Morgunblaðið - 06.11.1985, Page 50

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER1985
50
Minning:
Margrjet Arnadótt-
ir frá Höfnum
Fædd 12. ágúst 1884
Dáin 29. október 1985
Margt er mér óljóst frá bernsku,
en þó leita á hugann minningar
um komur mínar í Kúldshús og
kynnum af fólkinu þar. Þótt síðan
séu liðin nálega 70 ár hefur ekki
slegið á þær greinanlegum fölva.
Undir haust 1912 fluttust til
Stykkishólms Páll Vídalín Bjarna-
son og Margrjet Árnadóttir kona
hans, en þau höfðu árið áður verið
gefin saman norður á Sauðárkróki,
þar sem hann hafði verið sýslu-
maður í sjö ár. Heita mátti, að Páll
væri að flytja í heimahaga, því að
hann var breiðfirskur í báðar
ættir. Bjarni E. Magnússon, faðir
hans, sýslumaður Vestmanney-
inga og síðar Húnvetninga, alinn
upp í Skáleyjum, var sonur Þóru,
dóttur Guðmundar Schevings í
Flatey og Magnúsar Gunnlaugs-
sonar smiðs þar. En Hildur, móðir
Páls, var dóttir Bjarna amtmanns
Thorarensens og Hildar Bogadótt-
ur Benediktssonar á Staðarfelli.
Margrjet var aftur á móti norð-
lensk í báðar ættir. Móðir hennar,
Jóninna Þórey, var dóttir Stein-
varar Jónsdóttur og Jóns Sigfús-
sonar smiðs og lengi bónda á
Espihóli í Eyjafirði. Árni, faðir
Margrjetar, var hins vegar Hún-
vetningur, sonur Sigurlaugar Jón-
asdóttur og Sigurðar Árnasonar,
bónda i Höfnum á Skaga, en við
hann er Hafnaætt kennd. Þeir
feðgar voru bændahöfðingjar, að-
faramenn og margt sagt af kostum
þeirra.
Árni í Höfnum missti fyrri konu
sína, Margrjeti Guðmundsdóttur,
i júlimánuði 1878, en börn þeirra
og hálfsystkini Margrjetar, sem
hér er minnst, voru: Séra Arnór í
Hvammi i Laxárdal, Sigurður, sem
fór til Ameríku, Halldór sýslu-
skrifari, Árni bóndi í Höfðahólum
og Sigurlaug, kona séra Ludvigs
Knudsens.
Ári síðar kvæntist Árni í Höfn-
um Jóninnu, heimasætu frá Espi-
hóli. Hún var þá 27 ára og hafði
áður verið í kvennaskólanum á
Laugalandi. Sambúð þeirra stóð
aðeins í sjö ár, því að Árni lést í
júlimánuði 1886. Þau eignuðust
fjögur börn, og komust tvö þeirra
á legg: Sigurður, sem síðar varð
bóndi í Höfnum, og Margrjet, fædd
12. ágúst 1884.
Jóninna hélt áfram búskap í
Höfnum með miklum skörungs-
skap í nærfellt þrjátíu ár. Magnús
Björnsson á Syðra-Hóli, sá ágæti
fræðimaður, segir þannig frá Jón-
innu. Hún var hæglát kona og
stillt, en stjórnsöm og vinsæl mjög
bæði af hjúum sínum og öðrum.
Rausnarbrag þeim hélt hún uppi,
er einkennt hafði búskap manns
hennar og föður hans og hélt flestu
í sama horfi, hafði stórt landbú,
nokkurn útveg og á stundum voru
30 manns i heimili. Hafnir voru
mikil plógsjörð, selur, reki og
æðarvarp, svo að dúntekja var þar
125 kg, þegar best lét. Til að segja
fyrir verkum utan bæjar hafði hún
ráðsmann, en bústjórnin hvíldi að
öðru leyti á herðum hennar.
Margrjet hafði því náin kynni
af búskap eins og hann var marg-
breytilegastur i þann tíð og stærst-
ur i sniðum.
