Morgunblaðið - 16.11.1985, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR16. NÓVEMBER1985
Bókmenntaþættír
Rnkmpniltir ur, hinar birtast hér í fyrsta sinn, Matthías drepur á nokkur verk
-5 ^ K o VTm unnLnvt oom fiallar nm hanc mp^fll flnnarrfl Fiflllkirkiiinfl
PfllTEiGnHIAIA
VITAITIG 15,
1.86090,06065.
Opiö í dag og
á morgun kl. 1-5
Þverbrekka — góð
2jaherb. 55 fm. V. 1550-1600 þ.
Bollagata — kjallari
2ja herb. 45 fm. V. 1250 þús.
Njálsgata — 2. hæö
2jaherb.50fm. V. 1350 þús.
Grettisgata — 1. hæö
Einstaklingstb. 40 fm. V. 1,2 m.
Njálsgata — kjallari
2ja herb. 45 fm. V. 950 þús.
Laugavegur — steinhús
2ja herb. 60 fm. V. 1500-1550þ.
Æsufell — 2. hæö
2ja herb. 55 fm. V. 1,5 millj.
Öldugata — jaröhæö
2ja herb. 40 fm. V. 950 þús.
Sörlaskjól — kjallari
3ja herb. 85 fm. V. 1,8 millj.
Vesturberg — 1. hæö
3jaherb.90fm. V. 1850 þús.
Engjasel — bílskýli
3ja herb. falleg íb. á 2. hæð.
V.2,1 millj.
Vesturberg — 2. hæö
4ra herb. 100 fm. V. 2,3 millj.
Blöndubakki — 2. hæö
4ra herb. ib. auk herb. í kj.
Suöursv. V. 2250-2300 millj.
Vesturberg —4. hæö
4raherb. 100fm.V. 2250 þús.
Dalsel — bílskýli
110 fm. 4ra herb. V. 2,4 millj.
Leifsgata — 1. hæö
4raherb. 100fm.V.2,3millj.
Víðimelur
170 fm sérhæö + 75 fm í risi.
32 fm bílsk. V. 7,5 millj.
Hlíðarhvammur — einb.
255 f m + 30 fm bílskúr.
Hlíðarhvammur — einb.
125 fm + 40 fm bílSk.V.4,1 m.
Bergur Oliversson hdl.,
Gunnar Gunnarsson hs: 77410.
Erlendur Jónsson
Matthíás Johannessen:
Bókmenntaþættir 378 bls.
Almenna bókafélagid.
Reykjavík 1985.
Ein af fyrstu bókunum, sem
Matthías Johannessen sendi frá
sér, var á sviði bókmenntafræði:
Njála f íslenskum skáldskap. Bók-
menntaþættir þeir, sem nú hefur
verið safnað saman til útgáfu,
tengjast fyrri ritum höfundarins,
svo sem bókunum Hugleiðingar og
viðtöl og Félagi orð. Eiríkur
Hreinn Finnbogason segir í eftir-
mála: »Um þrír fjórðu hlutar rit-
gerðanna hafa verið prentaðir áð-
Hafnarfjörður
Opið í dag
frá kl. 13-16.
Til sölu m.a.:
Miövangur. 3ja herb. enda-
íb. á 8. hæö (efstu) aö Miövangi
41. Verð 1,7-1,8 millj.
Hólabraut. 3ja herb. sem ný
íb. um 87 fm á 2. hæð í sex íb.
húsi. Verð 1,8-1,9 millj.
Álfaskeið. 3ja herb. ib. á 3.
hæö 96 fm. Bílsk.réttur. Suöur-
svalir. Verð 1.8-1.9 millj.
Miövangur. 2ja-3ja herb. íb.
73 fm. á 2. hæö. Verö 1,7 millj.
Vallarbarð. 6 herb. nýtt
timburhús aö mestu fullfrágeng-
ið.Verö3,4millj.
Suöurvangur. 4ra-5 herb.
falleg íbúö á 2. hæö. Skipti á
2ja-3ja herb. íb. koma til greina.
Noröurbraut. 4ra-5 herb. 90
fm einnar hæöar einbh. Verö
aðeins 1,9 millj.
Mikið úrval af öörum eignum I
Ámi Gunnlaugsson m.
Austurgötu 10, slmi 50764.
