Morgunblaðið - 19.01.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR19. JANÚAR1986
Kj amorkuskelkurí nn
eftirBjörn Bja.rna.son
í athyglisverðri bók, sem kom út
núna fyrir jólin, Söngur og stríð,
birtir Matthías Viðar Sæmundsson
viðhorf sex skálda og rithöfunda til
sjálfra sin og tilverunnar. Þar kemst
Þorsteinn frá Hamri meðal annars
svo að orði:
„Um fermingaraldur greip mig
veiki sem ég get ekki kallað annað
en kjamorkuskelk. Ég gæti trúað
að hún hafi ásótt ýmsa. Maður
gerði sér grein fyrir því að tilverunni
var ógnað og hugsaði mikið um
hvað af kjamorkusprengjunni gæti
hlotist. Það erfiðasta var að ég bar
kvíðann með leynd og sagði engum.
Ég get ekki líkt tilfinningunni við
annað en sjúkdóm. Svo ijátlaðist
hún af mér eins og pestir gera.
Eitthvað várð til þess að maður
rétti úr kútnum. Én vel má vera
að geigurinn hafí tekið sér bólfestu
og sé að verki ævina á enda eins
og margar sálarflækjur. Þær yfir-
gefa menn ekki þótt eitthvað léttist
um stund. Það hefur alltaf búið í
mér uggur eins og sjá má af ljóðum
mínum. Þó minnist ég þess ekki að
hann hafi heltekið mig eins og á
þessum aldri. Gæti þó ýmsum virst
að hann hafi ekki verið eins tíma-
bær þá og nú. Vei þeim sem leggja
annað eins á fólk. Auðvitað tengdist
þessi ótti einhveiju á gelgjuskeið-
inu. Þau ár eru mörgum erfið enda
unglingum gjarnt að þegja og dylja
tilfinningar sínar. Sjálfur hef ég
verið því marki brenndur í dagleg-
um kynnum."
Óttinn við kjarnorkusprengjuna
hefur heltekið Þorstein frá Hamri
á árunum upp úr 1950, á árum
Kóreustyijaldarinnar. Þá voru að-
eins fimm ár liðin frá því að kjam-
orkusprengjum var kastað á Hiros-
hima og Nagasaki. Sovétmenn
sprengdu fyrstu atómsprengjuna
1949. Bretar slógust I kjamorku-
vopna-hópinn 1952. Á þessum ámm
komu vetnissprengjurnar einnig til
sögunnar. í hita Kóreustríðsins var
um það rætt í ríkisstjóm Bandaríkj-
anna, hvort beita ætti kjamorku-
sprengjunni í átökunum. Frá því
var horfið.
ógn sprengjunnar hefur varpað
skugga sínum á samskipti þjóða og
líf manna í rúm fjörutíu ár. Óttinn
er síður en svo úr sögunni, eins og
umræður hin síðari ár sýna. Þessi
ótti hefur einnig sett svip sinn á
umræður um utanríkis- og öryggis-
mál hér á landi. Nú má færa rök
fyrir því, að hér hafi náðst víðtæk
samstaða um það, hvemig best sé
að tryggja öryggi þjóðarinnar. Enn
er þó tekist á um kjamorkuskelk-
inn, ef þannig mætti að orði komast.
Alið á hræðslu
Fyrir nokkmm ámm vom um-
ræður um kjamorkuvopn meðal
stúdenta við Háskóla íslands komn-
ar á það stig, að ýmsir í þeirra hópi
lýstu því yfir opinberlega, að líklega
væri tii litils að huga að frekara
námi, það kæmi að litlu gagni vegna
yfírvofandi hættu á heimsslitum
vegna kjamorkustríðs. Þessi ótti við
kjamorkuátök hefur verið magnað-
ur af ýmsum hin síðari ár. Hann
hefur verið þungamiðja í boðskap
þeirra, sem beijast fyrir einhliða
afvopnun Vesturlanda. Einnig hef-
ur því verið haldið á loft, að horfa
bæri fram hjá þeim grandvallar-
mun, sem er á stjómarháttum í
austri og vestri, þegar rætt er um
kjamorkuvána. Hún sé svo nærtæk,
að menn hafi ekki leyfi til að líta
til annarra þátta, sem setja svip
sinn á þróun alþjóðastjómmála.
Hin síðari misseri hafa samtök
eins og Læknar gegn kjamorkuvá
og Eðlisfræðingar gegn kjam-
orkuvá látið nokkuð að sér kveða.
Kjaminn í boðskap þessarar sam-
taka, sem ná til manna bæði fyrir
austan og vestan jámtjald, er ein-
mitt sá, að ekki beri að setja stjóm-
málaskoðanir fyrir sig í umræðum
um hættuna af kjamorkuvopnum.