Árni faðir hennar hafði á vetr-
um kennara fyrir börn sín og tók
þá jafnan heim að Höfnum börn
fátækra manna i Nesjum, sem
annars höfðu farið á mis við
fræðslu. — Jóninna fékk síðar
kennara í Hafnir og meðal þeirra
var Halldóra Bjarnadóttir, þá ung
að árum. Síðar hafði hún oft orð
á því, að sig hefði furðað á því,
þegar húsmóðirin leiddi fyrir hana
fullorðna vinnumenn og vinnukon-
ur og bað hana einnig að kenna
þeim ásamt Margrjeti og Árna
stjúpsyni sínum. Með Margrjeti
og Halldóru tókst þá vinátta sem
hélst meðan báðar lifðu.
Veturinn 1901—1902 var
Margrjet við nám í Kvennaskólan-
um í Reykjavík og lærði þá jafn-
framt teikningu og tréskurð hjá
Stefáni Eiríkssyni. Utan fór hún
til Danmerkur 1906 og dvaldi þar
eitt ár, m.a. í húsmæðraskólanum
í Hilleröd. Þaðan lá leið hennar
til Noregs fyrir atbeina Halldóru
Bjarnadóttur, sem þar var þá
kennari. Sumarið 1907 dvaldi
Margrjet uppi í Guðbrandsdal og
kynntist m.a. seljabúskap. Vorið
1908 kom hún heim ásamt Hall-
dóru og fór að Höfnum og dvaldist
þar, þangað til hún giftist Páli og
fluttist til Sauðárkróks.
Stutt var úr minu ömmuhúsi
yfir í Kúldshús til Bjarna, sonar
Margrjetar og Páls, en hann var
tveim árum yngri en ég. Þótt mig
rámi ekki i ýkja margt þaðan
umfram gamanstundir okkar
Bjarna, situr þó fast í mér, að
sælt hafi verið að koma þangað
af öðrum ástæðum. Þegar sýslu-
mannshjónin fluttu úr Kúldshúsi
í gamla apotekarahúsið skildu leið-
ir okkar Bjama. Hann eignaðist
nýjan leikfélaga. Skömmu síðar
dó Bjarni, aðeins átta ára gamall,
og urðu þá margir hnuggnir.
Páll var ástsælt yfirvald, sem
naut mikillar virðingar allra, er
honum kynntust. Fundum okkar
bar oft saman á unglingsárum
mínum, og er mér margt í minni
frá þeim, ekki síst er hann sýndi
mér það traust, að trúa mér fyrir
fé, er amma mín hafði arfleitt mig
að og réð úrslitum um að ég gat
hafið skólanám syðra. — Páll var
mikill nákvæmnismaður og venju-
fastur.
Sumarið, sem ég var kúarektor
Hólmara fyrir nálægt sextíu árum,
bar svo við einn dag, er ég var á
heimleið frá að koma gripunum í
haga, að ég sá álengdar klyfjahest
og tvo menn á hestbaki, er staldrað
höfðu á Beygjunni svonefndu og
tekið ofan. Þetta reyndust vera
Guðjón bóndi á Saurum og Páll
sýslumaður að hefja þingaferð.
Síðar sagði Guðjón mér, að Páll
staðnæmdist alltaf á Beygjunni í
upphafi þingaferða, tæki ofan og
hefði yfir ferðamannabæn.
Á heimili Páls og Margrjetar
voru mæður þeirra beggja um tíma
saman. Hildur, móðir Páls, lést
1915, en Jóninna kom 1913 og var
upp frá því hjá dóttur sinni. f
mínum huga er gamla húsmóðirin
frá Höfnum einstaklega viðmóts-
hlý kona, er lét sér annt um að
blanda geði við börn, þannig að
hún gleymdist ekki né ömmusögur
hennar og margvíslegur fróðleik-
ur. Jóninna lést 14. april 1938, hátt
á níræðisaldri og hafði þá átt
heima í Stykkishólmi í nálega
aldarfjórðung.
Hótel var í Hólminum löngu
fyrir mína tíð og alltaf síðan.