SIMAR 21150-21370
SOIUSTJ LARUS Þ VALOIMARS
LOGM JOH ÞOROARSON HDl
Lítiö sýnishorn úr söluskrá:
Vantar þig sérbýli í vesturbænum? Magum við bjóða þér um 20 ira
mjög gott endaraöhús akammt fré Einimal. Húsiö er meö 4ra-5 herb.
íbúö vel meö fariö. Skuldlaus eign. Laus um nseetu éramót.
Skipti möguieg á minni eign til dæmis í nágrenninu.
Eyjabakki - Vesturberg - Holtagerði
Bjóöum til eölu ágætar 4ra herb. íbúöir viö þessar götur.
Ennfremur eru á söluskránni 11 4ra herb. íbúöir. Nokkrar á mjög góðu
veröi.
Hjarðarhagi - Barmahlíð - Furugrund
Bjóöum til eöfu góöar 3ja herb. ibúölr viö þessar götur.
Ennfremur eru á söluskránni 12 aörar 3ja herb. íbúöir nokkrar á mjög
góöuveröi.
Ný og glæsileg meö bílskúr
4ra-5 herb. endaibúö á neöri hæö í 4-býlishúsl í Artúnsholti, 123,5 fm.
Föndurherb. á jaröhæö, 21 fm. Bílskúr innbyggöur á jaröhæö, 30 fm.
Skipti æskileg á góöri 3ja-4ra herb. íbúö.
Einbýlishús — raðhús — parhús
Meðal annars glæsilegt steinhús. Ein hæö um 190 fm nettó viö Markar-
flöt í Garöabn. Um 15 ára bðskúr. Um 55 fm stór ræktuö lóö. Mjög góð
kjðr.
Ennfremur góðar eignir við: Reynihvamm, Álfhölsveg, Brúarás, Heiöarbæ,
Hetöargeröi, Blesugróf, Ystabæ, Flúðasel, Kambasel, Rauöás, Byggóarholt,
Ásgarö. Teikningar fyririiggjandi. Margskonar eignaskipti möguleg.
Á efstu hæð í vesturborginni
Sem nnst Grund viö Hringbraut óskast góö 3ja herb. íb. Má þarfnast
endurbóta. Mikil og góö útborgun. Afhending eftlr samkomulagi.
Einn af okkar fjársterku viöskiptavinum óskar eftir nýlegri 4ra-5 herb.
íb. í borginni. Býóur meiri útborgun viö samning en venjulegt er í
fasteignakaupum.
Við Háaleitisbraut eða í nágrenni
Óskasf góö 3ja-4ra herb. íb. á 1. hæö. Skipfi möguleg á 3ja-4ra herb.
sérhæö í Heimunum meö miklu útsýni, eóa útborgun é kaupveröi.
Sem næst Landakoti
Lseknir sem flytur til landsíns eftir margra éra störf erlendis, óskar
eftir góóri húseign sem næst Landakoti. Eignin mé þarfnaet endurbóta.
Opið í dag
kl.1-5 aíödegis.
ALMENNA
FASTEIGNASAIAH
LAUGAVEG118 SIMAR 21150 - 21370
ur, hinar birtast hér í fyrsta sinn,
þ.e. Um uppkast, sem fjallar um
Halldór Laxness, Jón úr Vör: Þorpið
og meginhluti ritgerðanna um
Sturlu Þóröarson.« Eiríkur Hreinn
tekur fram að hér sé ekki á ferð-
inni neinn heildarútgáfa af bók-
menntaritgerðum Matthíasar;
gæti ef til vill kallast víðtækt úr-
val.
Nokkur orð um Grím Thomsen
nefnist fyrsta ritgerðin. Þar eð
höfundur fjallar bæði um fornar
bókmenntir og nýjar i bók sinni
er verðugt að Grími skuli skipað
fremst því ekkert skáld á nítjándu
öld sameinaði með sérstæðari
hætti fornan bókmenntaarf og ný
áhrif. Grímur Thomsen þótti ekki
vera maður alþýðlegur. Var talið
að kvæði hans hefðu goldið þess
meðan hann lifði. En Matthías
Johannessen bendir á að ný bók-
menntastefna hafi verið komin til
sögunnar þegar kvæði Gríms voru
loks gefin út (hann var þá orðinn
sextugur) og sú hafi verið ein
ástæðan til að þau nutu ekki strax
í upphafi þeirrar hylli sem þau
áttu skilið.
