Morgunblaðið - 05.11.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. NÓVEMBER1985
Ráðstefna um Mývatnsrannsóknir:
Skoðanir skiptar um
áhrif kísilgúrnáms
Ekki ljóst hvenær svör fást við spurningum um
framtíð Kísiliðjunnar
RÁÐSTEFNA náttúruverndarráðs um lífríki Laxár og Mývatns, og áhrif
kísilgúrnáms á það, sem haldin var um helgina, leiddi í Ijós að um þetta
efni er mikill skoðanamunur og afdráttarlaus niðurstaða, sem áhrif hefði
á starfrækslu Kísiliðjunnar, er ekki auðfengin.
Ráðstefnan hófst árdegis á
laugardag með setningarávarpi
Sverris Hermannssonar,
menntamálaráðherra. Eins og
greint var frá hér í blaðinu á
sunnudag, hét ráðherra því, að
bundinn yrði endi á námaleyfi
Kísiliðjunnar ef rannsóknir vís-
indamanna sýndu að dæling
botnleðju úr Mývatni til vinnslu
kísilgúrs skaðaði lífkerfi vatns-
ins. Hann taldi sig líka geta full-
yrt, að þeim fjármunum Kísiliðj-
unnar, sem nú er varið til rann-
sókna á lífkerfi Mývatns og
Laxár, yrði áfram varið til þeirra
hluta, enda þótt rannsóknir
leiddu í ljós að kisilgúrnámið
hefði enga hættu í för með sér.
Sem kunnugt er kom upp mikill
ágreiningur milli náttúruvernd-
arráðs og Sverris Hermannsson-
ar um rannsóknir við Mývatn og
endurnýjun á námaleyfi Kísiliðj-
unnar, þegar hann gegndi emb-
ætti iðnaðarráðherra. Hefur
náttúruverndarráð, sem heyrir
undir menntamálaráðherra, lög-
sótt iðnaðarráðherra vegna þess
að það telur að veiting námaleyf-
isins án samþykkis ráðsins
stangist á við gildandi lög. Þá
hefur náttúruvemdarráð heldur
ekki skipað fulltrúa í verkefnis-
stjórn iðnaðarráðuneytisins
(sem hefur rannsóknir við Mý-
vatn með höndum) og vill með
þvi árétta andúð sína á vinnu-
brögðum ráðherra. Sverrir Her-
mannsson fjallaði hins vegar
ekkert um þessi ágreiningsmál
og þá kynlegu stöðu, sem komin
er upp.
Það var tilgangur ráðstefn-
unnar um helgina, að draga upp
sem heillegasta mynd af þeirri
þekkingu á lifkerfi Mývatns, sem
aflað hefur verið á undanförnum
15 árum. Hugmyndin var jafn-
framt sú, að í fyrirlestrum vís-
indamanna yrðu niðurstöður
eldri rannsókna dregnar fram og
jafnframt lagðar fram ákveðnar
tilgátur um áhrif kísilgúrnáms á
þá þætti sem fjallað er um, og
sagt frá rannsóknum sem nauð-
synlegar eru til að prófa þær.
Þegar á hólminn var komið
reyndust vísindamennirnir hins
vegar tregir til að fjalla um
þennan seinni þátt og kom fram
óánægja með það. Þorgrimur
Starri Björgvinsson, frá Land-
eigendafélagi Laxár og Mývatns,
gagnrýndi þetta sérstaklega, en
Arnþór Garðarsson, prófessor,
kvaðst ekki vilja láta fyrirfram-
skoðanir á því efni hafa áhrif á
rannsóknirnar.
Á ráðstefnunni voru flutt 16
erindi um rannsóknir visinda-
manna á Laxá og Mývatni og
eitt um feril vinnslunnar hjá
Kísiliðjunni. Ýmsar forvitnileg-
ar upplýsingar komu fram og
staðfestu þær, að á undanförnum
árum hefur orðið hnignun í þeim
þáttum lífrikisins, sem hefð-
bundin náttúruverndarsjónar-
mið taka mið af, þ.e. fuglum og
fiski hefur fækkað. Árið 1977
veiddust t.d. 33 þúsund bleikjur
i Mývatni, en á siðasta ári aðeins
5.000 og hefur orðið að taka upp
kvótakerfi við veiðarnar. Breyt-
ingar af þessu tagi eru hins vegar
ekki nýlunda. Vistkerfi Mývatns
hefur ætið verið verulegum
sveiflum undirorpið og heimildir
um óstöðugleika þess er jafnvel
að finna í Jarteinabók Guðmund-
ar Arasonar Hólabiskups. Um
það eru hins vegar skiptar skoð-
anir hvort lægðin á síðustu
tveimur árum, sem orðið hefur
mörgum Mývetningum mikið
áhyggjuefni, sé náttúruleg
sveifla eða hvort skapast hafa
algerlega nýjar aðstæður. „Þetta
er hrun,“ sagði Þorgrímur Starri,
en Arnþór Garðarsson taldi hins
vegar líklegra að um eðlilega
sveiflu væri að ræða og hæpið
að Mývatn væri í langtímadái.