Þangað fóru margir farþegar af
kaupskipum, meðan þau voru af-
greidd. Oft voru þar á ferð kunn-
ingjar Margrjetar og Páls, sem þá
heilsuðu upp á þau. Síðar hafði ég
af því spurnir, að dáðst var að
skyndiheimsóknum þangað.
Margrjet var kát, spurul, jafn-
framt ræðin og Páll settist að
orgelinu og spilaði.
I tíð Margrjetar var starfandi
kvenfélag í Stykkishólmi, en þar
gerðist hún aldrei félagi. Hins
vegar varð hún frumkvöðull að
stofnun heimilisiðnaðarfélags og
var formaður þess. Mun þar mestu
hafa ráðið áhugi hennar á hvers
konar hand- og hugverkum kvenna
og stöðugt samband við Halldóru
Bjarnadóttur, sem var áhrifamikil
í sínu vökustarfi með fyrirlestrum
og ritinu Hlín. Þegar á þetta er
minnst má ekki undan fella að
geta Sigurborgar Kristjánsdóttur
frá Múla, skólastjóra kvennaskól-
ans á Staðarfelli, en milli þeirra
þriggja var náið samband, og Sig-
urborg vafalítið í þann mund í hópi
best menntuðu íslenskra kvenna.
Fyrr á árum var Búnaðarfélag
íslands með námskeið úti á landi
á vegum búnaðarfélaga og búnað-
arsambanda, þar á meðal Búnað-
arsambands Dala- og Snæfellsness
veturinn 1923 og þá í Stykkishólmi.
Páll sýslumaður var frumkvöðull
að stofnun þess, fyrst formaður,
ætíð áhuga- og áhrifamaður um
eflingu þess. Á námskeiðinu í
Hólminum var a.m.k. ein kvöld-
vaka og þangað máttu allir koma.
Þar var til umræðu íslenskur
heimilisiðnaður og hve baðstofu-
kvöldvakan hafði verið honum
mikill aflvaki. Frá þessu kvöldi eru
mér minnisstæðar ræður Hannes-
ar Jónssonar dýralæknis og
Margrjetar. Mesta undrun mína
vakti hversu mælsk hún var og hve
skipulega hún rakti mál sitt. Duld-
ist engum að heimanfylgjan frá
Höfnum sagði þarna til sín.
Heimilisiðnaðarfélagið í Stykk-
ishólmi reyndist ekki nafnið tómt.
Fyrir atbeina þess var komið upp
í Hólminum myndarlegri sýningu
á heimilisiðnaði snæfellskra
kvenna og karla. Hún var ótrúlega
skemmtileg og lærdómsrík. Ég hef
lítillega vikið að henni í þætti, sem
ég skrifaði löngu síðar og kallaði:
„Konan sem gaf mér reyrvisk."
Mikið starf var að koma upp
þessari sýningu, því að safnað var
til hennar munum vítt og breitt
um Snæfellsnes og Hnappadal.
Mest hvíldi það á herðum Marr
grjetar, sem var frumkvöðull og'
verkstjórinn, en löngu síðar sagði
hún mér, að sér hefði reynst þetta
illkleift ef ekki hefði við notið
Rannveigar Jónsdóttur, sem við
Hólmarar kölluðum saumakonu,
og Guðlaugar Jóhannsdóttur, konu
Sigvalda Valentínussonar, er var
alla tíð náin vinkona Margrjetar.
Löngum mun sýslumannsfrúin
hafa haft tvær vinnukonur, voru
þær Snæfellingar eða Dalamenn.
Ég kynntist mörgum þeirra og
dáðust þær að húsmóður sinni, en
umfram annað, hversu þær hefðu
lært þar margt, sem síðar hafði
komið þeim vel, hvort heldur þær
urðu húsmæður í Dölum, Reykja-
vík eða vestur í Bolungarvík. Á
sýslumannsheimilinu var m.a.
einskonar tóvinnuskóli og þar naut
ekki síður tilsagnar Jóninnu en
Margrjetar.
