Morgunblaðið - 23.01.1986, Síða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR1986
Minning:
Skúli Benedikts
son kennari
Fæddur 19. mars 1927
Dáinn 12. janúar 1986
Þar sem Amarvatnsheiðin teygir
arma grænna hálsa mót Húnaflóa
verður Miðflörður — bemskusveit
Grettis Ásmundarsonar og Skúla
Benediktssonar. Á björtum sumar-
degi kann ferðalangi að sýnast sem
þessar mjúku, grænu línur streymi
út I blátt haf norðursins. Ailt er
mýkt og gróska. Þó er þetta um-
gjörð upphafs tveggja sagna harðra
örlaga.
Með árunum skynja ég æ meir
Grettis sögu Ásmundarsonar sem
eitthvert ógnþmngnast og ægifeg-
urst skáldverk um vanda mannlegr-
ar tilvistar og takm'arkanir mann-
legs lífs.
Kappi vex upp, öðmm ágætari
að viti og vexti. Hann vinnur hetju-
dáðir og drengskaparverk, en einn-
ig óhappaverk. Á miðjum ferli glím-
ir hann við Glám og augu draugsins
— tákn sjálfsspeglunarinnar —
fylgja honum sfðan í löngum ein-
manaleik útlegðar. Glíman við
drauginn kostaðar hetjuna hefting
frekari þroska og loks fellur hún í
hamravígi Drangeyjar, gjömingum
beitt og sjúk.
Þó skín ljós yfir þessu myrka
sviði mannlegrar niðurlægingar.
Grettir nýtur móðurástar og bróð-
urhugar og í dauðanum er honum
vopn sitt fast í hendi — tákn yfir-
burða hetjunnar.
Flest dreymir okkur hetjudáðir
þó að minni kappar séum en Grett-
ir. Flest reynum við að stíga yfir
takmarkanir okkar og glímum við
okkar Glám. Flestum okkar fylgja
draugsaugu sjálfsásökunar um
misheppnaða glfmu. Öll föllum við
að lokum hvert f sinni Drangey. —
Nakinn kom eg_____og nakinn mun
eg aftur þangað fara, kvað Job.
Skúli Benediktsson fæddist 19.
mars 1927 á Efra-Núpi f Miðfirði,
sonur hjónanna Ingibjargar Guð-
mundsdóttur og Benedikts Hjartar-
sonar Lfndals.
Hann var af gáfuðu og mikilhæfu
bændafólki kominn og sumir for-
feðra hans höfðu verið auðsæknir
rausnarmenn. Skúli erfði gáfumar
en ekki auðsæknina. Rausn og
höfðingsskap sýndi hann þó jafnan
er efni leyfðu.
Hann var ungur settur til
mennta, gekk fyrst í Laugarvatns-
skólann, síðan Ingimarsskólann og
Menntaskólann í Reykjavík. Þar
lauk hann stúdentsprófí 1949.
Hann innritaðist f Háskólann, fyrst
f íslensk fræði en sfðan Guðfræði-
deild. Þar lauk hann einhverjum
prófum, m.a. f grisku, en tók ekki
embættispróf. A háskólaárum sín-
um tók Skúli mikinn þátt í pólitík
stúdenta og var formaður Stúdenta-
ráðs Háskóla íslands 1954—55.
Á næstu árum vann hann fyrir
sér og vaxandi fjölskyldu sinni við
ýmis störf í Reykjavík, nokkuð lengi
á Skattstofu Reykjavíkur. Undir lok
sjötta áratugarins hóf hann
kennslustörf og urðu þau síðan
aðalvettvangur hans til æviloka.
Hann kenndi víða um land: á Rauf-
arhöfn, í Reykjaskóla og í Ólafsvík,
síðan lengst við gagnfræðaskólana
á Akranesi og Isafirði. Við Fjöl-
brautaskóla Suðumesja var hann
skamma hríð, en nú tvo síðustu
vetuma var hann kominn á heima-
slóðir og kenndi á Hvammstanga.