í því efni eigi að setja lýðræðisríki
og alræðisríki á sama bekk. Kirkju-
leg samtök hafa meira að segja
einnig skipað sér í þessa fylkingu.
Stjómmálamenn hafa ekki látið sitt
eftir liggja. í löndum Atlantshafs-
bandalagsins hafa fylkingar stjóm-
málaflokka klofnað vegna afstöð-
unnar til ólíkra hugmynda um vam-
arstefnu, sem byggist á því, að árás
yrði svarað með kjamorkuvopnum,
ef aðrar vamir brystu. Setja deilur
af þessu tagi töluverðan svip á
stjómmálastarf í Danmörku og
Noregi. Hér á landi hafa vinstri-
sinnar reynt að fóta sig á sameigin-
legri stefnu að þessu leyti.
Erfitt er að meta á þessu stigi,
hvaða áhrif þessi áhersla á kjam-
orkuskelkinn kemur til með að hafa,
þegar fram líða stundir. Eins og
Þorsteinn frá Hamri bendir á er hér
um tilfinningalegt atriði að ræða. í
blaðinu Vegurinn, sem Kristileg
skólasamtök gefa út, var í desember
birt samtal við §óra framhalds-
skólanema, Friðrík Má Jónsson,
Sigrúnu Lilju Guðbjömsdóttur, Pál
Hreinsson og Vem Guðmundsdótt-
ur. Síðasta spumingin, sem þau
svömðu var á þessa leið: „Emð þið
hamingjusöm, þrátt fyrir ógnun
kjamorkusprengjunnar?" Svörin
vom á þessa leið:
Friðrik: Já.
Sigrún: Já, ef þú treystir Guði, þá
þarft þú ekki að vera hræddur.
Vera: Já, við treystum Guði fyrir
framtíðinni. Ég er t.d. ekki hrædd
við kjarnorkusprengju. Ég er
hræddari við verkföll og svoleið-
is . . .
Friðrik: í Biblíunni er lýsing á
því þegar Jesús kemur aftur. Því
er lýst sem kjamorkusprengju.
Páll: Ég er hamingjusamur. Kjam-
orkusprengja er ógnvaldur, en ég
óttast hana ekki mikið.
Deilt um mann-
virkjagerð
Hinn 10. september síðastliðinn
birtist grein hér í blaðinu, þar sem
ég ræddi þær hugmyndir, sem fram
hafa komið hér á landi um aukin
Qárhagsleg tengsl jnilli íslendinga
og vamarliðsins. í framhaldi af
henni rituðu þeir Valdimar Kristins-
son, viðskipta- og landfræðingur
(16. október), og Halldór Jónsson,
forstjóri Steypustöðvarinnar hf. (8.
október), greinar hér í blaðið. Af
þv( tilefni birti ég aðra grein hinn
30. október og svömðu þeir henni,
Valdimar 21. nóvember og Halldór
10. desember.
Hvorki Valdimar né Halldór hafa
rætt um það, sem var meginkjami
upphaflegrar greinar minnar í sept-
ember, að nái peningahyggjan yfir-
höndinni hjá Isiendingum ( vamar-
samstarfinu við Bandaríkjamenn,
þá verði öryggishagmunimir létt-
vægir og sjálfsvirðing gestgjafanna
lítilmótleg. Þeir hafa á hinn bóginn
lagt áherslu á mannvirkjagerð í
nafni almannavama og nauðsyn
þess, að aðrir standi straum af
kostnaði við hana en íslenskir skatt-
greiðendur. Þrír lögfræðingar, sem
forsætisráðherra kallaði til, ( því
skyni að fá álit á deilunnl innan
ríkisstjómarinnar um innflutning á
hráu kjöti til vamarliðsins, hafa
komist að sömu niðurstöðu og lýst
var í grein minni 10. september,
að lögskýring, sem byggist ein-
vörðungu á vísan til laganna um
vamir gegn gin- og klaufaveiki frá
1928 sé síður en svo einhKt. Telja
Drengur að leik
að vestanverðu
við Berlínarmúr-
inn. Margirílýð-
ræðisríkjunum
tetfa, að hug-
myndafræðileg-
um ágreiningi
milli austurs og
vesturs eigi aðýta
tilhliðar vegna
kjarnorkuhætt-
unnar. Berlín-
armúrinn ersýni-
legt tákn um
uppgjöf hins
kommúníska
stjórnkerfis í
keppninni við hin
opnu þjóðfélög
Vesturlanda
keppninni um að
búa borgurunum
bærileg lífskjör
við frelsi og frið.
