Morgunblaðið - 09.01.1986, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR1986
íslenskur hugbúm
■ pJtrijMii Utgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágústlngi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
Lánasjóður
á krossg'ötum
Umræðurnar um málefni
Lánasjóðs íslenskra náms-
manna (LIN) hafa oft verið mikl-
ar, sjaldan þó eins og nú. Það
er eðlilegt, að mikið sé um mál-
efni þessa sjóðs rætt. Hann er
mikill að vöxtum. Á árinu 1985
var um 1,3 milljörðum króna veitt
til sjóðsins. Velgengni og þjón-
usta hans skiptir verulegu máli
fyrir framtíð þjóðarinnar. Dýr-
mætasta eign hverrar þjóðar eru
vel menntaðir einstaklingar.
Þetta er því einhver mikilvægasti
Ú'árfestingarsjóður landsins, ef
þannig má að orði kveða.
Sverrir Hermannsson,
menntamálaráðherra, hefur skor-
ið upp herör gegn þeim starfs-
háttum, sem viðgengist hafa við
framkvæmd mála hjá sjóðnum.
Mesta athygli hefur vakið ák-
vörðun ráðherrans um að víkja
framkvæmdastjóra sjóðsins úr
starfi. Hvað sem um þá ákvörðun
má segja, er rangt að halda því
fram, að með henni hafí ráðherra
gerst sekur um lögbrot. Á hitt
kann að reyna fyrir dómstólum,
hvort framkvæmdastjórinn fyrr-
verandi eigi rétt á skaðabótum úr
ríkissjóði. Upphlaup starfsmanna
sjóðsins vegna þessa máls er
skiljanlegt, ef litið er til þeirra
tengsla, sem oftast skapast á
vinnustað. Tengslin milli starfs-
manna lánasjóðsins hafa væntan-
lega orðið meiri en almennt á
vinnustöðum, þar sem tölur um
yfírvinnutíma þeirra gefa til
kynna, að lítið tóm hafí gefíst til
að sinna öðru en skrifstofuhald-
inu.
Fjöldi. lántakenda hjá LÍN
hefur vaxið ár frá ári, enda leggja
æ fleiri út í framhaldsnám. Er
það í samræmi við kröfur tímans.
Allir eru sammála um, að sem
best sé að námsmönnum búið.
Flest bendir til, að í framkvæmd
hafí skrifstofa LÍN átt fullt í
fangi með að sinna hinu aukna
álagi. Megn óánægja ríkir hjá
mörgum, sem til hennar hafa
þurft að leita. Úr þessu er nauð-
synlegt að bæta.
Samhliða því, sem mennta-
málaráðherra hefur tekið af ska-
rið og ákveðið breytingar á fram-
kvæmdastjóm LIN hefur hann
gefíð út reglugerð, þar sem kveð-
ið er á um að frá og með desemb-
er 1985 skuli lán sjóðsins við það
miðuð, að þau séu jafnhá í ís-
lenskum krónum og á tímabilinu
september/nóvember 1985. í
þessu felst, að lánin hækka ekki
samkvæmt breytingum á fram-
færsluvísitölu og gengi. Sverrir
Hermannsson segir þessa ák-
vörðun veita aðhald í bili. Fram
hefur komið, að bilið milli launa
og námslána hefur vaxið mikið á
undanfömum ámm. Um það er
deilt, hve þessi mismunur sé
mikill. En allir ættu að geta verið
sammála um, að í þessu efni eins
og öðrum skuli eitt yfír alla
ganga. Óeðlilegt sé, að skatt-
greiðendur auki greiðslur sínar
til lánasjóðsins, þegar launatekj-
ur þeirra skerðast, svo að unnt
sé að vísitölubinda og gengis-
tryggja námslán að fullu.
I stuttu máli má kalla það, sem
hér hefur verið lýst, viðnámsað-
gerðir af hálfu menntamálaráð-
herra. Unnið er að því að móta
stefnu til lengri tíma. Sú stefnu-
mótun er í höndum Alþingis. Það
er yfírlýst stefna menntamála-
ráðherra að leggja fram frum-
varp til nýrra laga fyrir LIN á
næstunni. Mestu skiptir, að um
þá löggjöf náist víðtæk samstaða.
