Morgunblaðið - 17.01.1986, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR1986
ingafrelsi
Dr. Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Ég hef óskað eftir að
fá að taka til máls hér
í þessu réttarhaldi til
þess að skýra sjónarmið
mín og leiða rök að
því, að þágildandi út-
varpslög hafi vikið fyr-
ir sérstökum aðstæðum
og almennum rétti, svo
að okkur þremenning-
ana beri að sýkna af
ákæru ríkissaksóknara
um brot á einkarétti
Ríkisútvarpsins.“
arskrárinnar yrði breytt í almennt
ákvæði um tjáningarfrelsi. Þessi
tillaga ber vitni þeim lifandi anda
sem brýtur af sér dauðan bókstaf.
Síðast, en ekki síst, höfðu ýmis ótví-
ræð brot á útvarpslögunum hvað
eftir annað verið látin átölulaus.
Enginn vafi er á því, að með kapal-
kerfum þeim, sem rekin hafa verið
( mörg ár á Akranesi, ( Borgamesi,
á Ólafsfirði, ( Ólafsvík og á Akur-
eyri, svo að ekki sé minnst á ýmsar
staðbundnar útvarpsstöðvar og út-
sendingar sjónvarpsefnis á mynd-
snældum, voru útvarpslögin frá
1971 þverbrotin. Við þremenning-
amir emm ákærðir fyrir að tjúfa
einkarétt sem aðrir höfðu hvað eftir
annað rofið, án þess að þeir væm
ákærðir. Höfðu þessir menn þó ekki
sér til vamar hinar óvenjulegu
aðstæður ( þjóðlífínu í októberbyij-
un 1984. Eru menn ekki jafnir fyrir
lögum hér á landi? Eða em sumir
jafnari en aðrir á íslandi eins og á
Dýrabæ Orwells?
Þremur röksemdum
gegn frjálsum útvarps-
rekstri svarað
Við stuðningsmenn ftjálsra
stöðva bendum gjaman á það, að
lftill sem enginn munur er á rekstri
þeirra og rekstri dagblaða. Ég hef
enn ekki heyrt neinar tillögur um
að binda útgáfu dagblaða leyfum
eða skipa sérstakt ráð til þess að
hafa með þeim eftirlit. Hvers vegna
ætti frelsi til að senda út efni á
öldum ljósvakans að vera minna en
frelsi til að gefa út dagblöð? Hvers
vegna ætti fólk ekki að fá að velja
um margar ólíkar útvarpsstöðvar
eins og það getur valið um mörg
ólík dagblöð? En andstæðingar
okkar hafa einkum svarað slíkum
spumingum með þremur röksemd-
um gegn ftjálsum útvarpsstöðvum.
í fyrsta lagi segja þeir, að útvarps-
stöðvar séu ólíkar dagblöðum, því
að tala rása ( andrúmsloftinu sé
takmörkuð, en tala dagblaða ekki.
Síðan halda þeir því fram, að ekki
beri að kenna einkaútvarpsstöðvar
við frelsi, þar sem frelsi þeirra sé
ekkert annað en „frelsi fjármagns-
ins“. Þeir telja að lokum, að einka-
útvarpsstöðvar stefni ekki að þeirri
menningarlegu reisn, að þjóðinni
sé samboðin.
Fyrsta röksemdin er til marks
um nokkum misskilning. Það er
rétt, að tala útvarpsrása í andrúms-
loftinu er takmörkuð. Skortur er á
þeim eins og öðmm Kfsgæðum, og
þær þarf þess vegna að skammta.
En svo er einnig um flest það, sem
þarf til útgáfu dagblaða, til dæmis
húsnæði, pappír og prentvélar.
Spuming er því aðeins, hvemig á
að skammta aðganginn að rásun-
um. Milton Friedman lagði það til,
þegar hann var hér á landi haustið
1984, að útvarpsrásir yrðu boðnar
upp í eitt skipti fyrir öll, en gætu
síðan gengið kaupum og sölum.
Með öðmm orðum fengi verð á
ftjálsum markaði að skammta rás-
imar fremur en einhveijir misvitrir
valdsmenn. Þetta merkti ekki annað
en það, að ríkið seldi fólki rásimar
eða skilgreindi á þeim eignarrétt. í
hinum fomu norsku lögum segir,
að garður sé granna sættir. Þessi
hugsun lögspekinga að fomu og
Friedmans á okkar dögum á ekki
síður við um útvarpsrásir andrúms-
loftsins en önnur lifsgæði. Rekstur
frjálsra útvarpsstöðva er því ekki
háður neinum frekari tæknilegum
annmörkum en rekstur dagblaða.
