Morgunblaðið - 09.01.1986, Síða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR1986
iðariðnaður
iðnað og þann hugbúnað sem innlend
hugbúnaðarhús hafa þróað fyrir ís-
lensk atvinnufyrirtæki má segja að
um sé að ræða þijár mismunandi
tegundir hugbúnaðar:
- Sérsmíðaðan hugbúnað
- Staðlaðan hugbúnað
- Blöndu af stöðluðum og sérsmíð-
uðum hugbúnaði
Með sérsmíðuðum hugbúnaði er
átt við hugbúnað sem sniðinn er að
þörfum ákveðins fyrirtækis. Kostn-
aður við hönnun slíks hugbúnaðar
er jafnan mikill því hönnunin er
tímafrekt og vandasamt verk. Ef
hugbúnaður er sérhannaður fyrir
eitt ákveðið fyrirtæki þarf það að
standa undir öllum þróunarkostnaði.
Sbreyttar aðstæður
/
I
I
I
I
1
I
I
i--M----1---1—
85 86 87 88
-t--1—►
89 90
9
1. 105
80-1982 6
t. 40
-1985: 9
l. 35
ðnaði: 25
1. 180
Þar sem mörg fyrirtæki, einkum
innan ákveðinna greina hafa mjög
svipaðar þarfír, hefur þetta leitt til
þess að hugbúnaðarhús hafa þróað
staðlaða hugbúnaðarpakka sem
henta ákveðinni tegund fyrirtækja
eða ákveðinni lausn. Megin kostur-
inn við staðlaðan hugbúnað er að
öll fyrirtækin greiða niður þróunar-
kostnaðinn sem gerir hann ódýrari
en sérsmíðaðan. Helsti ókosturinn
er hins vegar sá að staðlaður hug-
búnaður er eðlilega mun almennari
en sérsmíðaður. Þannig er ekki við
því að búast að hann mæti kröfum
hvers fyrirtækis til hlítar.
Til þess að brúa bilið milli sérsmíð-
aðs og staðlaðs hugbúnaðar má síð-
an tala um þriðju tegundina af
hugbúnaði sem er blanda af stöðluð-
um og sérsmíðuðum hugbúnaði. Slík
lausn felst í því að fyrirtæki (notend-
ur) kaupa eins mikið af stöðluðum
hugbúnaði og mögulegt er og láta
síðan sérsmíða það sem upp á vant-
ar. Sérsmíðaður íslenskur hugbún-
aður er oft notaður í sér íslenskum
greinum atvinnulífs, svo sem fisk-
vinnslu og í tengslum við rekstur á
hitaveitum og virkjunum (þar sem
erlendur hugbúnaður er ekki fáan-
legur). Ýmsir hafa bent á að einmitt
á þessum sviðum ættu möguleikar
okkar til útflutnings á hugbúnaði
að vera mestir.
Islensk hugbúnaðarfyrirtæki eru
mjög misjöfn að stærð, allt frá ein-
staklingsfyrirtækjum upp i 25
manna fyrirtæki og fást þau við hin
margvíslegustu verkefni. Af þessum
fyrirtækjum eru um 25 hugbúnaðar-
hús og verkfræði- og ráðgjafafyrir:
tæki sem þróa og selja hugbúnað. í
þeim starfa nú um 180 manns við
þróun, framleiðslu og sölu hug-
búnaðar. Af þessum fyrirtækjum eru
9 stofnuð fyrir 1980 og hafa þau
um 105 starfsmenn, 6 eru stofnuð
frá 1980-1982 og í þeim starfa um
40 manns og 9 fyrirtæki eru stofnuð
eftir 1983 og í þeim starfa um 35
manns.
Eflaust mætti eyða löngum tíma
í að velta þessum tölum fyrir sér. I
raun skipta tölurnar sjálfar hind
vegar litlu. Það sem skiptir máli
er að hér er risin upp ný grein
iðnaðar sem vex hraðar en flestar
aðrar greinar og skapar mikii
verðmæti og mikinn virðisauka.
Hér er um að ræða eina grein
hins títtnefnda hátækniiðnaðar
sem byggir fyrst og fremst á
þekkingu og frjóum hugmyndum.
Framtíðin
Menn hafa löngum velt fyrir sér
væntanlegri þróun hinna ýmsu
Páll Kr. Pálsson.
