Morgunblaðið - 16.11.1985, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG A RDAGUR16. NÓVEMBER1985
Hollustubyltingin/ Jón Óttar Ragnarsson
Blóðþrýstingsefnin
Háþrýstingur (of hár blóð-
þrýstingur) er einn hættulegasti
sjúkdómur sem til er. Sem betur
fer er hann einn þeirra sem nú
er yfirleitt unnt að „halda niðri“
með lyfjum.
Háþrýstingi fylgja oft engin
einkenni í upphafi enda þótt
hann geti, áður en yfir lýkur,
haft mjög alvarlegar afleiðingar
m.a. fyrir heila, hjarta, sjón og
nýru.
Sem dæmi um útbreiðslu sjúk-
dómsins má nefna að einhvers
staðar á milli fimmtungur og
sjöttungur allra fullorðinna ís-
lendinga gengur með hann.
Rannsóknir sýna að margir
áhættuþættir koma við sögu. Má
þar nefna erfðir, streitu, offitu,
kyrrsetur, reykingar ... og ekki
síst mataræði.
I fæðinu virðast nokkur svo-
kölluð aðalsteinefni geta skipt
sköpum. Nánar tiltekið eru þetta
steinefnin natríum og kalíum,
kalk og magníum.
í stuttu máli er það ofneysla á
natríum annars vegar og skortur
á kalíum, kaiki og magníum í fæði
sem virðist geta átt þátt í þessum
sjúkdómi.
Hvað er háþrýstingur?
Háþrýstingur er það nefnt
þegar þrýstingur innan í æðun-
um verður hærri en eðlilegt er.
Þrýstingur þessi er mældur út
frá hæðinni (í millimetrum, mm) á
kvikasilfursúlu. Venjulegur
þrýstingur er 120 mm (samdrátt-
ur) og 80 mm (í slökun).
„Eðlilegur“ blóðþrýstingur er
því 120/80 mm. Þegar þessar
tölur fara yfir 169/95 er hins
vegar talað um háþrýsting, þ.e.
of háan blóðþrýsting.
Natríum
Natríum fáum við einkum úr
matarsalti. Er nú talið að ofneysla
á matarsalti sé ein meginorsök
hárrar tíðni háþrýstings meðal
Vesturlandabúa.
Ofneysla á natríum stafar af
því að matarsalti er nú bætt í
fjöldamörg matvæli svo neysla
hefur margfaldast. Er t.d. meðal-
neysla íslendinga um 9 grömm á
dag.
Talið er æskilegast að þessi
neysla minnki niður í um það bil
5 grömm á dag, þ.e. niður í aðeins
rösklega helming þeirrar neyslu
sem nú tíðkast.
Saltríkustu fæðutegundirnar
eru m.a. ýmiss konar „snakk",
hvers konar pylsur og saltað álegg,
en auk þess bætist oft við mikið
salt við matarborðið.
Kalíum
Kalíum fáum við einkum úr
grænmeti og ávöxtum og svo korni
og mjólkurdrykkjum. Virðist það
vernda okkur gegn ofneyslu natr-
íums bæði beint og óbeint.
í fyrsta lagi er yfirleitt lítið
natríum í þeim fæðutegundum
sem eru ríkastar af kalíum þannig
að neysla þessara efna er í öfug-
um hlutföllum.
f öðru lagi virðist kalíum í
líkamanum geta unnið gegn áhrif-
um of mikillar natríumneyslu
enda þótt ekki sé fyllilega vitað
hvernig þau áhrif eru.
Það er því afar erfitt að skilja
á milli ofneyslu á natríum annars
vegar og vanneyslu á kalíum hins
vegar. Mestu skiptir að hvorugt
sé fyrir hendi.
Þetta þýðir að besta leiðin til
þess að sporna gegn háþrýstingi er
líklega sú að borða mikið af græn-
meti og ávöxtum, korni og fljótandi
mjólkurvörum.
Kalk
En það koma fleiri þættir við
sögu en aðeins natríum og kalíum.
Kalk og magníum virðast einnig
geta haft hér talsvert áhrif.
Rannsóknir sýna t.d. að of lítil
kalkneysla er algeng meðal fólks
sem þjáist af háþrýstingi. Auk
þess er oft of lítið kalk í blóði
slíks fólks.
