Morgunblaðið - 05.01.1986, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JANtJAR 1986
Áramótaskaupið slapp nokk-
urn veginn í gegnum þrönga nál-
araugað — gagnrýni heillar þjóð-
ar með mismikla hæfileika til
að taka við gríni. Jafnvel nöldr-
ararnir geta allflestir sæst á að
í því hafi a.m.k. verið ágætir
sprettir. f blaði var haft eftir
tveimur aðstandendum, þeim
Karli Ágústi Úlfssyni og Erni
Árnasyni um leið og þeir hrylltu
sig í herðum, að þetta sé engin
venjuleg spenna sem fylgi því að
búa til grínþátt sem öll þjóðin
horfir á. Er það víst ekkert sérís-
lenskt fyrirbrigði. Frægar sögur
til um andlega áreynslu þeirra
sem hafa það að atvinnu að vera
fyndnir.
Varla hefur það farið fram
hjá lesendum þessara pistla að
uppáhaldsgrínisti Gáruhöfundar
er sá orðheppni danski fílósóf,
teiknari, uppfinningamaður og
skáld Piet Hein, sem í fjóra ára-
tugi hefur sent á prent á dönsku
og ensku þessar óborganlegu
grúkkur. Sakir hæfileikaskorts
pistilskrifara hefur Auðunn
Bragi Sveinsson títt komið Gáru-
höfundi til hjálpar með þýðingar
á vísum hans. En margir aðrir
skemmtilegir fslendingar með
kímnigáfu hafa spreytt sig á að
snúa þeim, svo sem Helgi Hálf-
danarson, Magnús Ásgeirsson,
Kristján Eldjárn o.fl. Því kemur
þetta í hugann að Piet Hein varð
áttræður núna rétt fyrir jólin og
Danir samfögnuðu og þökkuðu
afmælisbarninu með 200 manna
veislu í ráðhúsinu í Kaupmanna-
höfn og Ingiríður ekkjudrottning
tók á móti honum í höllinni og
hengdi á hann orðuna „Medaillen
Ingenio & Arti“. Hann á það
raunar skilið fyrir allar góðu
stundirnar sem hann hefur veitt
Dönum og fleirum síðan grúkk-
urnar hans byrjuðu að birtast
undir höfundarnafninu Kuml á
þrengingartímum þeirra á
stríðsárunum. Húmorinn svo
fínn og danskur að þýska ritskoð-
unin skildi ekkert.
Undirritaður langtímaaðdá-
andi Piets Hein varð þó fyrir
alvarlegu áfalli við snöggsoðin
kynni af þessu átrúnaðargoði
sínu í Kanada um árið. Piet Hein
reyndist nefnilega þrautleiðin-
legur, smámunasamur og hégóm-
legur. Ráðið var að flýta sér að
steingleyma manninum og halda
áfram að njóta hans bráð-
skemmtilega, skarpa og fágaða
húmors — á prenti. Og nú kemur
í ljós í afmælisgreinum um hann
áttræðan að hann er hinn alvar-
legasti félagi og lætur aldrei
neina fyndni frá sér fara nema
að vel athuguðu máli og vel undir
búna. Auðvitað! Hvernig ætti
þetta annars að vera svona gott?
Til dæmis segir rithöfundurinn
Knud Meister: „Stærðfræðingur
er hann vissulega (Piet Hein
fann m.a. upp súpereggið
danska) — ekki aðeins að hæfi-
leikum heldur að geðslagi. Spuni
er ekki hans sterka hlið. Á bak
við hverja einustu setningu frá
hans hendi liggur mikil vinna,
engu varpað fram. í sextugsaf-
mæli Jens Quistgaards var algert
bann lagt við ræðuhöldum í fá-
mennum vinafagnaði. Afleiðing-
in varð auðvitað sú að við stóðum
allir upp við borðið. Líka Piet
Hein. En hann einn hafði búið
sig undir ræðu.“ Og hann bætir
við að þótt kímnigáfa hans sé
alveg frábær, þá hafi hann aldrei
séð Piet Hein hlæja svo að tárin
renni niður kinnarnar. Efast um
að nokkur hafi orðið vitni að
slíku. Hein beiti fremur vísinda-
legri aðferð en listrænni við
gamaniö og ótti hans við útjask-
aða lágkúru haldi stíft í taum-
ana. Hann segir að maður eigi
að láta viðfangsefnið vita að
maður láti sko hreint ekki undan
síga og þá láti það sig. En svo
lofsvert sem það er að leggja sig
ætíð fram til að fúska ekki, þá
er ekki síður fullnægjandi þegar
kemur fyrir að skáldið láti hjart-
að taka völdin.