Skúli var annálaður afbragðs-
kennari og náði undraverðum
árangri í að kenna unglingum staf-
setningu og reglur móðurmálsins
sem og að opna þeim leiðir til lestr-
ar góðra bókmennta. Um hríð voru
þær landsprófsdeildir, er hann hafði
kennt, jafnhæstar í íslensku á
landinu öllu.
Skúli lét þó ekki sitja við kennslu-
störfin ein. Á stopulum stundum
tókst honum að semja a.m.k. fjórar
kennslubækur í íslensku máli:
Kennslubók í fslensku handa fram-
haldsskólum (Ak. 1970); Mál og
málfræðiæfingar ásamt leiðbein-
ingum handa framhaldsskólum (Hf.
1975); íslenska handa 7.-9. bekk
grunnskóla (Hf. 1979); íslenska
handa efri bekkjum grunnskóla og
framhaldsskólum (Hf. 1981). Þá
gaf hann út þijár Islendinga sögur
til notkunar í skólum. Gísla sögu
Súrssonar (Hf. 1971); Grettis sögu
Ásmundarsonar (Hf. 1978); og
Harðar sögu Grímkelssonar (Hf.
1982). Einnig gaf hann út Tíu ís-
lendingaþætti (Hf. 1980).
Skúli var tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Ragna Svavarsdóttir. Þau
áttu saman átta böm, en slitu
samvistir. Síðari kona hans var
Brynhildur B. Bjömsson. Þau skildu
eftir tiltölulega skamma sambúð.
Síðustu jól hélt Skúli í ættar-
byggð sinni Miðfirði og heilsaði nýju
ári reifur á feðrajörð sinni Efra-
Núpi. Skömmu eftir áramótin kom
hann hingað suður og hugðist hitta
lækni. Hann varð bráðkvaddur á
heimili systur sinnar hér í bæ að
morgni sunnudagsins 12. janúar.
Leiðir okkar Skúla lágu fyrst
saman haustið 1950 og kynni okkar
næstu misseri þróuðust í vináttu
sem báðum hefur enst.
í upphafi snerist þetta um pólitík.
Ég held við höfum verið hugsjóna-
menn og trúað á hið góða, fagra
og sanna. Alltjent vorum við róm-
antfskir sveitamenn á mölinni og
ómeðvitað vomm við trúir uppmna
okkar meðal vandaðs bændafólks.
Það var meira en að mæla hvað
við vomm fúsir að draga arður
Framsóknar um grýttan akur borg-
arinnar, en það óx vfst fátt af
fræjum okkar.
Skúli var þá þegar, er ég kynnt-
ist honum, allþekktur og reyndur í
stjómmálaskæmm. Hann hafði
verið formaður ungra Framsóknar-
manna í Reykjavík og háð frægar
sennur á kappræðufundum á sigur-
ári þeirra 1949.
Eg kynntist því líka á næstu
ámm að það gat verið hrein unun
að eiga hann að vopnabróður á
málþingum.
Hann var allra manna skjótvíg-
astur, gáfumar snarpar, málfarið
kjammikið og skap og harka lyftu
vængjum hans oft til glæsilegs
flugs. í ræðustóli var hann einatt
eins og máfur í miklum vindi. Hann
Laugardaginn 11. janúar var
jarðsett að Borg á Mýmm Guðfínna
Einarsdóttir fyrmrn húsfreyja í
Bóndhól.
Guðfinna fæddist í Bakkagerði á
Reyðarfirði 24. ágúst 1899. For-
eldrar hennar vora Einar Gíslason
húsmaður í Bakkagerði og kona
hans, Halldóra Sveinsdóttir. Bæði
vom þau fædd og áttu ættir að
rekja í Vestur-Skaftafellssýslu.
Langamma Halldóm var Katrín,
dóttir Jóns Steingrímssonar pró-
fasts á Prestbakka á Síðu, er kunn-
ur varð fyrir kjark sinn og hjálpsemi
þegar Skaftáreldar voru uppi á síð-
ara hluta 18. aldar. Er Halldóra og
Einar hófu hjúskap fluttu þau til
ReyðariQarðar. Mun þeim ekki hafa
þótt vænlegt að sefjast að í heima-
högum, fátækt almenn og jarðnæði
ekki á lausu, en austur á fjörðum
sýndist allt vænlegra með atvinnu.