Sú skoðun er einnig hæpin, svo
að ekki sé meira sagt, að frelsi til
útvarpssendinga sé ekkert annað
en „frelsi Qármagnsins". Hugsunin
er líklega sú, að þær útvarpsstöðv-
ar, sem ráði yfir miklu fjármagni,
eigi auðveldara uppdráttar á mark-
aðnum en aðrar, þar eð þær geti
boðið betri þjónustu. En mönnum
sést hér yfir tvennt. Annað er það,
að stofn- og reksturskostnaður út-
varpsstöðvar er miklu minni en
dagblaða. Hitt er, að útvarpsstöðvar
ráða yfir miklu fjármagni af því að
þær bjóða góða þjónustu, en bjóða
ekki góða þjónustu af því að þær
ráði yfir miklu flármagni. Við
megum ekki gleyma því, að ein-
kaútvarpsstöðvar grseða ekki fé á
sölu auglýsinga nema þær sendi út
eftii, sem almenningur hlustar á.
Samkeppnin á markaðnum knýr
þær til þess að þjóna hlustendum.
Ég held, að ekkert tryggi betur
sæmilega þjónustu en óttinn við að
missa viðskiptavini.
Þriðja röksemdin, að einkaút-
varpsstöðvar stefni ekki að menn-
ingarlegri reisn, heldur hámarks-
gróða, stangast auðvitað á við þá
skoðun, að frelsi til útvarpssendinga
sé ekkert annað en „frelsi fjár-
magnsins". Með þessari þriðju rök-
semd eru menn (rauninni að kvarta
yfir því, að einkaútvarpsstöðvar
þjóni hlustendum allt of vel. Þær
sendi ekki út annað efni en fólk
vilji hlusta á. Þær veiti fólki oft
víðtækt frelsi til að vejja um út-
varpsefni. Þrennt er um þetta að
segja. Fyrst er það, að þessi rök-
semd beinist auðvitað ekki sfður að
dagblöðum en útvarpsstöðvum. Ber
okkur ekki að setja strangar reglur
um dagblöð eða jafnvel ritskoða þau
til að tryggja „menningarlega
reisn" þeirra? Síðan er það, að þessi
röksemd sýnir hvort tveggja,
menntahroka og mannfyrirlitningu.
Hvemig eigum við að hafa upp á
þeim, sem em dómbærari en við
hin á það, hvað okkur sé öllum fyrir
bestu? Hvað er það, sem þessir út-
völdu menn hafa fram yfir okkur
hin? Hiðþ'riðja, sem ég hyggst segja
um þessa röksemd, er það, að
menning er varla sönn nema hún
sé frjáls. Hvað er menning annað
en sú fjölbreytni og nýsköpun, sem
hlýst af fijálsri samkeppni hug-
mynda, þar sem engum leiðum er
lokað fyrir fólki með valdboði?
Hvað er ríki án
réttlætis?
Virðulegi dómari! Heilagur
Ágústínus spurði: Remota justitia,
quid sunt regna nisi magna latrocin-
ia? Eða: Hvað er ríki án réttlætis
annað en stigamannahópur að
starfi? Mikil ábyrgð er lögð á herðar
dómara í réttarríki. Honum er falið
að halda uppi því réttlæti, sem
heilagur Ágústínus taldi skilyrði
fyrir samstilltu, siðuðu mannlífí.
Honum er ætlað að sakfella menn
eða sýkna eftir málsatvikum, en
ekki geðþóttasjónarmiðum. Það
mál, sem hér liggur fyrir, snýst um
réttlæti, en það snýst einnig um
tjáningarfrelsi. Dómari ( slíku máli
heldur á fjöreggi í hendi sér, og
hann hlýtur að fara gætilega með
það, því að_ það er svo sannarlega
brothætt. Á ísafirði hefur nýlega
verið kveðinn upp dómur í svipuðu
máli. Sá dómari sem þar var að
verki, sakfelldi menn fyrir það að
reka útvarpsstöð í nokkra daga við
hinar óvenjulegu aðstæður í októ-
berbyijun 1984.
Þessi (sfirski dómur var tvímæla-
laust ranglátur, og með honum
gerðist dómarinn í rauninni upp-
reisnarmaður. Hann gerðist upp-
reisnarmaður gegn stjómarskránni
sem vemdar tjáningarfrelsi borga-
ranna og tryggir annan rétt þeirra
óskoraðan. Hann gerðist uppreisn-
armaður gegn réttarríkinu sem
krefst þess, að allir séu jafnir fyrir
lögum hvort sem þeir reka útvarps-
stöð við óvenjulegar aðstæður haus-
tið 1984 eða kapalkerfí f Ólafsvík
og á Akureyri. Dómari þessi gerðist
sfðan uppreisnarmaður gegn réttin-
um, sem er I sífelldri Kfrænni þróun
og hafði þegar á haustmánuðum
1984 sprengt utan af sér útvarps-
lögin. Lögum í réttlátu ríki má líkja
við treyju utan um tíðaranda og
tækniþróun. Þau mega ekki verða
að spennitreyju. Og ísfirski dómar-
inn gerðist að lokum uppreisnar-
maður gegn almenningsálitinu, en
það var — og er — óskipt með öllum
þeim, er gegndu þeirri borgaralegu
skyldu ( október 1984 að flytja
landsmönnum fréttir eftir því sem
auðiðværi.