Hann sagði, að ekkert væri hægt
að fullyrða um áhrif kísilgúr-
vinnslunnar á dýra- og jurtalíf i
vatninu nema að undangengnum
rannsóknum. Til að finna hugs-
anlegt orsakasamhengi þarna á
milli hlytu rannsóknir fyrst og
fremst að beinast að áhrifum
efnistökunnar á setlögin.
Það kom fram i máli Hákons
Aðalsteinssonar, vatnalíffræð-
ings, sem vinnur að rannsóknum
við Mývatn bæði fyrir iðnaðar-
ráðuneytið og náttúruverndar-
ráð, að innan tíu ára yrði það
að liggja fyrir hvort óhætt væri
að hefja kísilgúrnám i Syðriflóa
i Mývatni. Efnistakan hefur
verið bundin við Ytriflóa og ekki
er talið óhætt að halda henni
áfram nema í 10—12 ár, án frek-
ari rannsókna. Hákon varpaði
fram þeirri hugmynd, að hafið
yrði tilraunanám í Syðriflóa til
að fá úr þessu skorið, en sú til-
laga var harðlega gagnrýnd af
Þorgrími Starra. Hann sagði, að
Mývatn og nágrenni
Kísiliðjan við Mývatn
'''' \

TTrr
þegar Kisiliðjan væri einu sinni
komin í Syðriflóa yrði ekki aftur
snúið. „Ætlar Hákon kannski að
moka ofan i gryfjuna ef ekki
reynist óhætt að halda áfram?“
spurði hann. Hákon kvað erfitt
að ræða um þessi efni, ef ákveðn-
ar hugmyndir væru fyrirfram
bannfærðar.
Á síðari degi ráðstefnunnar
héldu visindamennirnir lokaðan
vinnufund og sömdu drög að
rannsóknaráætlun, sem síðan
var kynnt og rædd. Hún verður
einnig lögð fyrir náttúruverndar-
ráð og stjórn rannsóknarstöðvar-
innar við Mývatn. í áætluninni
er gengið út frá því, að verndar-
gildi Mývatns og Laxár sé fyrst
og fremst fólgið í fiski- og fugla-
stofnun vatnakerfisins og er
miðað við að rannsóknirnar bein-
ist að áhrifum kísilgúrnámsins á
þessa stof na.
Áætlunin, sem er rúmlega eitt
vélritað blað, er í sex liðum. Lagt
er til að rannsóknir beinist að
seti, efna- og eðlisþáttum lífkerf-
isins, svifum, dýralífi og gróðri
á botni, fuglum og fiski. Hug-
myndin er sú, að rannsóknirnar
séu í kjarna sínum tvíþættar.
Annars vegar tiltölulega einfalt
eftirlit frá ári til árs (til að fylgj-
ast með breytingum á afmörkuð-
um þáttum, s.s. fugla og fiskalffi)
og hins vegar kerfisbundnar
rannsóknir á einstökum atriðum
í því skyni að fá svör við ákveðn-
um spurningum (s.s. hvort óhætt
sé að hefja námavinnslu í Syðri-
flóa). Fram kom að menn virðast
ekki vita hvað langan tíma það
tekur að fá niðurstöður svo unnt
sé að svara ákveðnum pólitískum
spurningum um Kísiliðjuna. Það
kom líka fram, að það fé sem
veitt er til rannsóknanna nægir
engan veginn. Ef rannsóknar-
áætluninni yrði fylgt út í ystu
æsar mundi kostnaður væntan-
lega nema tugum milljóna. Ey-
þór Einarsson, formaður nátt-
úruverndarráðs, og Þóroddur F.
Þóroddsson, formaður stjórnar
Rannsóknarstöðvar við Mývatn,
upplýstu, að sótt hefði verið um
þrjár og hálfa milljón króna til
starfseminnar við Mývatn á
næsta ári, þar af tvær og hálfa
milljón króna til rannsóknanna
sjálfra. í fjárlagafrumvarpinu
er alls gert ráð fyrir 1.800 þús
og af því nýtast aðeins 1.100 til
1.200 þús. í rannsóknarstarfið.