En heldur urðu kjör þeirra kröpp
þar eystra og urðu þau þar að sætta
sig við húsmennsku hjá þeim sem
betur máttu sín. Á tíu ámm eignuð-
ust þau sjö böm, en aðeins þijú
sveif, velti sér og skaust og kom
andstæðingum sínum oftar en ekki
í opna skjöldu. Ef annað brást átti
hann það höggsax sem fár stóðst
— hárbeittan, egghvassan húmor.
Við, vinir hans, virtum hann og
dáðum og væntum honum mikils
frama á vígvöllum stjómmálanna.
Hann var kjörinn varaformaður
Sambands ungra framsóknar-
manna eftir söguleg átök 1956, en
eftir það kom hann sjaldan við
stjómmáladeilur innan fiokks eða
utan og hætti pólitískum afskiptum.
Hvað olli? Við því kann ég ekki
svör. Ef til vill bar hann fínlegri
húð en svo að vel þyldi þær óhreinu
eggjar sem oft er beitt í átökum
innan flokka. Ef til vill glímdi hann
einn í leynum við einhvem þann
Glám er hefti vöxt krafta hans á
miðjum aldri. Þó hygg ég sanni
næst að skýringin sé sú að Skúli
var enginn flokksmaður. Hann var
í rauninni stjómleysingi og upp-
reisnarmaður. Hann var fallinn
engill: Lúsífer — ljósberinn — sem
flutti með sér birtu efans og gagn-
rýninnar og stóð ætíð óhræddur
uppi I hárinu á guðunum. Enginn
hefur betur en hann kennt mér að
efast, vantreysta og gagnrýna öll
valdsfyrirbæri — stofnanir, menn
og kenningar. Fyrir það skal honum
nú þakkað þótt seint sé.
Reyndar fannst okkur við eiga
það sameiginlegt að hafa horfið
frá okkar gamla flokki án sársauka
og heiftar og við töluðum stundum
seinni árin um Framsókn eins og
ófríða og illa gefna stúlku sem við
vomm öldungis undrandi á hvað
við höfðum verið ástfangnir af í
æsku.
Pólitískar ástir hafa löngum þótt
brigðular, en önnur var sú ást sem
aldrei kulnaði í brjósti Skúla. Það
var hugarþel hans til íslenskrar
tungu. Hann var ástríðufullur unn-
andi móðurmálsins, vildi veg þess
þeirra komust upp. Litlu síðar lést
einnig faðirinn. Var þá ekki um að
ræða að halda heimilinu lengur
saman og Guðfinna, sem var yngst
þeirra systkina er upp komust,
fylgdi móður sinni.
Var Halldóra sfðan vinnukona á
ýmsum stöðum með dóttur sína
unga. En þrátt fyrir kröpp kjör í
uppvexti varð Guðfinna kjarkmikil
og dugleg og eftirsótt til vinnu, og
þegar hún hafði aldur til biðu henn-
ar vinnukonustörf. Lengst var hún
á stórbýlinu Stuðlum við Reyðar-
flörð og minntist hún oft dvala>-
sinnar þar með ánægju.
Rúmlega tvítug flytur Guðfinna
til Reykjavíkur og enn em það
vinnukonustörfin sem bíða hennar.
En tuttugu og tveggja ára giftist
hún Guðmundi Þorvaldi Gíslas}mi
húsasmið og kaupmanni. Bjuggu
þau í Reykjavík til ársins 1934 þar
sem Guðmundur stundaði verslun-
arstörf, en um laxveiðitímann
dvaldi hann með fjölskyldu sína
austur við Sog þar sem hann stund-
aðilaxveiði bæði í net og á stöng.
Árið 1934 kaupir Guðmundur
jörðina Bóndhól í Borgarhreppi, lítið
býli og húsalaust, en þar var allgóð
Minning:
Guðfinna Einars-
dóttir íBóndhól
Fædd 24. ágúst 1899
Dáin 6. janúar 1986
mikinn og lagði löngum allan metn-
að sinn í að beina ungu fólki til
vöndugleika og hreinlætis í meðferð
þess.