Sú spuming vaknar, hvort sá
hvellur, sem nú hefur orðið, dragi
úr líkum á því, að viðunandi
sættir takist um hina nýju lög-
gjöf-
Námsmenn þurfa að átta sig
á því, að ýmsum fínnst síður en
svo sjálfsagt, að jafn stórum fúlg-
um og raun ber vitni sé varið til
LIN. Þeir sem þannig hugsa eru
bæði á Alþingi og utan þess.
Hörkuleg kröfugerð af hálfu
námsmanna á sama tíma og þær
staðreyndir blasa við, sem að
framan er lýst, kallar á hörð
viðbrögð meðal almennings.
Morgunblaðið hefur ekki skipað
sér í sveit þeirra, sem vilja skera
námslán við nögl eða iíta jafnvel
á þau sem óþarfan bagga á þjóð-
arbúinu. Þvert á móti hefur blaðið
snúist öndvert gegn þeim, sem
það telur hafa vegið ómaklega
að þessari nauðsynlegu lánastarf-
semi. En í þessu efni eins og
öðrum er nauðsynlegt að fínna
skynsamlegt meðalhóf.
Um þessi áramót er Lánasjóð-
ur íslenskra námsmanna á kross-
götum. Málefni hans öll eru í
brennidepli meðal stjómmála-
manna og almennings. Skýrari
línur hafa verið dregnar en oftast
áður. Við slíkar aðstæður er unnt
að halda þannig á málum, að
allt fari í bál og brand, en það
er einnig unnt að nýta slíkt
ástand góðum málefiium f hag.
Öllum er fyrir bestu að velja síð-
ari kostinn. Þótt hart sé deilt og
þyrlað upp pólitísku moldviðri
má ekki missa sjónar á lokamark-
miðinu: að tiyggja íslenskum
námsmönnum þá aðstöðu, sem
gerir þeim kleift að Ijúka ætlun-
arverki sínu. Það hvílir sú ábyrgð
á öllum, sem um málefni Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna fjalla,
að hafa þetta markmið að leiðar-
ljósi en taka jafnframt mið af
fjárhagslegu bolmagni þjóðar-
búsins. Fjárútvegun til LÍN hefur
haft forgang hjá stjómmála-
mönnum. Ekkert bendir til þess,
að svo verði ekki áfram. Að hinu
á nú að hyggja, hvemig fénu er
best varið.
eftirPálKr. Pálsson
Hver verður þróun íslensks hug-
búnaðariðnaðar? Hveijir eru mögu-
leikar hans? Hér er óneitanlega stórt
spurt og þegar slíkt er gert verður
iðulega fátt um svör. Hins vegar eru
þetta ekki óeðlilegar spurningar og
það sem meira er, svörin eru að
mestu háð fyrirtækjunum og því sem
þau og við viljum og getum gert til
að efla þessa ungu atvinnugrein.
Ef svara ætti spurningunum hér
að framan til hlítar þyrftu að liggja
fyrir upplýsingar um þróun greinar-
innar á undanförnum árum, upplýs-
ingar um stöðu hennar nú og hvers
vænta megi í framtíðinni. Tæmandi
upplýsingar um þetta liggja hins
vegar ekki fyrir.
Hér á eftir verður leitast við að
skoða hugsanleg svör við fyrrgreind-
um spurningum og spá fyrir um
hver þróunin verður.
Áhrifaþættir á þróun
hugbúnaðariðnaðar
Þeir þættir sem mestu skipta
varðandi þróun hugbúnaðariðnaðar
eru:
- Þekking
- Framboð á hæfu starfsfólki
- Tækniþróun
- Markaðir
- Markaðsmöguleikar
í grófum dráttum liggja eftirfar-
andi upplýsingar fyrir um þessa
þætti:
- Þekking er nú til staðar á tækni-
lega hlutanum, en nokkuð skortir á
þekkingu á því hvar og hvernig
megi gera hugbúnað að söluhæfri
vöru.