Matthías upplýsir margt sem
áður hefur verið á huldu um tíma-
bil það I ævi Gríms sem hann
starfaði í utanríkisþjónustunni
dönsku. Ekki hugnaðist Grími
vistin á þeim glæsivöllum ef dæma
má af kveðskap hans, t.d. þessum
ljóðlínum:
— lakast var, að upp til ýta
annaraégvarðaðlíta,
en — ofan horfðu menn á mig.
Þó Grímur væri að vissu leyti
formsnillingur (þrátt fyrir »yfir
þrjú Hundruð braglýta!«) er
spurning hvort það er ekki ein-
faldleiki af þessu tagi sem fremur
skírskotar til þeirra sem mætur
hafa á kvæðum hans — hlífðarlaus
hreinskilni hins skapmikla skálds?
Ritgerð Matthíasar Johannessens
sýnir Grím í nýju ljósi, mann og
skáld.
Næst er ritgerðin Fornar ástir
eftir Sigurð Nordal. Píslarsaga og
uppgjör. Þessir ljóðrænu þættir,
sem Sigurður Nordal skrifaði og
sendi frá sér ungur maður, munu
seint fyrnast. óhætt er að segja
að ljómi hafi leikið um nafn Nor-
dals, verk hans og persónu. Þegar
Nordal kom heim frá námi var
hann orðinn — eins og Grímur
hálfri öld áður — menntaður
heimsborgari. Matthías fer grannt
ofan í Fornar ástir list Nordals
og lffsskoðun eins og hvort tveggja
birtist í þessum fáguðu æskuverk-
um.
Þá er stuttur þáttur: Um Gunnar
Gunnarsson. Gunnar var þrem
árum yngri en Nordal en freistaði
gæfunnar í Danmörku eins og
fleiri á þeim tíma. Matthías segir
»með ólíkindum hversu fljótt hann
náði góðum tökum á þessu fram-
andi rnáli*. Gunnar Gunnarsson
var næmur fyrir hræringum þeim
sem skóku heiminn um hans daga.
Matthías drepur á nokkur verk
hans, meðal annarra Fjallkirkjuna
og Aðventu, og segir frá Fjalla-
Bensa sem var fyrirmynd Gunnars
að síðar nefndu sögunni. Þáttur
þessi er að nokkru leyti byggður á
persónulegum kynnum þeirra,
Matthíasar og Gunnars.
Gullna hliðið er næst á dagskrá.
Það var frumsýnt af Leikfélagi
Reykjavíkur 1941 og prentað sama
ár. Fá íslensk skáldverk hafa hlot-
ið betri viðtökur strax í upphafi.
Matthías minnir t.d. á að bókin
hafi selst miklu betur en dæmi séu
til um prentuð leikrit.
Var Gullna hliðið slíkt öndvegis
verk sem margir vildu vera láta?
Eða áttu vinsældir þess ef til vill
rót að rekja til annarra orsaka?
Þeim spurningum svarar Matthías
ekki beint og lætur þá hlið mál-
anna raunar liggja milli hluta; fer
þess í stað ofan í verkið sjálft;
kryfur það gagngert með hliðsjón
af efnivið þeim sem skáldið notaði;
greinir innviði þess og bendir á
lífsskoðun þá sem að baki því iigg-
ur. Hann tekur fram að »skáldið
fer í senn frjálslega með þjóðsög-
una og gjörbreytir anda hennar«.v
En hann minnir á að áhrif Gullna
hliðsins á bókmenntir og leikritun
hafi »ekki orðið þau sem margur
hefur vafalaust ætlað því íslenzk
leikritaskáld hafa snúið sér að
öðrum nærtækari viðfangsefnum
en þjóðsögum*.
Stríðið við herrann og höfuðskepn-
urnar nefnist þáttur um Guðmund
G. Hagalín, en einkum þó tvær
skáldsögur hans, Kristrúnu í
Hamravík og Márus á Valshamri.