„Ef okkur á að takast
að byggja upp útflutn-
ingsiðnað á hugbúnað-
arsviðinu er nauðsylegt
að í landinu séu til stað-
ar öflug fyrirtæki sem
haf i yfir að ráða því
fjármagni sem nauð-
synlegt er til vöruþró-
unar og markaðssóknar
og þeirri þekkingu sem
þarf til að hanna og
þróa hugbúnað sem er
samkeppnisfær á er-
lendum mörkuðum“.
grema atvinnulífsins. Oft hafa þessir
draumar hins vegar snúist upp í
martröð.
Hérlendis hafa draumar af þessu
tagi átt upp á pallborðið þegar efna-
hagslegir erfiðleikar steðja að, eins
og nú háttar. Hvað hugbúnaðariðnað
varðar er hins vegar enginn tími til
þess að láta sig dreyma, martröðin
má ekki koma, því þá missum við
af lestinni. Raunveruleikinn er hér
og nú og það er hann sem við verðum
að leggja áherslu á.
Miklum pappír og prentsvertu
hefur verið eytt í að fjalla um nauð-
synlegar aðgerðir til að efla einstaka
greinar og iðnþróun almennt, bæði
á vegum opinberra aðila, fyrirtækj-
anna sjálfra og samtaka þeirra.
Margt má þar skynsamlegt lesa,
samt finnst okkur lítið hafa gerst.
í ýmsum greinum hefur þó orðið
mikil framþróun. Hér má t.d. nefna
plastiðnað, ullar- og skinnaiðnað og
ýmsar greinar þjónustuiðnaðar. Það
sem er áberandi er hins vegar að
vöxturinn hefur rpiklu fremur orðið |
eftir fyrirtækjum. Sé þetta rétt
skiptir það miklu máli við umræð-
ur um aðgerðir til eflingar hug-
búnaðariðnaði, því það segir
okkur að aðgerðir eigi að miða
að því að efla fyrirtækin, ekki
greinina. Aðgerðir eiga að beinast
að því að skapa þeim fyrirtækjum
svigrúm til vaxtar sem sýna vilja
og getu til þess.
Spurningin um þróun hugbún-
aðariðnaðar snýst ekki um það inn
á hvaða svið eigi að beina honum.
Fyrirtækin eiga sjálf að velja sér
svið, þau eru hæfust til að fínna
hvar hagnaðarvonin er mest. Það á
ekki að ákveða hvað fyrirtækin eiga
að þróa og framleiða heldur hjálpa
þeim til að nýta sem best sín tæki-
færi, hverju fyrir sig.
En hvað á að gera, hvernig má
hjálpa fyrirtækjunum að nýta tæki-
færin? Eftirfarandi upptalning er
ekki tæmandi aðeins ábending um
nokkur hugsanleg atriði:
- Aukið framboð hlutafjár
- Aukið framboð áhættufjár-
magns
- Aðlögun menntunar að þörfum
fyrirtækjanna
- Aukin rannsóknar- og þróunar-
starfsemi
- Aðstoð við markaðsöflun, eink-
um útflutning
- Ýmsar aðgerðir til að auðvelda
fyrirtækjunum rekstur
- Höfundarréttur, stöðlun
- Samstarf við notendur um þró-
un hugbúnaðar
Lokaorð
Markmiðið með uppbyggingu
hugbúnaðariðnaðar hérlendis er þrí-
þætt:
- Að sinna séríslenskum þörfum
- Að sinna almennum þörfum ís-
lensks atvinnulífs
- Að byggja upp útflutningsiðnað.
- Að bæta lífskjör á Islandi
Ein meginforsenda þróunar hug-
búnaðariðnaðar er fjármagn, einkum
til vöruþróunar og markaðssóknar.
Auk þess má nefna þætti eins og
verkfæri í hugbúnaði, sérmenntað
fólk, aðstoð og leiðsögn frá Háskóla
íslands og samvinnu við erlenda
hugbúnaðarframleiðendur.
Ef okkur á að takast að byggja
upp útflutningsiðnað á hugbúnað-
arsviðinu er nauðsylegt að í
landinu séu til staðar öflug fyrir-
tæki sem hafi yfir að ráða því
fjármagni sem nauðsynlegt er til
vöruþróunar og markaðssóknar
og þeirri þekkingu sem þarf til
að hanna og þróa hugbúnað sem
er samkeppnisfær á erlendum
mörkuðum.