- Framboð á hæfu starfsfólki hefur
farið vaxandi, eftirspurn er þó meiri
en framboð, en búast má við að
þetta breytist á næstu árum, þegar
stórir árgangar tölvufræðinema
koma út á vinnumarkaðinn.
- Tækniþróun er ör á sviði hug-
búnaðar og líklegt að svo verði
áfram. íslenskum hugbúnaðarfyrir-
tækjum hefur hins vegar fram til
þessa tekist að tileinka sér nýja
tækni á skömmum tíma og má ætla
að svo verði áfram.
- Stöðugt eru að opnast nýir mark-
aðir fyrir hugbúnað og virðast því
engin takmörk sett hvar nýta á
hugbúnað til að auðvelda störf og
ferli og gera þau árangursríkari og
arðsamari.
- Markaðsmöguleikar ráðast öðru
fremur af hæfni framleiðenda til að
skilja hvar þörfm er mest og þar
með arðsemin best. Til þess að geta
nýtt sér þennan þátt í framtíðinni
munu framleiðendur hugbúnaðar í
auknum mæli þurfa að ráða til sín
eftir Sigríði Dúnu
Kristmundsdóttur
I stjómmálaumræðu hér á landi
er sjaldan talað um listir og menn-
ingu. Það er helst við hátíðleg
tækifæri, þegar stjómmálamönnum
verður orða vant, að þeir grípa til
þess úrræðis að segja fáein falleg
orð um þessi efni.
Innan veggja Alþingis fer ekki
fram umræða um gildi listrænnar
starfsemi fyrir íslenskt þjóðlíf né
heldur umræða um nauðsyn þess
að ríkisvaldið styrki slíka starfsemi.
Fjárveitingar ríkisins til listrænnar
starfsemi koma helst til umræðu
þegar skera þarf niður á fjárlögum,
og er eins og menn haldi að niður-
skurður á því sviði breyti einhveiju
sem máli skiptir um niðurstöðu rík-
isfjármálanna. Staðreyndin er sú,
að íslenska ríkið veitir ótrúlega lág-
um fjárhæðum til listrænnar starf-
semi, svo lágum að hliðstæður eru
vart finnanlegar á meðal vestrænna
fólk sem þekkir þau svið þar sem
mestir möguleikar eru, þ.e.a.s. fólk
sem hefur reynslu af störfum í at-
vinnulífinu og þekkir þ.a.l. þarfir
þess. Þetta er eitt mikilvægasta
atriðið í þróun íslensks hugbúnaðar-
iðnaðar. Hér þurfa fyrirtækin að
efla þekkingu sína með því að ráða
til sín fólk úr atvinnulífinu.
Staða hugbún-
aðariðnaðar
Þróun hugbúnaðar hefur verið
mjög ör hér á landi að undanförnu
sem annarsstaðar. Talið er að heims-
markaður fyrir hugbúnað vaxi nú
um 30% á ári. Engin mettun virðist
sjáanleg á þessu sviði.
Allar iðnvæddar þjóðir stefna
markvisst að uppbyggingu öflugs
hugbúnaðariðnaðar. I áætlunum
sem gerðar hafa verið um þróun
tölvuiðnaðar (vélbúnaðariðnaður og
hugbúnaðariðnaður) á Norðurlönd-
um, í Bretlandi og í Þýskalandi,
kemur fram að þessar þjóðir hyggj-
ast veija á næstu árum umtalsverð-
um fjármunum í þróun þessarar
greinar, eða umreiknað á fjölda ís-
lendinga, að meðaltali um 50 milljón-
um íslenskra króna á ári.
í tillögum þessara þjóða virðist
mestur hluti fjármagnsins vera ætl-
aður til aðgerða á sviði hugbúnaðar.
Hugbúnaðariðnaður er hálaunaiðn-
aður þar sem þekking er undirstaða
árangurs. Nú er eftirspurn eftir
hugbúnaði mun meiri en framboð.