Ekkert þekkti ég veita honum
meiri unað sfðari árin en vel samda
sögu eða vel ort ljóð.
Sjálfur var hann vísnasmiður
ágætur, eins og hann átti kyn til,
og hafði hreina nautn af góðum
stökum. Hann annaðist og lengur
en flestir dálkastjórar vísnaþátt
Dagblaðsins/Vísis: „Helgarvísur".
I daglegu fari var Skúli glaðvær
og félagslyndur, oft gáskafullur og
nokkuð glannalegur í háttum og
tali. Þegar hann var hér í Reykja-
vík minnti hann mig alltaf á góðan
bónda í lestaferð sem gerði sér
óspart glaðan dag meðan búið var
upp á hestana til heimferðar.
Ekkert vissi ég hann fyrirlíta
meir en smáborgaralegan penpíu-
skap. Lífsskilningur hans mótaðist
af orðum Bums og Steingríms: —
Allt hefðarstand er mótuð mynt,/en
maðurinn gullið þrátt fyr allt.
í innsta sefa Skúla bjó ekkert
óhreint þó að oft léti hann vaða á
súðum í veraldarinnar svalki. Þessi
félagslyndi maður var í raun einfari
og útlagi og hafði valið sér það
hlutskipti sjálfur. Það var engin
tilviljun að þær þijár íslendinga
sögur, sem hann gaf út, vom allar
sögur útlaga.
Á einferð sinni hafði Skúli oft
félagsskap þess slæga konungs
Bakkusar, og vissi ég ekki annan
mann ókvalráðari og þrautseigari í
skiptum við viðsjálan félaga. Aldrei
hallmælti hann þessum vini sínum,
þótt öðmm mætti þykja sem hann
ætti þar högg í garði, en kvaddi
hann svo í einhverri fallegustu
stöku sinni:
Ylur hlýr um æðar líður,
allt er þögult, kyrrt og rótt.
Þegar kveldar Bakkus býður
bróður sínum góða nótt
Þannig beit honum til hinstu
stundar, líkt og Gretti forðum saxið
góða, skýr hugur og skáldmælt
tunga. Það nam ég í sfðasta samtali
okkar tveimur sólarhringum áður
en hann dó.
Nú þegar dagur Skúla er allur,
sendum við Vigdís aldinni móður
hans, bömunum hans og systmm
hans okkar innilegustu samúðar-
kveðjur, og mín bíður það eitt að
lokum að bjóða vænum bróður góða
nótt.
Sveinn Skorri Höskuldsson
Fundum okkar Skúla Benedikts-
sonar bar fyrst saman haustið 1944
í öðmm bekk A í Ingimarsskólanum
iaxveiði, og vakti það áhuga hans
á jörðinni. Strax á fyrsta ári vom
öll hús byggð að nýju og ræktun
hafin. Var sfðan búið rausnarbúi
meðan kraftar entust. Guðmundur
andaðistárið 1963.
Þótt reisn og rausn húsbóndans
væri mikil gaf húsmóðirin þar
ekkert eftir. Húsmóðurstarfið var
hennar starf. Heimilið hennar
starfsvettvangur og bar þar allt
þess vott að unnið var að með
dugnaði og alúð. Þar þótti öllum
gott að vera og gott að koma, enda
gestkvæmt og gestrisni mikil. Oft
var þar margt í heimili, sérstaklega
yfir sumartímann. Vom þar jafnan
böm eða unglingar bæði úr Reykja-
vík og víðar að. Og ekki mun
í Reykjavík. Þau kynni, er þá hófust
leiddu til mikillar vináttu og bar
þar margt til. Sennilega hafa ráðið
mestu ýmis sameiginleg lífsviðhorf.
Til að mynda vomm við báðir
uppmnnir í sveit, sennilega þeir
einu í bekknum. Vorið 1945 lauk
Skúli gagnfræðaprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík og stúdents-
prófi frá þeim skóla vorið 1949.
