugleiðingar í formi kvikmynd-
ar til handa öllum þeim sem vilja
meðtaka. Það er því mikið gleðiefni
fyrir íslendinga að margra ára
þögn Woody Allens hér á landi
skuli loks vera rofin: íslenska sjón-
varpið sýndi eina bestu mynd
hans, Annie Hall, fyrir skemmstu
og nú hyggjast tvö kvikmyndahús
sýna okkur tiltölulega nýjar mynd-
ir eftir listamanninn knáa. Regn-
boginn sýnir Broadway Danny
Rose, sem gerð var í fyrra og
Austurbæjarbíó sýnir Zelig, sem
er orðin tveggja ára.
Fyrstu myndirnar;
óöguð kímnigáfa
Ferli Woodys verður að skipta í
tvennt: fyrstu tíu árin var hann
óstöðvandi grínisti; óþroskaður,
óagaður í hugmyndum og fram-
setningu; síðari hlutinn, sem hófst
1977, einkennist enn af gríni en
nú blönduðu alvöru; þroskaður og
agaður.
Fyrstu myndina sem Woody
kom nálægt, What’s New, Pussy-
cat? (1964), vill hann ekki kannast
við núna, en hún varð honum til
framdráttar. Þremur árum síðar
fékk hann stórkostlegt tækifæri:
hann samdi, stjórnaði og lék í
„Take the Money and Run“. Eftir
þetta var Woody AUen hreinlega
óstöðvandi. Nú var hann búinn að
skapa sér nafn og hafði meiri fjár-
ráð. „Bananas" var númer tvö,
geðveikisleg mynd enda var húmor
hans geðveikislegur á þessum
tíma. Woody gerði stólpagrín að
skæruliðum með og móti Kastró.
Og áfram miðar hinum knáa.
Árið 1971 gerði „Play it Again,
Sam“ upp úr hugmynd sem hann
notaði nýlega í Kairórósinni: per-
sónur úr fantasíunni eða löngu
gengið fólk (í þessu tilviki Hump-
hrey Bogart) stígur fram og bland-
ar geði við aðalpersónur myndar-
innar. Ári síðar gerði hann „Allt
sem þú vildir vita um kynlíf en
þorðir ekki að spyrja", eftir bók
einhvers kynlífssérfræðings. Óag-
aður húmor Woodys Allen fékk
heldur betur að njóta sín í þessari
smásagnasyrpu. „Sleeper" gerði
hann um þetta leyti og var sýnd í
íslenska sjónvarpinu fyrir ekki alls
löngu.
Lokamyndin í þessu tímabili var
„Ást og dauði“ (1975). Með henni
steig Woody Allen stórt skref fram
á við; hann byrjar að skerpa kímni-
gáfuna. í „Ást og dauða" tekur
hann Leo Tolstoi á beinið, flettir
í gegnum Stríð og frið og hæðist
að bændum þess tíma og Rússa-
keisara, og Napóleon. Ást og dauði
var vinsælasta mynd Woodys, en
eftir 1975 fannst honum kominn
tími til að þroskast og hann hélt
upp á fertugsafmælið með að huga
að sögu sem þróast hafði með
honum þann tíma sem hann bjó
með Diane Keaton.
Woody Allen
fullorðnast
Sagan sú arna og myndin sem úr
henni varð nefnist einfaldlega
„Annie Hall“. Woody hafði verið
með Diane Keaton árum saman,
hún hafði leikið í myndum hans
og annarra og er Guðfaðirinn að
sjálfsögðu frægust. En þegar hér
er komið vill Diane slíta sig lausa
og þau hættu saman tveim árum
síðar.
Annie Hall er saga þeirra. (Diane
Keaton hét áður Diane Hall.)
Myndin er ein allsherjar hugleið-
ing um samband þeirra og markar
hún tímamót í ferli Woody að því
leyti að með henni byrjar hann að
kryfja líf sitt í listrænu formi.
Annie Hall hlaut mjög góðar við-
tökur gagnrýnenda og almennings:
Var kosin besta mynd arsins 1977;
óskarsverðlaun: besta mynd, leik-
stjórn, handrit og leikkona. Luis
Bunel segir í sjálfsævisögu sinni
að Woody hafi boðið honum að
leika sjálfan sig í myndinni, en
Buunuel varð að afþakka boðið
vegna veikinda konu sinnar.
Woody Allen hélt áfram á braut
sjálfsævisögunnar með næstu
mynd, hinni stórkostlegu Man-
hattan (1979). Hann segir að
myndin endurspegli sterklega
skoðanir hans á Manhattan, hann
gerði borgina að tákni alls þess
sem aflaga fer í bandarískri menn-
ingu. Hann segir: „Fólk hefur orðið
fyrir vonbrigðum í trúmálum, og
tilgangsleysið sem herjar á fólk
hefur áhrif á þjóðfélagið. Við verð-
um annað hvort að sætta okkur
við að lífið er tilgangslaust af
einhverri ástæðu sem ekki er búið
að komast að enn, eða við verðum
að búa til einhvers konar þjóðfélag
sem getur fært okkur alvörulífs-
fyllingu. Þjóðfélagið á við mikinn
vanda að etja, sjónvarp, eiturlyf,
hávaðatónlist og tilfinningalaust
kynlíf. Þessi andlega mengun veld-
ur einkennilega truflandi suðu í
höfðinu, svo að fólk heyrir ekki
hvert til annars og getur ekki
bundist traustum böndum." Það
er einmitt þetta sem Manhattan
fjallar um: Hún lýsir ruglingslegu
lífi borgarbúans sem einkennist
af tilgangsleysi.