Með samanburði leiðir Matthías í
ljós að margt er sameiginlegt með
þessum tveim skáldverkum sem
Hagalín skrifaði — annað ungur,
hitt á efra aldri. í báðum sögunum
lýsir Hagalín fornum siðgæðis- og
trúarhugmyndum sem eiga sér
meginstoð í Passíusálmunum og
Vídalínspostillu. Kristrún í
Hamravík vakti í fyrstunni mesta
eftirtekt vegna stíls og málfars
sem þótti með fádæmum kjarn-
mikið og sérkennilegt. Og menn
tóku að spyrja: Er þetta vest-
firska? Eða er þetta bara stíll sem
Hagalín hefur sjálfur fundið upp,
bókmál tilbúið af hugkvæmum
rithöfundi? Matthías fer nákvæm-
lega ofan í inálfar beggja sagn-
anna og rekur hvern þátt þess til
síns upphafs ef svo má segja. Svo
sérstæð þótti gamla konan að les-
endur gerðu sér fljótlega í hugar-
lund (og ekki að ástæðulausu) að
Hagalín hefði stuðst við lifandi
fyrirmynd. En ekki er alltaf allt
sem sýnist í þeim efnum. Matthías
hefur eftir Hagalín »að Sigrún
nokkur Guðmundsdóttir, ráðskona
í Smiðjuvík, hafi fullyrt að hann
hefði stælt hana þegar hann samdi
Kristrúnu í Hamravik og það hafi
veldið sér óþægindum, m.a. væri
hún aldrei kölluð sínu rétta nafni,
heldur ævinlega Kristrún eða
Kristrún í Hamravík. Skáldið
benti gömlu konunni á að hann
hefði aldrei séð hana fyrr en hún
fluttist til ísafjarðar eftir að bókin
var samin.«
Næst er fjallað um ljóðlist Tóm-
asar Guðmundssonar í þættinum
Þaö var í þessari veröld sem ég átti
heima. óhætt er að fullyrða að fá
íslensk ljóðskáld hafi nokkru sinni
notið meiri hylli en Tómas með
yngri kynslóðinni á fjórða og
fimmta tug aldarinnar. Matthías
er handgengnari ljóðlist hans en
nokkur annar, skrifaði t.d. bók sem
byggð var á viðtölum hans og
skáldsins: Svo kvað Tómas; annað-
ist ennfremur útgáfu ljóða hans í
skólaútgáfu og var persónuiega
kunnugur skáldinu.
Matthías hefur eftir Tómasi að
skáldið hafi alltaf lagt áherslu á
»að sagt sé satt i ljóði«. Og á öðrum
stað segir Matthías: »Tómas Guð-
mundsson hefur aldrei notað orð
eins og aðrir. Hann hefur ekki
heldur ort eins og neinn annar.
Ljóð hans eru persónulegasti og
sérstæðasti skáldskapur sem
hugsazt getur. Hann hefur ekki
einasta endurnýjað ytra borð
tungunnar, orðin, heldur einnig
innihaldið: hugsunina sjálfa.*
Minnisstæða sögu segir Matthías
í sambandi við orðið »konsert« sem
kemur fyrir f kvæði Tómasar, Við
Vatnsmýrina: »Setjaranum líkaði
ekki „málvillan" og dönskuslettan
„konsert" og breytti henni í hljóm-
leik. Það líkaði skáldinu ekki og
breytti enn í konsert. Ástæðan var
sú að meiri háttar tónleikar
þekktra erlendra hljómlistar-
manna voru i þá daga kallaðir
konsertar í Reykjavík og víðar og
lóan, þessi aufúsugestur á vori
hverju, varð að sitja við sama borð
og beztu listamenn erlendir sem
hingað slæddust.«
Þá koma tvær ritgerðir um
bækur eftir Laxness: Málþing um
Guðsgjafaþulu og Um uppkast.
Laxness sagði sjálfur um Guðs-
gjafaþulu að hún væri ritgerðar-
skáldsaga og útskýrði hugtakið
svo: » ... í ritgerðarskáldsögu er
aldrei vitnað í sagnfræðilega
heimild, heldur eru heimildirnar,
sem vitnað er í, tilbúningur frá
rótum, þó þær eigi stað í veruleik-
anum.« — Matthías fer allná-
kvæmlega gegnum bókina með
þessa skilgreining að leiðarljósi.
Síðari þátturinn, Um uppkast, á
sér þá sögu að Matthías skrifaði
eitt sinn uppkast að ritgerð um
skáldiö og bað Laxness að fara
yfir. Laxness las uppkastið og
skrifaði athugasemdir út á spáss-
íur. Á þeim byggir þessi þáttur og
er að því leyti sérstæður að hér
eru sömu hlutirnir skoðaðir út frá
tvennu mismunandi sjónarhorni.