Ekki man ég eftir nokkmm manni,
sem lét eins mikið að sér kveða á
menntaskólaáram sfnum, eins og
Skúli Benediktsson. Hann átti það
til að taka til máls á stómm stjóm-
málafundum og halda oft á tíðum
bestu ræðuna. Á þessum ámm tók
hann að sér formennsku í Félagi
ungra framsóknarmanna í Reykja-
vík. Við sem þá vomm ungir sveita-
menn og framsóknarmenn í Reykja-
vfk sáum f Skúla mikinn foringja
sem við héldum að mundi reynast
okkur farsæll foringi. En Skúli snéri
sér að öðmm málum og lét þjóðmál-
in lönd og leið.
Sennilega hefur Skúla þótt mest
til koma fundarins í Austurbæjar-
bíói 1949, sem FUF undir for-
mennsku hans sjálfs stóð fyrir.
Þetta var kappræðufundur stjóm-
málafélaga ungra manna í Reykja-
vík um væntanlega aðild íslands
að Atlantshafsbandalaginu. Á þess-
um fundi varð Skúli að etja kappi
við landskunna fundargarpa, en
framganga hans og ræðumennska
vakti mikla athygli. Má segja að á
einu kvöldi hafi hann nánast orðið
landsþekktur maður.
Á menntaskólaámm sínum var
Skúli til heimilis að Meðalholti 11
hjá Ólöfu Guðmundsdóttur móður-
systur sinni og manni hennar, Grími
Bjamasjmi. Hjá þeim átti Skúli
gott atlæti, sem hann kunni vel að
meta eins og hann gat um í minn-
ingargrein um Ólöfu en hún lést á
sl. hausti. Ég kynntist þeim Ólöfu
og Grími í gegn um vináttu mfna
við Skúla og það var ekki erfitt að
sjá að þar fór vandað og vel gert
fólk. Það vakti sérstaka eftirtekt
mína hversu vel þau hjón studdu
Skúla og fylgdust vel með pólitísku
starfi hans.
Hausið 1958 hóf Skúli kennslu-
störf og kenndi sfðan víðs vegar
um land og fór mikið orð af honum
sem snjöllum fslenskukennara. Það
var samdóma álit samstarfsmanna
hans og nemenda.
Skúli var skemmtilegur viðmæl-
andi, hafði góðan húmor og skáld-
mæltur í besta lagi. Um leið og við
hjón kveðjum góðan vin hinstu
kveðju vottum við eftirlifandi að-
standendum hans samúð okkar.
Einar Sverrisson
ofmælt að húsmóðirin hafi unnið
hug og hjarta flestra sem hjá henni
dvöldu og störfuðu með glaðværð
sinni og góðvild, og mun margur
snúningadrengurinn enn minnast
dvalar sinnar hjá Guðfínnu í Bónd-
hól.
Guðfinna var félagslynd og starf-
aði um árabil í kvenfélagi sveitar
sinnar. Hún hafði yndi af söng og
var f kirkjukór Borgarkirkju meðan
heilsa entist. Eftir að Guðfinna
giftist bjó hún við allgóðan fjárhag
miðað við þá tíma enda eigin-
maðurinn afla- og atorkumaður.
Nutu þess margir bæði vensiaðir
og óskyldir, og var ekki sparað að
láta eitthvað af hendi rakna til
þeirra sem með þurftu. Kannski
hefur þar einhverra áhrifa gætt að
bæði vom þau alin upp við kröpp
kjör, misstu feður sína í fmm-
bemsku.
Þau Guðfínna og Guðmundur í
Bóndhól eignuðust þijú böm, Krist-
ínu handavinnukennara, Reykjavík,
Jón bónda í Bóndhól og Þorvald
vélstjóra í Reykjavík. Einnigólu þau
upp systurdóttur Guðfinnu, Huldu
Guðnadóttur skrifstofumann í
Reykjavík.
Bamabömin em mörg og einnig
bamabamaböm. Og munu bama-
bömin nú minnast með söknuði og
þakklæti sinnar glöðu og góðu
ömmu, sem jafnan tók þeim opnum
örmum, var fljót að þerra burt tár
ef þess þurfti og ekki síður að taka
þátt í gleði þeirra og leilqum.
Blessuð sé minning hennar.
S.H.