Oftar en ekki kom þar tali okkar
Margrjetar, er hún háöldruð
minntist veru sinnar í Hólminum,
hversu hún hafði verið hjúasæl og
nefndi þá vinnukonur sínar, en við
þær hafði hún löngum síðar mikið
samband og þær við hana. Gamall
maður, kunningi minn, var fjós-
Minmng:
\Þórður Sigurbjörns-
son fv. deildarstjóri
Fæddur 27. nóvember 1907
Dáinn 23. október 1985
í dag kveðjum við Þórð Sigur-
björnsson, fyrrverandi deildar-
stjóra við tollgæsluna í Reykjavík.
Hann fæddist 27. nóvember 1907, í
Reykjavík. Foreldrar hans voru
Sigurbjörn Sigurðsson og kona
hans Margrét Þórðardóttir.
Ungur á árum hóf Þórður störf
hjá Landsverslun. Sú stofnun
annnaðist m.a. um innflutning á
tóbaki og starfaði Þórður við
merkingar og afgreiðslu á þeim
vörum. Þegar Landsverslun var
legð niður, tók tollgæslan við tób-
aksmérkingunum og hélst sá hátt-
ur uns Tóbaksverslun Islands tók
til starfa.
Þórður hóf störf hjá tollgæsl-
unni 16. janúar 1926, en sú ráðn-
ing mun hafa tengst þeim breyt-
ingum, sem áður er getið. Þegar
vöruskoðunardeild tollgæslunnar
tók til starfa árið 1934, gerðist
Þórður verkstjórnarmaður þeirrar
deildar. Vöruskoðunardeildin
sinnti aðallega tollafgreiðslu inn-
fluttra vara. Síðar þegar flug-
samgöngur tii annarra landa hóf-
ust og þar með vöruinnflutningur
með flugvélum, kom varsla flug-
sendinga og tollafgreiðsla þeirra í
hlut Þórðar. Hann stjórnaði far-
angurs- og flugfraktardeild toll-
gæslunnar um langt árabil. öll
þau ár, sem Þórður og sam-
starfsmenn hans önnuðust um
skráningu, vörslu og tollafgreiðslu
flugfraktar, veitti hann jafnframt
viðtöku aðflutningsgjöldum af
þeim vörum. Störf þessi jukust ár
frá ári. Öll aðstaða í tiltæku hús-
næði tollgæslunnar í Hafnarhús-
inu, sem þessari starfsemi var
ætluð, var fyrir löngu orðin
ófullnægjandi, þegar flugfélögin
tóku við vörslu flugfraktarinnar
haustið 1968.
Starfsferill Þórðar Sigur-
björnssonar í þágu tollgæslunnar
varð bæði merkur og langur, eða
52 ár. Ýmis mikilvæg trúnaðar-
störf hlóðust á hann. Örugg stjórn
og æðrulaus framkoma hins
reynda fyrirliða bera mannkost-
um Þórðar gott vitni og vöktu
traust og virðingu, jafnt innan
stofnunarinnar sem utan. Þórður
hætti störfum sem deildarstjóri
fyrir aldurs sakir um áramót
1977-1978.
Þórður var hlédrægur maður að
eðlisfari og flíkaði ekki skoðunum
sínum. Þeir sem þekktu hann,
vissu að hann hafði næma tilfinn-
ingu fyrir hlutskipti náungans og
samúð með minnimáttar.
maður hjá sýslumannshjónunum
og taldi sig hvergi hafa notið slíks
atlætis og hjá Margrjeti og hefði
hann þó víða verið.
Nokkrir ungir Hólmarar voru á
Alþingishátíðinni 1930. Þar var
einnig Páll sýslumaður. í lok há-
tíðarinnar hélt hann ásamt þeim
í bíl áleiðis heim í sumarbjartri
nótt og um Kaldadal. Hann kunni
þar deili á öllum örnefnum, hafði
oft farið þessa leið á skólaárum
sínum og minntist nú þeirra á
ógleymanlegan hátt. En engan
þeirra grunaði þá, að hann væri
að fara með sitt svanastef. Síðla
um haustið veiktist hann skyndi-
lega og varð ekki við ráðið. Hann
lést í Reykjavík 28. október.