Þátturinn Jón úr Vör: Þorpið seg-
ir frá lífsreynslu þeirri sem á bak
við það verk liggur, auk þess sem
drepið er á þátt þess í formbylting-
unni. ’
Um kvæði Kristjáns Karlssonar er
á hinn bóginn ritskýringarþáttur
að mestu leyti. Kvæði Kristjáns
bera nokkuð framandi svipmót.
Er því ekki vfst að öllum veitist
létt að átta sig á þeim við fyrsta
íslensk tónverkamiðstöð og ríkisútvarpið gefa út fjórar hljómplötur:
Islensk tónverk frá síðustu 15 árum
ÍSLENSK tónverkamiðstöð hefur í
samvinnu við Ríkisútvarpið gefið út
fjórar bljómplötur með íslenskum tón-
verkum og er ætlunin að gefa út fjórar
plötur á ári næstu tvö árin, samtals
12 plötur, sem eiga að gefa sem heil-
steyptasta mynd af skapandi tónlist á
fslandi undanfarin 15 ér. Þetta kom
fram é blaðamannafundi sem haldinn
var í húsakynnum íslenskrar tón-
verkamiöstöðvar á Laufásvegi f
Reykjavík nú fyrir skömmu.
„Þetta er upphafið á þriggja ára
átaki, því ætlunin er að gefa út alls
12 hljómplötur með verkum þeirra
tónskálda sem mest hafa látið að
sér kveða i íslensku tónlistarlífi á
siðustu árum,“ sagði Hjálmar H.
Ragnarsson hjá íslenskri tónverka-
miðstöð á blaðamannafundi sem
boðað var til í Reykjavík nú á dögun-
um í tilefni útgáfu fjögurra hljóm-
platna með íslenskum tónverkum.
Sagði Hjálmar að hugmyndin að því
að gefa út 12 hljómplötur í sam-
vinnu við Ríkisútvarpið, hefði komið
upp í fyrra í tilefni árs tónlistarinn-
ar. “Við vildum gera eitthvað sem
væri varanlegt af þessu tilefni,"
sagði Hjálmar, „og það má segja
að megintilgangurinn með þessari
útgáfu sé að efla þekkingu á þessari
tónlist og skapa grundvöllinn að
kynningu á henni erlendis. Rlkisút-
varpið kemur til með að dreifa 100
eintökum af hverri plðtu til útvarps-
stöðva í Evrópu og vestanhafs, eða
samtals 400 plötum."
Útgáfufyrirtækið Vaka-Helgafell
sér um dreifingu hérlendis og sagði
Viðar Gunnarsson fulltrúi fyrirtæk-
isins að plöturnar yrðu seldar í
hljómplötuverslunum og boöiö yrði
upp á sérstök vildarkjör, pf plöturn-
ar fjórar væru keyptar í einum
pakka. Upplagið er 1300 eintök af
hverri plötu og er sama verð á þeim
og flestum öðrum hljómplötum.
Hljómplöturnar voru að lang-
mestu leyti teknar upp í hljóðveri
Ríkisútvarpsins í Háskólabíói og í
Langholtskirkju og var Bjarni
Rúnar Bjarnason upptðkustjóri.
Fyrsta platan í þessum nýja hljóm-
plötuflokki heitir “íslensk hljóm-
sveitartónlist" og á henni flytur
Sinfóníuhljómsveit Islands tón-
smíðar eftir Leif Þórarinsson, John
Speight og Jón Nordal. Einleikarar
eru Kristján Þ. Stephensen óbóleik-
ari og Einar Jóhannesson klarinett-
leikari. Hljómsveitarstjórar eru
Páll P. Pálsson og Jean Pierre Jac-
quillat. Næsta plata ber heitið “Is-
lensk fiðlutónlist" og á henni leikur
Guðný Guðmundsdóttir verk eftir
Karólínu Eiríksdóttur, Jón Nordal,
Áskel Másson, Jonas Tómasson og
Þorkel Sigurbjörnsson. Á þriðju
hljómplötunni, sem ber heitið “ls-
lensk píanótónlist" leikur Anna