Möguleikar okkar og sérstaða til
hugbúnaðarþróunar felast í þáttum
eins og vel menntuðu fólki, nýjunga-
girni og sviðum eins og sjávarútvegi
og orkuiðnaði. Veikar hliðar eru hins
vegar smæð heimamarkaðar, of litl-
ar rannsóknir, fáir sérfræðingar,
fjarlægð frá þróun vélbúnaðar og
skortur á þekkingu til markaðssetn-
ingar á erlendum mörkuðum. Þó
hafa nokkur fyrirtæki þegar hafið
útflutning á hugbúnaði. Slíkt frum-
kvæði þarf að styðja. íslenski mark-
aðurinn er ekki ótæmandi, hann er
heldurekki sá eini.
Fyrirtækin þurfa að sérhæfa sig
frekar, það eykur keppnishæfni
þeirra og gerir öðrum erfiðara fyrir
að komast inná markaðinn. í þessu
sambandi er hins vegar rétt að benda
á mikilvægi þess að fyrirtæki geri
ítarlega úttekt á þeim sviðum og
mörkuðum sem þau stefna á, t.d.
með athugunum á væntanlegri þró-
un og áætluðum um mögulega sölu.
Hér skiptir kerfisgreining (mat á
þörfum notenda) miklu, enda hefur
sýnt sig að mikilvægi kerfisgreining-
ar og hönnunar fer sívaxandi en
forritunar- og gangsetningar minnk-
andi. Líftími hugbúnaðar styttist
einnig stöðugt. Nú er hann almennt
talinn vera 3-4 ár og á eftir að
styttast enn meir. Meginástæðurnar
fyrir þessu eru sívaxandi breytingar
á aðstæðum hjá notendum og breyt-
ingarávélbúnaði.
Að mínu mati eru einkum 3 atriði
sem skipta máli ef hugbúnaðarfyrir-
tæki eiga að ná árangri.
- Til hugbúnaðar eru gerðar sömu
kröfur og til annarrar framleiðslu.
Varan þarf því að vera góð. Við
eigum mikið af vel menntuðu og
hæfileikamiklu fólki á þessu sviði
sem tryggir þennan þátt. Góð hönn-
un (hentar því verkefni sem á að
leysa, ódýrt í framleiðslu, viðhaldi
og breytingum og öruggt í rekstri)
og vönduð framleiðsla munu ráða
úrslitum um hvort hugbúnaðarfyrir- *
tækjum tekst að ná árangri eða ekki.
- Fyrirtæki þurfa að velja sér svið
þar sem þau geta nýtt sérþekkingu
sína.
- Fyrirtækin þurfa að ráða til sín
menntað starfsfólk á sviði markaðs-
mála. Þessi þáttur er jafn mikilvæg-
ur í rekstri hvers hugbúnaðarfyrir-
tækis og hönnun, vöruþróun, fram- -
Ieiðsla og stjórnun. Og það sem
meira er, þessi þáttur verður að vera
til staðar innan fyrirtækjanna sjálfra
ef þau eiga að ná árangri, hann •*
verður ekki leystur af utanaðkom-
andi aðilum.
Það er hlutverk hins opinbera að
stuðla að bættum starfsskilyrðum.
Hér má t.d. nefna menntun, aðflutn-
ingsmál (t.d. tollar og skattar) ein-
földun á útflutningi (skriffinnska)
og ýmsar aðgerðir sem virka hvetj-
andi á einstaklinga til að ráðast í
dýra og áhættusama þróun (skatta-
afslættir, framboð áhættufjár-
magns).
Að lokum er rétt að minna á, að
munurinn á okkar hagkerfi og áætl-
unarbúskap er sá, að í opnu markað-
skerfi verður frumkvæðið að koma
frá fyrirtækjunum sjálfum en ekki
opinberum aðilum. Það er líka
vænlegasta leiðin til árangurs eins
og dæmin sýna og sanna.
Höfundur er verkfræðingvr og
deildarstjóri tæknideildar Félags
íslenskra iðnrekenda.
dþingis
semóbrotgjömust hafa reynst, ættu
að vera .stjómmálamönnum vem-
legt áhyggjuefni. Ef einhver dirfska
býr meðal þeirra þá ættu þeir að
snúast af alefli gegn slíkum sjónar-
miðum með því að efla þá sjóði, sem
styrkja menntun og skapandi listir
og efla þar með frjálsa hugsun og
víðsýni meðal þjóðarinnar.