Það á Piet Hein raunar til
þrátt fyrir allt. Þegar hann hafði
reiknað út súperbauginn sinn
sem formúlu fyrir Sergelstorgið
í Stokkhólmi (þá áttu fleiri bílar
að komast þar fyrir en innan
nokkurs annars forms) þá vildi
einhver hrifinn borgarfulltrúi
nefna torgið í höfuðið á honum.
En í Ijós kom að bannað er í
sænskum lögum að skíra götur í
höfuð á lifandi fólki. Þegar Piet
Hein heyrði það varð honum að
orði: „Fyrr eða seinna skal ég
líka uppfylla nauðsynlegt skil-
yrði.“ Þegar hann sjötugur var
spurður hvernig honum liði á
þeim tímamótum, svaraði hann
að „tíminn væri ekki til annars
gagnlegur en til að sjóða eftir
honum egg“. Piet Hein var kom-
inn á áttunda áratuginn þegar
hann veiktist alvarlega af því
sem hann sjálfur lýsti sem „yfir-
þrýstingi í bilinu milli heilahólf-
anna“, og var talið stafa af lang-
varandi ofþreytu. Sjúkdómurinn
lýsti sér í því að hann fann ekki
réttu orðin til að segja það sem
hann vildi. En það lagaðist smám
saman. Það kostulega var að
þegar hann fór í heilamyndatöku
og myndin var framkölluð, þá
blasti við glottandi andlit grín-
istans. Sjáið bara sjálf! Myndin
birtist hér á hálfsíðunni. Sagt
að þegar hann sá hana hafi hann
farið að hressast.
Svona getur tekið á taugar og
heila að vera skemmtilegur.
Álagið ekki lítið. Raunar ekkert
nýtt. Einu sinni þekktu flestir
íslendingar Martmann blaða-
mann, sem gekk undir gervinafn-
inu Pontus og skrifaði frétta-
pistla og kímnigreinar í kvöld-
blaðið í Osló og var sagður fyndn-
asti maður á þessum hnetti.
Hann var sögupersóna í feiki
vinsælli bók eftir Sigrid Boo „Við
sem vinnum eldhússtörfin“, sem
þýdd var á íslensku 1933 og gekk
lengi. Söguhetjan Helga veðjaði
við auðuga vini að hún gæti unnið
sem vinnukona í eitt ár og lifað
á kaupinu sínu. Svo lenti hún
m.a. á heimili þessa fræga grín-
ista og hlakkaði til allra hnitti-
yrðanna, glaðværðarinnar og
hlátursins. En hitti fyrir lúpuleg
börn og feimna og ódjarfa móður,
sem varaði hana við því að hús-
bóndinn væri alltaf eilítið skap-
styggur á morgnana, vesalingur-
inn: „það eru þessir viðburðir
dagsins sem hvíla á honum eins
og farg. Það er ekki ætíð auðvelt
að láta sér hugkvæmast eitthvað
nýtt. Hann hefur skrifað þessa
pistla samfleytt í fimm ár. Það
eru 5X365 dagar að frádregnum
helgidögum." Og morgunverður-
inn reyndist hættulegasta stund
dagsins: „Pontus er blátt áfram
hræðilegur. Ætti ég að reyna að
lýsa honum þá er ég í vafa um
hvorum hann líkist fremur, bál-
reiðum bolahundi eða ógnandi
þrumuskýi. Hvort tveggja er þó
jafn ófullnægjandi. Ef unnt væri
að drepa mann með augnaráðinu
einu saman þá væri ég löngu liðið
lík,“ skrifar Helga heim, en
komst svo að því að ósköpin líða
hjá og heimilislífið bjargast
þegar honum hefur hugkvæmst
nýstárlegt efni að skrifa um.