Margrjet hélt áfram að búa með
börnum sínum í Stykkishólmi,
fluttist ekki þaðan fyrr en 1938,
að móðir sinni látinni, og þá til
Reykjavíkur, þar sem hún átti
heima upp frá því.
Auk Bjarna voru börn hennar
og Páls: Bergur, lengi starfsmaður
í Stjórnarráðinu. Kona hans var
Valgerður Briem. Börn þeirra eru
þrjú. — Hildur, kona Halldórs
hæstaréttardómara. Barn hennar
var Unnur Þorvaldsdóttir. — Jón-
inna er gift Franz E. Pálssyni
deildarstjóra og eiga þau fjóra
drengi. Yngstur barna Margrjetar
og Páls er Einar, en hann hefur
lengi verið heilsuveill.
f nálega tuttugu ár var Margrjet
á heimili Hildar og Halldórs og
duldist engum, sem til þekkti, að
þar undi hún hag sínum vel, enda
1 engu til sparað að svo mætti
verða. — Barnabörnin áttu þá
tíðfarið til hennar og hvort tveggja
var, að þau sóttu þangað bæði
skemmtun og lærdóm, og hún naut
unaðsstunda. Einnig hafði hún oft
á orði við mig, að vel væri ef aðrir
eignuðust tengdabörn á borð við
hana. En sjálfsagt var það gagn-
kvæmt. — Síðustu þrjú árin var
hún á Droplaugarstöðum og naut
þar frábærrar umönnunar.
Þegar ég gamall Hólmari, kom-
inn um hálfáttrætt, reyni að gera
mér grein fyrir Margrjeti Árna-
dóttur frá Höfnum og sýslumanns-
frúar f Stykkishólmi í 18 ár, stansa
ég við þetta: Hún var fríð kona,
svipmikil, en dálítið hörð á brún-
ina og ekki viðhlægjandi allra,
enda ekki mannblendin. Ég heyrði
suma Hólmara hafa á orði, að hún
væri stolt og ennfremur dómhörð.
En þeir sem á annað borð þekktu
hana vissu betur. Hún gat verið
býsna þykkjuþung ef henni fannst
gert á hlut sinn eða þeirra, sem
henni var annt um, jafnvel þótt
óskyldir væru, einkum þeirra, sem
hún vissi lítið mega sín og áttu fáa
formælendur.
Margt var Margrjeti frá Höfn-
um andhverft, en hún bugaðist
aldrei, heldur hélt reisn sinni
klökkvalaus. Veri hún kært kvödd
af mér og öðrum, sem hana þekktu
og henni unnu.
Lúðvík Kristjánsson.
Útför hennar fer fram frá Ás-
kirkju í dag, miðvikudag, kl. 15.
Þórður var tónlistarunnandi og
átti gott hljómplötusafn, sem
hann naut í frístundum. Einnig
safnaði hann bókum, en lestrará-
hugi hans beindist einkum að
þjóðlegum fróðleik, ævisögum og
ættfræðiritum. Hann lagði einnig
rækt við frímerkjasöfnun og átti
ágætt frímerkjasafn.
Siðustu þrjú árin fór heilsu
hans hrakandi. Hann var um tíma
í sjúkrahúsi og undir læknishendi
þess á milli. Hann hafði fótavist
til hinsta dags. Þórður andaðist á
heimili sínu að Sogabletti 2 við
Sogaveg þann 23. október sl.
Þann 8. desember 1935 var
Tollvarðafélag íslands stofnað af
13 tollvörðum í Reykjavík og var
Þórður Sigurbjörnsson þeirra á
meðal. Við tollverðir munum
minnast þessa frumherja með
þakkarhug. Eftirlifandi eiginkonu
Þórðar, frú Ragnhildi Einarsdótt-
ur, dætrum þeirra hjóna og öðru
skyldmenni, vottum við dýpstu
samúð.
Jón Mýrdal