Morgunblaðið - 17.01.1986, Blaðsíða 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, PÖSTUDAGUR17. JANÚAR1986
Greinargerð um rann-
sókn á slysi við köfun
Siglingamálastofnun ríkisins hefur óskað eftir því að
Morgunblaðið birti meðfylgjandi greinargerð um rann-
sókn á slysi, sem varð hinn 3. marz 1985, ef það mætti
verða til þess að koma í veg fyrir önnur slys við köfun.
Leyfi rannsóknarlögreglu á Akureyri og aðstandenda
er fengið til birtingar. Greinargerðin fer hér á eftir í
heild:
Undirdjúpin heilla marga. Ekki
er að furða, því þar er líf fjölskrúð-
ugt og litadýrð mikil. Landslag
er oft stórfenglegt, og þar er
margt forvitnilegt að sjá. Fjöldi
þeirra sem stunda frístundaköfun
eykst því ár frá ári. Þetta er eðli-
leg þróun að því leyti að frístunda-
köfun er heilbrigt tómstundagam-
an. Auk þess kynnast þeir sem
stunda köfun í frístundun sínum
náttúru landsins og fegurð undir-
djúpanna.
En öllu gamni fylgir nokkur
alvara og gildir það ekki síst um
köfun því margt ber að varast í
því sambandi. Þrýstingur eykst
um eina loftþyngd, eða 1.000
millibör, fyrir hvetja 10 m sem
kafað er undir yfirborð. Við köfun
eykst þrýstingur utan á hljóð-
himnu eyrans. Til að jafna þennan
þrýsting verður því að þrýsta lofti
inn í miðeyrað um kokhlustina,
að öðrum kosti er hætta á að
hljóðhimnan bresti. Þá getur yfír-
þrýstingur í lungum verið lífs-
hættulegur. Þegar farið er uppá-
við minnkar þrýstingur í umhverfi
og um leið eykst rúmmál loftsins
í lungum. Ef kafari heldur niðri
í sér andanum á uppleið, er hætta
á að lungun ofþenjist og springi.
Þetta gerist einkum vegna van-
þekkingar, við áreynslu eða
óvænta erfíðleika.
Rúmmálsbreytingar eru hlut-
fallsiega mestar næst yfírborði og
hættan því mest þar. Sem dæmi
má nefna kafara á 5 metra dýpi
sem hefur 4 1 lofts í lungum. Það
má teljast eðlilegt loftmagn eftir
venjulega innöndun. Ef hann fer
upp á yfírborðið án þess að anda
frá sér eykst rúmmál loftsins í
lungum hans í 6 I og er þá veruleg
hætta á lungnasprengingu. Marg-
ir sjómenn hafa keypt köfunar-
búnað með það fyrir augum að
geta losað veiðarfæri úr skips-
skrúfum. Af því sem að framan
greinir, auk hættu á að flækjast
í veiðarfærum, er ljóst að þau
störf eru hættuleg, einkum úti á
rúmsjó. Sérstaklega í sjógangi,
þegar skipin steypa stömpum og
kafarinn er ýmist í yfirborði eða
á nokkurra metra dýpi. Því er
einungis á valdi þrautþjálfaðra
manna að vinna slík störf.
Auknum þrýstingi fylgir aukinn
styrkur lofttegunda í líkamanum,
sem getur leitt til eitrunaráhrifa.
En jafnvel þó að styrkur loftteg-
undanna sé íjarri eitrunarmörkum
verður að hafa í huga að loftteg-
undirnar leysast upp í vefjum og
getur það leitt til loftbólumyndana
í blóði og þar með köfunarveiki
eftir köfun. Hætta á köfunarveiki
eykst því dýpra og því lengur sem
kafað er.
Köfunarslys hafa þegar orðið
hér á landi. í flestum tilfellum
hefur verið um að ræða fólk með
litla þekkingu á undirstöðuatrið-
um köfunar og litla reynslu. Því
verður að leggja á það áherslu
að fólk he§i ekki köfun án þess
að kunna skil á eðlisfræði og líf-
eðlisfræði köfunar, auk helstu
varúðarráðstafana. Þá skyldu allir
sem hyggjast kafa fá mat læknis
á heilbrigði sínu. Síðast en ekki
síst er mikilvægt að æfa köfun
undir umsjá kunnáttumanns, bæði
í sundlaug og sjó, áður en kafað
er upp á eigin spýtur.
Hinn 7. mars 1985 fórst maður
við köfun á Dalvík. Til að reyna
að draga nokkum lærdóm af
þessum hörmulega atburði verða
tildrög slyssins rakin hér, og rætt
lítillega það sem betur hefði mátt
fara.
Rúmlega fertugur maður sem
átti sér enga sjúkrasögu að baki,
fékk lánaðan köfunarbúnað.
Maðurinn hafði aldrei kafað áður.