Syndakvittanir
í stað stefnu
Slík sjónarmið eiga því miður
ekki brautargengi að fagna á því
Alþingi sem nú situr. Við síðustu
fjárlagagerð fluttum við Kvenna-
listakonur tillögu um að tvöfalda
framlög til listastarfsemi í landinu
(að undanskildu Þjóðleikhúsinu og
Sinfóníuhljómsveit íslands). Um var
að ræða aukningu á framlögum um
rúmar 60 milljónir króna og töldum
við að með minna yrði ekki komist
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
„Staðreyndin er sú, að
íslenska ríkið veitir
ótrúlega lágum fjár-
hæðum til listrænnar
starfsemi, svo lágum að
hliðstæður eru vart
finnanlegar á meðal
vestrænna þjóða.“
af í þessum efnum.
Eins og fram hefur komið er
áætlað að söluskattur af íslenskum
bókum einn og sér muni skila rikis-
sjóði um 150 milljónum króna á
þessu ári. Enginn veit hversu miklar
tekjur ríkissjóður hefur í raun af
listrænni starfsemi í landinu í formi
ýmiss konar skatta og gjalda, en
ljóst er að 60 milljónir eru ekki
nema brot þar af. Samt var tillaga
Kvennalistans um þessa aukningu
á framlögum til listrænnar starf-
semi felld við afgreiðslu fjárlaga
með 37 atkvæðum gegn 8. Það er
því ljóst, að fjárframlög til lista í
landinu munu áfram minna frekar
á syndakvittanir en á mótaða stefnu
af einhverju tagi, og þau munu
áfram endurspegia skilningsleysi
stjómvalda á samfélagsgildi list-
anna og opinbera áhugaleysi þeirra
á því að efla frumlega hugsun á
meðal landsmanna.
Grundvöllur
menntastefnu
Andstætt afþreyingariðnaðinum
efla góðar listir það sérstaka í
hveijum og einum. Þær hvetja
okkur til nýrra hugsana og þær
opna okkur nýja heima, þar sem
hið einstaka í hvetjum og einum
fínnur sér stað og fær notið sín.
Með því að rækta það sem gerir
okkur ólíkt hvert öðru, þá auka þær
fjölbreytileika mannlífsins. Listimir
geta vakið okkur af dmnga hvers-
dagsins, ögrað okkur til þess að
sjá veruleikann í nýju ljósi og skilað
okkur áfram til aukins þroska og
framfara á öllum sviðum.
Það er hagur okkar allra að
rækta þá sérstöku hæfileika, sem
kunna að búa með einstaklingunum
og efla þá þætti, sem sérkenna
þessa þjóð sem heild og gefa henni
ástæðu til að halda sjálfstæði sínu
í samfélagi þjóðanna. Ef við glötum
sérkennum okkar sem þjóð, þá
glötum við um leið sjálfstæði okkar,
því að án sérkenna verðum við
einskis metin og einskis virt sem
þjóð meðal þjóða.
Á þessum skilningi á gildi list-
anna verður menntastefna stjóm-
valda að byggjast.
0
Abyrgð stjórnvalda
Flestum er orðið ljóst gildi rann-
sókna og nýsköpunar í raunvísind-
um fyrir efnahagslega afkomu
okkar. En fáum virðist vera eins
ljóst gildi nýsköpunar í hugvísind-
um og listum fyrir bæði andlega -
og efnahagslega velferð okkar. Því
að án nýsköpunar á huglæga svið-
inu er ekki um að ræða neinar
framfarir á því efnahagslega. Við
þurfum ekki annað en að líta í sögu
vísindanna til að sjá þessa stað-
reynd blasa við, og við þurfum ekki
annað en að líta til ngrannaþjóð-
anna til að sjá, að stjómvöld þar
hafa betri skilning á þessari stað-
reynd en ráðamenn hér.
Ábyrgð íslenskra stjómvalda í
þessum efnum er mikil því án fjár-
stuðnings fá listir ekki blómgast í
jafn fámennu þjóðfélagi og okkar.
Stefnuleysi íslenskra stjómvalda í
þessum efnum getur því ekki talist
neitt annað en ábyrgðarleysi, skort-
ur á skilningi sem gæti reynst ís-
lenskri þjóð dýrkeyptur.
Höfundur er þingmaður Kvenna-
listans.