Viðhorfí mfnu til laganna má
stuttlega lýsa með orðum Staðar-
hóls-Páls: „Ég lýt hátigninni, en
stend á réttinum." Ég lýt einstökum
lögum eins lengi og ég get, þótt sum
kunni þau að vera óréttmæt. En
að þvf kemur, að ég stend á réttin-
um, enda er hann einstökum lögum
æðri. Vilhjálmur kardfnáli frá Sab-
ina, Loðinn Leppur, sendimaður
Noregskonungs, og aðrir höfðingjar
útlendir undruðust það forðum,
hversu takmarkaða tilhneigingu ís-
lendingar hefðu til þess að kikna f
hnjáliðunum, er tignarmenn bæri
að garði, og væru íslendingar þó
lögfróðir og löghlýðnir. Ég reyni
eins og forfeður mfnir að standa
uppréttur. Ég reyni að vera íslend-
ingur.
Höfundurtauknýtega doktors-
prófi i t$6mmáúíheimsppki frá
Oxford-hánkóla. Hann ereinn
ákærðu fyrir rekstur ftjóls út-
varps og ftuttíþessa vamarræðu
íréttarhatdi fyrir aakadómi
Reykjavíkur lB.janúar.
2 8‘
hef alltaf venð á móti þeim fátæku, það er eins og ég
sagði f ræðu á móti honum Sigurði heitnum á Staðastað á þing-
málafundi um árið: ég vil hafa flottheit f þjóðfélaginu." Árni
Tryggvason f hlutverki Lauga. Lóa (Vilborg Halldórsdóttir) og
ísa (Sunna Borg) hlusta á. Myndin er tekin á æfingu.
LA frumsýnir Silfur-
tunglið í næstu viku
Akureyri, 15. janúar.
SÍÐASTA SÝNING Leikfélags Akureyrar á Jólaævintýri eftir
Dickens um sinn verður á fimmtudagskvöld, 16. janúar, en nú
er hafinn lokaundirbúningur að sýningu félagsins á Silfurtungl- t
inu eftir Halldór Laxness, sem verður frumsýnt 24. þessa mánað-
ar.
Silfurtunglið var frumsýnt hjá Önnur sýning á Silfurtungiinu
Þjóðleikhúsinu, 9. október 1954, verður laugardaginn 25. janúar
og hefur síðan verið sýnt þar einu kl. 20.30. Sunnudaginn 26. janúar
sinni aftur, 1975, og þá var verkið kl. 16, verða sýningar á Jólaævin-
sett upp í sjónvarpi 1978. týri teknar upp að nýju.
Haukur J. Gunnarsson er leik- Vilborg Halldóredóttir leikur
stjóri hjá LA að þessu sinni og Lóu ( Silfurtunglinu, Sunna Borg
hann hannar einnig búninga, Örn leikur ísu, Ámi Tryggvason
Ingi gerir leikmynd, Ingvar Lauga, föður Lóu, og meðal ann-
Bjömsson sér um lýsingu og arra leikara era ,Ellert Ingirpund-
Edward Frederiksen útsetur tón- arson. Theódór jlúlíusson, Þráinn
list. Karlsson og Marinó Þorsteinsson.

MfMilll
far Gunnarsson er verksmiðjustjóri skógerðar Sambandsins.
i er hér ásamt Albert Guðmundssyni, iðnaðarráðherra, sem
heimsótti verksmiðjuna f vikunni.
Skógerðin á Akureyri:
Seldi 63.500 pör
af skóm í fyrra
Akureyri, 18. janúar.
SKÓGERÐ Sambandsins á
Akureyri, sem mn. framleiðir
ACT-skó, seldi á nýliðnu ári
63.500 pðr, að andvirði 61 mil(j-
ónar króna.
Árið 1984 seldi skógerðin
58.500 pör, að andvirði 41 mil(j-
óna króna. Söluaukningin milli
ára er því 8,6% í pöram. Aukning
andvirðist sölu milli ára er um
48,8%.
Þess má geta að söluhæsta
skótegundin af framleiðslu verk-
smiðjunnar 1985 var ákveðin gerð
af kuldaskóm, 5.000 prö seldust
afhonum.
Skógerðin verður 60 ár í des-
ember á þessu ári. Hún hóf starf-
semi s(na\árið 1936. Á þessum
tæplega 50' árum hafa verið fram-
leidd um 2,6 milljónir para af
skóm hjá verksmiðjunni.