Eigandi búnaðarins hjálpaði hon-
um í búninginn, sýndi honum um
leið notkun hans, og gætti þess
að allt væri í lagi. Maðurinn synti
síðan 200—250 metra frá landi
og kafaði niður á 5 m dýpi. Þar
setti hann net fyrir enda leiðslu
sem er til sjávaröflunar fyrir físk-
eldisstöð. Hann lauk þessu verki
á skammri stunJu og hélt í átt
til lands. Séð frá landi virtist hann
vera að athuga ástand og legu
leiðslunnar á landleiðinni. Kom
hann nokkrum sinnum upp á yfir-
borð en gaf engin merki um að
eitthvað væri að. Þegar hann svo
kom ekki upp á yfirborðið í drykk-
langa stund, fannst þeim sem á
horfðu eitthvað athugavert við
köfunina og sóttu þá hjálp. Farið
var út á bát og fannst maðurinn
meðvitundarlaus á leiðslunni 50 m
frá leiðsluendanum á um það bil
5 m dýpi. Allur búnaður virtist
með eðlilegum hætti. Köfunar-
gríma á sínum stað og munn-
stykki upp í manninum og loft á
köfunarkútnum. Ekki var sjáan-
legt að hann hefði átt í nokkrum
erfiðleikum. Þrátt fyrir ítrekaðar
lífgunartilraunir komst hann ekki
til meðvitundar, og dánarorsökin
var talin drukknun.
í þessu tilfelli voru margar
öryggisreglur brotnar:
1. Hinn látni hafði ekki þekkingu
í undirstöðuatriðum köfunar.
2. Hann hafði enga þjálfun né
reynslu í köfun.
3. Hann kafaði einn.
4. Enginn fylgdarbátur með líf-
línu var til staðar.
5. Enginn öryggiskafari var til-
tækur.
Hópur lífeðlisfræðinga og kaf-
ara hefur kannað ítarlega tildrög
þessa köfunarslyss. Samhljóða
niðurstaða hópsins er sú að orsak-
ir drukknunarinnar sé yfiröndun.
Lítil áhersla hefur verið lögð á
þessa hættu í námi kafara til
þessa, og telur hópurinn því
ástæðu til að vekja sérstaka at-
hygli á þessum áhættuþætti.
Stjórn öndunar er flókið ferli
en einn aðalþáttur í temprun
öndunar er koltvísýringsstyrkur í
líkamanum. Skynjarar nema
styrkinn og aukist hann örvast
bæði dýpt og tíðni öndunar svo
að aukið magn koltvísýrings fer
út úr líkamanum og styrkurinn
nálgast eðlileg mörk á ný. Þegar
um yfíröndun er að ræða andar
viðkomandi meir en nauðsynlegt
er, og losar meiri koltvísýring úr
líkamanum en þann sem myndast
við bruna næringarefna. Styrkur
koltvísýrings lækkar því í líkam-
anum, án þess þó að styrkur súr-
efnis aukist svo nokkru nemi.
Lágur styrkur koldíoxíðs hefur
viðtæk áhrif í líkamanum, til
dæmis mjókka æðar sem bera
blóð til heila, og minnkar því blóð-
flæði til heila. Við mikla yfiröndun
fellur styrkur koltvísýringsins
langt undir þau mörk sem knýja
fram öndun, og ef viðkomandi
heldur síðan niðri í sér andanum,
getur liðið yfir hann vegna súrefn-
isskorts án þess að hann fínni
þörf til að anda. Koldíoxíðstyrkur-
inn eykst smám saman og þegar
skynjaramir nema að styrkurinn
sé eðlilegur, dregur viðkomandi
sjó í lungun og drukknar. Orsakir
yfíröndunar eru til dæmis hugar-
æsingur eða ótti. Væg einkenni
yfíröndunar eru algeng hjá byij-
endum í köfun en hverfa yfirleitt
með aukinni reynslu. Venjuleg
einkenni eru þau að menna verða
örir í skapi og skynja kitlandi
tilfinningu í húð. Ef yfirandað er
í nokkum tíma kemur fram slapp-
leiki, höfuðverkur, doði og truflun
á sjón. I alvarlegum tilfellum leiðir
þetta til stjórnlausra vöðvasam-
drátta, krampa og skyndilegs
meðvitundarleysis.
í Dalvíkurslysinu benda allar
líkur til að hinn látni hafí misst
meðvitund vegna yfíröndunar, er
síðan leiddi til drukknunar. Hina
raunvemlega orsök má síðan
rekja til þekkingarleysis á lífeðlis-
fræði köfunar, ókunnugleika á
öllum öryggisatriðum og reynslu-
leysis. En við skulum vona að
þetta verði víti til vamar.
Aldrei verður brýnt nægilega
fyrir fólki að leita fræðslu í köfun
áður en það leggur í djúpið. Versti
óvinur kafara er þekkingarskortur
og sá næstversti er reynsluleysið.