Af þessu má draga þá ályktun að
þær þjóðir sem búa við hátt þekking-
arstig eigi meiri möguleika á að ná
árangri á alþjóðlegum markaði á
þessu sviði en aðrar.
Sé reynt að líta á og meta þróun
hugbúnaðariðnaðar hérlendis fram
til dagsins í dag og stöðu þessa
iðnaðar, kemur fram að skipta má
fyrirtækjum sem þróa, hanna og
selja hugbúnað hérlendis í þijá
flokka:
- Verkfræði og ráðgjafafyrirtæki
- Söluaðilartölvubúnaðar
- Hugbúnaðarhús
I fyrsta flokknum er einkum um
rótgróin fyrirtæki að ræða, sem
tekið hafa tölvutæknina í sína þjón-
ustu til notkunar við úrlausn eigin
verkefna. Samfara þeirri þekkingu
sem orðið hefur til innan þessara
fyrirtækja á sviði tölvumála, hefur
verksvið þeirra smám saman aukist
og þau farið inn á þá braut að hanna
og selja hugbúnað.
Hugbúnaðarþekking söluaðila
tölva stafar einkum af því að þeir
hafa í mörgum tilfellum öðlast
reynslu í þróun hugbúnaðar við for-
ritun á eigin tölvubúnað. Auk þess
þjóða. Á undanfömum árum hafa
þessi framlög enn rýmað og sam-
kvæmt nýafgreiddum fjárlögum
fyrir árið 1986 ætlar ríkisstjómin
að veita upphæð sem er vel innan
við eitt prósent af heildarútgjöldum
ríkisins til allrar listrænnar starf-
semi í landinu.
Listamenn í
sjálfboðavinnu
Hin ríkulega listræna uppskera
umliðinna ára ber þess vott að hér
hefur ríkt mikil gróska í listum.
Þessi gróska byggist á því, að á
meðal þjóðarinnar em fjölmargir
listamenn sem hafa hæfíleika og
kunnáttu til stórra verka. Það er
því nöturleg staðreynd, að nú er svo
komið að íslenskri listastarfsemi er
í sífellt auknari mæli haldið uppi
af sjálfboðavinnu útpískaðra lista-
manna, sem þurfa að hafa í sig og
á með því að vinna við alls óskyld
störf, s.s. auglýsingagerð og próf-
hafa þessi fyrirtæki unnið að þýð-
ingu og aðlögun erlendra forrita.
Á undanförnum árum hafa verið
stofnuð mörg fyrirtæki sem sérhæfa
sig í hönnun og þróun hugbúnaðar.
Eitt megineinkenni þeirra er að þau
selja hugbúnað sem hannaður er
hérlendis frá grunni og innfluttan
hugbúnað sem hefur verið lagaður
að íslenskum sérþörfum.
Auk þess má nefna að allmörg
fyrirtæki hafa á undanförnum árum
ráðið til sín sérfræðinga til að annast
þróun og aðlögun hugbúnaðar sem
þau nota sjálf en stunda ekki beina
sölu á. Hér er einkum um stærri
fyrirtæki að ræða.
Sé litið á íslenskan hugbúnaðar-
arkalestur. Ef svo heldur áfram er
varla við því að búast, að íslenskir
listamenn verði í framtíðinni menn
stórra verka, hvað þá heldur sam-
keppnishæfír á erlendum vettvangi.
Menningarfjandskapur
Áhugaleysi stjómvalda á list-
rænni starfsemi í landinu hefur
einnig þær afleiðingar í for með sér,
að menningarfjandskapur hvers
konar og virðingarleysi fyrir öðrum
verðmætum en þeim efnislegu á
auðveldar með að ná fótfestu meðal
þjóðarinnar en ella væri. Sem dæmi
um slíkan menningarfjandskap má
nefna, að unglingasamtök stærsta
stjómmálaflokks landsins settu ný-
verið fram tillögur um stórfelldan
niðurskurð á fjárframlögum til
lista- og mannúðarmála og hugðust
með því bjarga þjóðinni frá bráðri
glötun.
Slíkt virðingarleysi fyrir mannúð,
mennt og listum, þeim verðmætum
Listir á vogarskálum A