Auk þess — eins og kemur
fram í töflunni — er háþrýsting-
ur fátíðari þar sem vatnið er hart,
þ.e. þar sem vatnið er natríum-
snautt, en kalk- og magníuraríkt.
Þessir þættir, og fleiri, benda
til þess að of lítið kalk, ekki síður
en of lítið kalium og of mikið
natríum, stuðli að háþrýstingi.
Adrir fæðuþættir
Ýmislegt bendirf til að mettuð
fita og kóíesterol geti stuðlað að
háþrýstingi, e.t.v. með því einu
að ýta undir æðakölkun og þar
með of háan blóðþrýsting.
Á hinn bóginn virðast fjöl-
ómettaðar fitusýrur jafnt í jurtaol-
íum sem sjávardýraolíum (lýsi)
geta spornað gegn háþrýstingi,
eins og þær sporna gegn æða-
kölkun.
Ekki má heldur gleyma að
koffein (kaffi, te, kóladrykkir og
súkkulaði) getur einnig átt þátt
í því að blóðþrýstingur hækkar
um of.
Á hinn bóginn hafa rannsóknir
sýnt að í lauk og hvítlauk eru efni
(þ. á m. prostaglandín) sem geta
lækkað blóðþrýsting í háþrýst-
ingssjúklingum.
Lokaorð
Af öllu þessu sést að það eru
margir þættir sem geta orðið til
þess að hækka blóðþrýstinginn,
þ. á. m. nokkur svokölluð aðal-
steinefni o.fl. næringarefni.
En ekki má gleyma öðrum
þáttum. Aðskotamálmurinn
kadmíum getur borist úr pípum
og öðrum málmhlutum yfir í
vatnið og haft einnig áhrif til
hækkunar.
Þá getur offita stuðlað að há-
þrýstingi og í sumum tilvikum
nægir að fara í megrun og þá
hverfa einkenni háþrýstings eins
ogdöggfyrirsólu.
Þá hafa rannsóknir sýnt að
kröftug líkamsrækt getur valdið
marktækri lækkun blóðþrýstings
hjá stórum hluta háþrýstings-
sjúklinga.
Jafnvel reykingar og það eitt
að læra að tala lítid eitt hægar, og
hvíla sig á milli til að anda djúpt,
getur stuðlað að lækkun háþrýst-
ings.
Sem betur fer hafa svokallaðir
beta-blokkerar valdið byltingu í
meðferð á háþrýstingi. Án þess-
ara kröftugu lyfja væri þessi
sjúkdómur miklu mannskæðari
en raun ber vitni.
Því miður gerir þó lyfjameð-
ferð aldrei sama gagn og fyrir-
byggjandi aðgerðir og þeir sem
þurfa að búa við þennan sjúkdóm
eiga ekki alltaf sjö dagana sæla.
Háþrýstingur er því ennþá ein
ástæða til þess að við ættum að
borða hollari fæðu og raunar að
lifa heilbrigðara lífi... yfirleitt.
Tengsl aðalsteinefna og háþrýstings
Staðreynd
1. Hjásumumhverfurháþrýstingur
ef dregið er úr saltneyslu
2. Blóðþrýstingur í saltnæmum dýra-
stofnum fer eftir saltneyslu
3. Hópar með mikla saltneyslu hafa
oftar háþrýsting en aðrir
4. Hópar með litla saltneyslu hafa
eðlilegan blóðþrýsting
5. Fólk á svæðum þar sem vatn er
mjúkt hefur oftar háþrýsting en
á svæðum þar sem vatn er hart*
• Mjúkt vatn er miklu ríkara af natríum, en snauðara
en hart vatn
hugsanleg skýring
of mikið nataríum
of mikið natríum
of mikið natríum
of lítið kalíum
of mikið natríum
of lítið kalíum
of mikið natríum
of lítið kalíum
kalk og magníum
af kalíum, kalki og magníum-
Juhkur
a stórtækkuðu verði
Verö áður 489.- nu 366-'
Verð áður 715.- ™ 5»
Verð áður 889.- nu666.
Blómapottar
Fallegir keramikpottar
með skeliamynstm _
_ Helmingsatslattur
Verð áður 242- ™ 121-
Verð áður 365.- nu W-
Verð áður 458- nu 226,-
V* n.Suna,*™-*** ^
KKtfTW A.
Meðal laga: Maístjarnan og
Þökk sé þessu lífi