Hyggist fólk hefja iðkun þessarar
ágætu íþróttar er það eindregið
hvatt til að fá tilsögn hjá þar til
hæfum mönnum. Einnig má
benda á að fjöldi bóka hefur verið
gefínn út um köfun, þar af ein á
íslensku sem heitir Lærið að kafa.
Slíkar bækur eru góð námsgögn
í köfunamámskeiðum og einnig
góð lesning fyrir vana frístunda-
kafara til að viðhalda kunnátt-
unni. Lestur getur þó aldrei komið
í stað fræðilegs og verklegs nám-
skeiðs í köfun í umsjón kunnáttu-
manns.
Reykjavík í september 1985,
Jóhann Axelsson lífeðlisfr.,
Logi Jónsson lífeðlisfræðingur,
Stefán B. Sigurðss. lífeðlisfr.,
Jóhannes Briem kafari,
Þorvaldur Ólafsson kafari,
Þorvaldur Axelsson kafari,
Einar Kristbjörnsson kafari,
Kristín Einarsdóttir lífeðlisfr.
Áætlunarbif reiðamar frá Sérleyfisbílum Selfoss utan vegar á Hellisheiði. Morgunbiaðið/Jón Gunniaugsson
Tveir langferðabílar út af á Hellisheiði:
Þrettán farþegar voru í hvorum
bíl þrettánda dag mánaðarins
Selfossi, 14. janúar.
TVÆR áætlunarbifreiðir frá Sérleyfisbílum Selfoss hf. 55 og 58
manna, fóru útaf í gær á leiðinni milli Selfoss og Reykjavíkur. Engan
mann sakaði í þessum óhöppum né heldur varð tjón á bilunum. Mikið
hvassviðri og hálka var þegar bílarnir fóru útaf. Bílamir vega 11
tonn hvor, tómir. Þrettán farþegar voru í hvorum bíl þennan þrett-
ánda dag mánaðarins. Var einhver að tala um hjátrú?
Önnur bifreiðin fór útaf í
„Draugahlíðinni" svonefndu fyrir
ofan Litlu kaffístofuna, á leið frá
Reykjavík á Selfoss, um hálf tíu
að morgni. Ejrvindur Þorsteinsson
bílstjóri sagðist hafa farið frá Sel-
fossi í ágætisveðri kl. 6.50 um
morguninn og svo frá Reykjavík
kl. 9 og þá hefði veðrið ekki verið
slæmt.
„Ég var að verða kominn upp
brekkuna þegar rosaleg vindhviða
kom þvert á bílinn. Hann fór alveg
þversum og framhjólin fram af
vegkantinum. Þá gaf ég honum inn
og fór niður hallann, um 20 metra
og stoppaði við hraunið," sagði
Eyvindur Þorsteinsson bílstjóri.
„Fólkið í bílnum var afskaplega
rólegt, reyndar koma aldrei sljmkur
á það. Einn farþeginn var meira
að segja sofandi þegar niður kom.
Mér var það efst í huga að koma
bflnum niður án þess að hann færi
á hliðina," sagði Eyvindur.
Bílnum var síðan náð upp með
aðstoð jarðýtu. Rétt eftir að óhappið
varð lægði vindinn til mikilla muna
í „Draugahliðinni" þar sem mörg
svipuð óhöpp hafa átt sér stað,
yfírleitt án þess að skaðar yrðu.
Hinn bíllinn fór útaf á Hellisheiði
austanverðri kl. 13.45, á leið austur
yfír. „Það var bijálað veður og
mikil hálka,“ sagði Steindór M.
Stefánsson bílstjóri. „Ég fékk mik-
inn hnút á bflinn og hann byijaði
að skríða til þrátt fyrir að hann
væri á keðjum. Þegar ég sá hvert
stefndi ákvað ég að beygja honum
útaf til að losna við að velta og
hugsaði ekki um annað. Bfllinn fór
á ská útaf og hallaðist mjúklega í
snjóskaflinn.
Þegar ég athugaði hvort ekki
væri allt í lagi með farþegana sagði
ein konan: „Ég held hann sé eitt-
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
Steindór M. Stefánsson og Ey-
vindur Þorsteinsson, bflstjóram-
ir, sem lentu i óhöppunum á
mánudaginn.
hvað fölur bílstjórinn." Það tóku
þessu allir merkilega vel,“ sagði
Steindór bílstjóri.
Það var í nógu að snúast þennan
13. dag mánaðarins hjá þeim sér-
leyfismönnum og þess má geta að
farþegar í báðum bílunum voru 13.
Bflstjóramir létu þess getið að
vel mætti taka sandburð á veginn
til endurskoðunar þannig að grípa
mætti til fyrirbyggjandi ráðstafana
þegar ljóst væri að von væri á
mikilli hálku.
Sig. Jóns.