Viðburður dagsins, bráðhlægi-
lega kímnigreinin, fundin. Og
Helga hellir sér yfir hann:
„Skrifið í eitt skipti um fyndn-
asta manninn sem á dapurleg-
asta heimilið í víðri veröld. Skrif-
ið um hvað kímnigrein heimsins
fyndnasta manns hafi kostað
heimili hans, þrælkaða og hrjáða
eiginkonu og undirokuð börn.“
Þetta þótti bráðskemmtileg saga
á íslandi í áratugi.
Sem betur fer er víst ekki lagt
á gamansama nema einu sinni á
ári að vinna langan grínþátt í
sjónvarp handa þessari kröfu-
hörðu þjóð. Annað væri ljóta
heimilaplágan. Ætli raunar að
nokkur maður á íslandi fái
greidda tímavinnu til að streða
skapstirður við að vinna grín?
Þar er kannski komin afbragðs
afsökun fyrir því hve fyndnin er
sjaldgæf vara í okkar íslenska
fjölmiðlaheimi. Því skulum við
gefa Piet Hein orðið með viðeig-
andi áramótaheilræði í vísunni
Nýjársþankar, í íslenskri þýð-
ingu Helga Hálfdanarsonar:
Þú, sem allt hugðir auðvelt,
afræktu heimsku slíka!
Ogþú, sem vonleysiðþjakar,
þyrftir að vitkast líka.
*
Það eitt gerir einmitt lífið
svo elskulegt og svo skrýtið,
að frágangssök er það ekki,
en erfitt meira en lítið.
Friöjón Guðlaugsson
vélstjóri - Minning
Friðjón Guðlaugsson lést 28.
desember sl. eftir langa vanheilsu.
Hann fæddist í Hafnarfirði 7.
ágúst 1912, sonur hjónanna Guð-
laugs Helgasonar sjómanns, sem
ættaður var frá Litlabæ, Vatns-
leysuströnd, og Guðrúnar Ólafs-
dóttur frá Selparti, Gaulverjabæj-
arhreppi. Friðjón giftist 17. nóv-
ember 1934 Huldu Hansdóttur sem
einnig var Hafnfirðingur. Þau
eignuðust 8 börn, 1 dó í frum-
bernsku en hin eru öll á lífi, hið
mesta myndar- og dugnaðarfólk.
Kunningsskapur okkar byrjaði
fyrst að ráði er við vorum ráðnir
lærlingar hjá Vélsmiðju Hafnar-
fjarðar sumarið 1928. Síðan fylgd-
umst við að í gegnum Iðnskóla
Hafnarfjarðar og síðar í Vélskóla.
íslands. Þaðan sem við tókum
fullnaðarpróf vorið 1933. Kunn-
ingsskapur okkar þróaðist síðan í
vináttu sem aidrei bar skugga á.
Sama gildi með konur okkar. Þó
af ýmsum ástæðum hafi oft verið
vík á milli vina hefur samband
okkar aldrei rofnað og verið nán-
ara síðustu árin, þó aðstæður hafi
gert það erfiðara en fyrr.
Að loknu prófi réðst hann á
flutningaskipið Eddu, sem svo
strandaði við Austfirði skömmu
síðar. en sem betur fórvarð mann-
björg. Síðan varð hann vélstjóri á
bv. „Óla Garða" frá Hafnarfirði.
En fluttist síðan til Patreksfjarðar
og var þar bæði verksmiðjustjóri
við síldar- og beinamjölsverk-
smiðju og yfirvélstjóri á togurum
Vatneyrarbræðra. En það sagði
Garðar Jóhannesson fram-
kvæmdastjóri mér áð það væri
maður sem hann sæi verulega eftir
af sínum útvegi. Að stríðinu loknu
fluttist Friðjón aftur til Hafnar-
fjarðar og varð nú yfirvélstjóri á
einum af fyrstu nýsköpunartogur-
unum og undi þar vel hag sínum.
Það var togarinn „Bjarni riddari".