„Við vinnum að því að fá þessa
upphæð hækkaða og vonumst til
að geta a.m.k. tvöfaldað hana,“
sagði Þóroddur.
Á ráðstefnunni var greint frá
því, að tekist hefði samvinna
milli hópanna tveggja, sem vinna
að rannsóknum við Mývatn (þ.e.
annars vegar á vegum Kísiliðju
og iðnaðarráðuneytis og hins
vegar á vegum menntamálaráðu-
neytis og náttúruverndarráðs),
en ekki hefur verið gengið ná-
kvæmlega frá verkaskiptingu
þeirra. Það var hins vegar talið
mikilvægt að samið yrði um
verkaskiptingu, svo það fé sem
fyrir hendi er nýttist sem best.
Nýtt vín á gömlum belgjum
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Regnboginn: Það ert þú — Baby It’s
You ★★ Bandarísk. Árgerð 1983.
Handrit og leikstjórn: John Sayles.
Aðalhlutverk: Rosanna Arquette,
Vincent Spano.
Bjallan hringir — við höldum —
heim úr skólanum — glöð — rétt
einu sinni. Og Woolly Bully með
Sam the Sham and the Pharaos
hljómar á hljóðrásinni. Þannig eru
upphafssekúndur Baby It’s You
eins og upphafssekúndur milljón
annarra bandarískra unglings-
mynda. Hún leggur upp alveg eins
og allar hinar gáskafullu þroska-
sögurnar um menntaskólaæsku á
sjöunda áratugnum. En hún endar
öðruvísi. Og hún spilar ekki úr
spilunum samkvæmt formúlunni.
Enda er höfundurinn enginn annar
en John Sayles, einn af frfsklegustu
kvikmyndagerðarmönnum Banda-
ríkjanna, þótt þess sé hvergi getið
í auglýsingum.
Baby It’s You er eftir því sem ég
best veit fyrsta og eina mynd
Sayles sem náð hefur upp á tjald
hérlendis á almennum bíósýning-
um. Hún geymir flesta eða alla
fasta liði unglingamyndaformúl-
unnar: Fitlsenur, foreldrasenur,
skólasenur, óknyttasenur og svo
framvegis. Framan af er engu lík-
ara en Sayles ætli að fylgja for-
skriftinni út í ystu æsar. En þegar
líða tekur á myndina kemur í Ijós
sá grundvallarmunur að hér heldur
um stjórnvölinn leikstjóri og hand-
ritshöfundur sem hefur tilfinningu
fyrir því fólki sem hann er að lýsa
og forðast ódýrar lausnir. Þannig
fá fyrrnefndir fastir liðir nýja þýð-
ingu.
Rosanna Arquette leikur ungu
stúlkuna; hún gengur enn f sport-
sokkum og er enn með bangsann f
rúminu I unglingaherberginu sfnu.
En hún er að mótast i unga konu.
Henni gengur allt f haginn. Nýtur
umhyggju á velstæðu heimili og
velgengni í þvf fagi sem hana
dreymir um að forframast f, leik-
listinni. Vincent Spano leikur pilt-
inn sem er þegar orðinn að ungum
manni. Honum gengur fátt f hag-
inn. Er frá heldur bágbornu heimili
Rosanna Arquette og Vincent
Spano dansa við undirleik Strang-
ers in the Night í mynd John
Sayles, Baby It’s You.
og er upp á kant við skólakerfið
og umhverfið. En hann er tignar-
legur á velli og nokkuð spjátrungs-
legur og hefur trú á þvf að hann
muni meika það eins og átrúnaðar-
goðið, Frank Sinatra. í upphafi
Baby It’s You verða þessar persón-
ur spenntar hvor fyrir annarri,
sfðan skotnar, en svo slitnar á milli
þeirra af ýmsum ytri og innri
ástæðum, uns þau ná saman mörg-
um árum seinna án allra fyrirheita
um framtfðina.
Þetta fólk er afbragðs vel leikið
og saga þess og þróun er mestan
part rakin með hlýju, gamansemi
og næmum skilningi. Baby It’s You
er mjög notaleg mynd, ekki átaka-
mikil eða afgerandi á ferli Johns
Sayles, en sýnir vel að hæfileikar
og vandvirkni geta blásið lífi f
jafnvel þreyttustu kvikmyndateg-
und sem nú er framleidd, unglinga-
myndina.