þeir vamarsamninginn frá 1951
þrengja gildissvið þessara laga og
heimila innflutninginn. En þrætan
um þetta mál var kveikjan að fyrstu
grein minni og þar með orðaskipt-
unum við þá Valdimar Kristinsson
ogHalldór Jónsson.
í síðari grein minni vakti ég máls
á eigin efasemdum um að vegagerð
að tillögu Valdimars og steinsteypt
geislaskýli undir Eyjafjöllum að til-
lögu Halldórs eða flutningur vam-
arstöðvarinnar frá Reykjanesi til
Norðausturlands, sem þeir vilja
báðir, séu bestu og skynsamlegustu
úrræðin til að veija þjóðina. Að
m(nu mati skiptir mestu máii, að
sameiginlegt vamarátak Vestur-
landa sé svo öflugt, að það haldi
hugsanlegum árásaraðila í skeQum.
Mér finnast þeir Valdimar og
Halldór detta í þá gryfju að ala
annars vegar á hræðslu og koma á
hinn bóginn með „patent-lausnir“ á
því, hvemig létta megi af þjóðinni
þessari hræðslu. Þeir vilja einfald-
lega að það sé gert með mann-
virkjum á kostnað annarra. í þessu
efni er margt líkt með hugmyndum
þeirra og stjómmálamanna, sem
telja til dæmis, að unnt sé að leysa
allan öryggisvanda Norðurlanda
með þv( að lýsa því yfir, að þau séu
kiamorkuvopnalaust svæði. Eða
þeirra einhliða afvopnunarsinna,
sem telja, að Sovétmenn muni
fækka kjamorkuvopnum hjá sér,
ef vestrænar þjóðir stíga fyrsta
skrefið með því að draga úr eigin
öryggi.
Hræðsluáróðurinn
Valdimar Kristinsson gerir því
miður enga grein fyrir hugmyndum
sínum um það, hvað hér kunni að
gerast, ef svo illa færi, að fælingar-
kerfið brysti, friðurinn rofnaði og
til hemaðarátaka kæmi. Hann forð-
ast að taka afstöðu til þessa gmnd-
vallaratriðis en sýnist helst hugsa
um átök í ljósi þess, sem gerðist í
siðari heimsstyijöldinni. Undirtónn-
inn hjá Valdimar er sá, að með
því að hafa greiðfæra vegi, megi
auðvelda landsmönnum að flýja
heimili sín og vígdrekum að komast
um landið. Fmmlegust finnst mér
hugmynd hans, ef rétt er skilin, að
unnt sé að veija flugvelli fyrir árás-
um með því að hafa „gott vega-
kerfí" er geri „varnarliði kleift að
komast í skyndingu um landið, því
snögg viðbrögð skipta öllu til að
bijóta innrás á bak aftur“. Virðist
Valdimar þeirrar skoðunar, að hing-
að verði sent landgöngulið og barist
verði um hemaðarlega mikilvæga
staði svo sem flugvelli, hafnir, brýr,
hæðir og fjöll.
Halldór Jónsson er ekki ( neinum
vafa. Hann segir hinn 8. október:
„Hershöfðingi einn austur í Sovét
hefur hótað Islendingum útrýmingu
opinberlega vegna vamarsamstarfs
þeirra við NATO. Engin ástæða er
til að vísa þessu á bug sem mis-
heym. Núverandi vamarstaða okk-
ar getur ( engu breytt því, að þetta
er vel framkvæmanlegur möguleiki
fyrir Sovétmenn." Sakar Halldór
mig síðan um “uppgjafar-
stefnu . . . gagnvart útrýmingar-
hótun Sovéta", en sú stefna eigi
ekki hljómgmnn meðal íslendinga.
Við svo búið kemur hann með
„patent-lausnir" sínar í 4 Iiðum.
í grein sinni hinn 10. desember
segir Halldór Jónsson: . Ég lel lík-
legt, að í kjamorkustyijöld milli
stórveldanna verði okkur sendar
nokkrar SS 20-flaugar frá Sovét-
ríkjunum. Þær hafa hver um sig
meðferðis 3 kjamaodda, 350 kíló-
tonn hvem (Hiroshima-sprengjan
var 20 kílótonn). Einn af þessum
myndi springa á miðjum Keflavík-
urflugvelli, næsti á Reykjavíkur-
flugvelli, einn í Hvalfirði t.d. og
hinir einhvers staðar ( lofti yfir
Faxaflóasvæðinu til þess að gera
það óbyggilegt." Telur Halldór, að
geislaskýli undir Eyjafjöllum yrði
mjög áhrifarík vöm í þessu tilviki.
Halldór segir einnig: „Styijöldin
mun standa mjög stutt. Eftir hana
verður sú veröld horfin, sem við nú
þekkjum. Mogginn mun ekki koma
út. Hvað sú framtíð mun bera í
•r