Þegar hætt var að gera það skip
út fór hann að vinna í landi. Fyrst
sem vélstjóri í frystihúsinu á
Mölunum og síðar verksmiðju-
stjóri í verksmiðju Lýsis og mjöls
í Hafnarfirði og var þar til þess
er hann fékk áfall það er gerði
hann óstarfhæfan þar til yfir lauk.
Erfitt er að gera sér grein fyrir
hvílíkt áfall það er manni á miðj-
um aldri, fullum af lífsfjöri og
starfsgleði, að missa bæði mál og
hreyfiorku eins og hendi væri veif-
að. En það henti hann á skemmti-
ferð seinnipart sumars árið 1970.
Lengi vonuðum við, vinir hans og
ættingjar, að eitthvað væri hægt
að hjálpa honum tii heilsu en sú
von dofnaði með árunum. Hann
skildi allt sem sagt var við hann
og þó erfiðlega gengi honum að
tjá sig mátti sjá að hann hafði
gaman af að maður segði honum
fráýmsu frá vinum og kunningjum
og brá þá stundum fyrir gamla
skopglampanum í augum hans.
Eitt var það sem vakti furðu mína
hvers lags stálminni hann hafði.
Geta má nærri hvílík þrekraun það
er manni að lifa 15 ár við slíkar
aðstæður, manni sem var hverjum
manni athafnasamari. En guð
gefur jafnan líkn með þraut og sú
likn var hans elskulega kona og
góðu börn. Sú umhyggja sem hún
hefur sýnt honum gegnum árin er
hreintfrábær.
Við hjónin minnumst allra
samverustundanna með þeim
hjónumr bæði á heimilum okkar
og á fe.rðalögum, sem við fórum
saman. Slfks ér gott að minnast.
Hulda mín, ég og fjölskylda mín
sendum þér og börnum ykkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Baldur Snæland
Friðjón verður til grafar borinn
á morgun, mánudaginn 6. janúar.
Mágur minn, Friðjón Guðlaugs-
son, lést í Landspítalanum laugar-
daginn 28. desember sl.
Ég ætla ekki að rekja æviferil
hans, það munu aörir gera.
Friðjóni kynntist ég fyrst vestur
á Patreksfirði, en þar var hann
vélstjóri á togaranum Gylfa.
Ég kom oft á heimili þeirra
hjóna, Friðjóns og konu hans,
Huldu, er ég hafði kynnst bróður
Friðjóns, sem síðar varð eigin-
maður minn. Þaðan á ég margar
góðar minningar.
Árið 1947, þegar þau hjón voru
flutt suður, var Friðjón sendur til
Hull í Englandi til þess að fylgjast
með smíði togarans Bjarna ridd-
ara, sem hann varð 1. vélstjóri á.
Eftir hans ósk flugum við svilkon-
urnar til Prestwick í Skotlandi, þar
sem Friðjón beið okkar og fór með
okkur til Hull. Þar var hann mér
mjög hjálplegur á allan hátt, því
að nokkrum dögum síðar barst
skeyti um snöggt andlát móður
minnar.
Friðjón var skarpgáfaður mað-
ur, og hafði ég oft gaman af að
ræða við hann um menn og málefni
áður en hann veiktist sumarið
1970. Eftir það var hann lamaður
hægra megin og gat- aðeins sagt
„já og nei“. Minni hans.var óbrigð-
ult, hann mundi ýmislegt, sem við
hin mundum ekki þótt heilbrigð
værum. Ef við fórum með rangt
mál sagði hann „nei“ og síðan var
giskað á þar til hann sagði „já“
og reyndist það ávallt rétt. Hann
fékk svo annað alvarlegt áfall
laugardagsmorguninn 28. desem-
ber og var allur um eftirmiðdag-
inn.
Elsku Hulda, ég bið guð að
styrkja þig og þína afkomendur
og mági mínum bið ég guðsbless-
unar og óska honum góðrar heim-
komu til æðri heimkynna.
Lára Kristín Jónsdóttir
Blómastofa
Friófinm
Suðuriandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öli kvöld
til kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.
Gjafavörur.