Woody Allen er mikið niðri fyr-
ir, svo hann sá þann kost vænstan
að klippa miskunnarlaust öll
skrípaatriði sem slæðst höfðu inn
í handritið, atriði sem honum
fannst of fyndin eða slíta myndina
sundur. Engu að síður er myndin
blanda af alvöru og skopi, og hefur
það verið eitt helst einkenni
mynda hans allar götur síðan.
Þetta var árið 1979 og síðan
hefur Woody Allen sent frá sér svo
að segja eina kvikmynd á ári:
Stardust Memories (1980), en í
þeirri mynd velti Woody fyrir sér
áhrifum vinsælda á listamanninn,
og fékk skömm í hattinn frá að-
dáendum sínum; A Midsummer
Night’s Sex Comedy (1982). í síð-
astnefndu myndinni lék Mia
Farrow, nýja konan í lífi lista-
mannsins knáa, og er þá loks
komið að tilefni þessarar greinar,
nefnilega myndum tveimur sem
verða sýndar á þessu hausti: Zelig
og Broadway Danny Rose.
Útúrdúr
Ein ofur einföld spurning hefur
brunnið á vörum þeirra, sem hafa
unun af að sjá myndir Woodys
Allen, í bráðum fimm ár: hvers
vegna sýnir ekkert kvikmyndahús
myndir hans? Undirritaður hefur
þrammað á milli kvikmyndahús-
eigenda og lagt fram þessa spurn-
ingu, og svörin eru ætíð hin sömu:
Woody Allen er ekki vinsæll hér á
landi, því miður, við töpum á að
sýna myndir hans. Það var og. Það
er sorglegt til þess að vita að einn
merkasti listamaðurinn í kvik-
myndaheiminum skuli ekki kom-
ast til íslands vegna óstöðugleika
hjádebítogkredít.
Nóg þar um. Nú getum við tekið
gleði okkar á ný: Regnboginn sýnir
Broadway Danny Rose og Austur-
bæjarbíó Zelig.
Zelig; maður
hamskiptanna
Zelig er ekki aðeins stysta mynd
Woodys (85 mínútur) heldur þykir
honum hafa aldrei fyrr hafa tekist
eins vel upp sem leikstjóri. Woody
leikur Leonard Zelig, e.k. kame-
ljón, mann sem hefur sjúklega
þörf fyrir að fara troðnar slóðir
um hegðun, svo fólki líki vel við
hann. Leonard Zelig var undarleg-
ur maður sem lifði sitt blómaskeið
á fyrri hluta aldarinnar, hann
umgekkst frægt fólk en i rauninni
gleymdist að athuga hvað það var
sem hann afrekaði. Af mörgum
frægum sem Woody hafði af að
taka, lætur hann Zelig hitta ólíkt
fólk eins og Ieikritaskáldið Eugene
O’Neill, hnefaleikakappann Jack
Dempsey og forsetana Coolidge og
Hoover.
Zelig er e.k. heimildarmynd í
skáldlegum búningi, samsafn at-
riða úr fortíðinni, atriði sem
Woody gróf upp og atriði sem hann
setti saman sjálfur, og er oft erfitt
að greina á milli. Inní söguna um
Zelig blandar svo leikstjórinn
„samtölum" við þekkt fólk úr
samtímanum, sálfræðinginn
Bruno Bettelheim og rithöfundana
Saul Bellow og Susan Sontag.
Myndin er hugsuð sem satíra á
fjölmiðla eins og útvarp og sjón-
varp, vald þeirra og óæskileg áhrif;
einnig sem satíra á hina alræmdu
múgsefjun, hvernig viðteknar
venjur pressa á fólk, hvernig ein-
staklingurinn hefur glatað ein-
kennum sínum í þjóðfélagi nútím-
ans. Leonard Zelig vill aðeins eitt
og hann tönnlast á því „I want to
be liked," og hamskiptin gera
honum kleift að laga sig að stað
og stund.
Zelig er sennilega óvenjulegasta
kvikmynd Woodys. Engin sérstök
saga bindur atriðin saman oggæti
hún því virkað á einhverja eins og
skríngilegt fjölskyldualbúm
ókunnugra. Menn, og konur, er
almennt sammála um að Woody
sleppi billega frá leiknum sjálfum,
enda gerir hann fátt annað en
brosa framan í fólk, en hins vegar
þykir hann aldrei fyrr hafa sýnt