Morgunblaðið - 29.01.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JANtJAR 1986
Stjórnmálaástandið í Bret-
landi og staða Margaret
Thatcher forsætisráðherra
28. janúar, frá Valdimari Unnari Valdimarssyni, London.
Margaret Thatcher ásamt eiginmanni og syni.
BRESKIR íhaldsmenn gera sér
vonir um að nú sjái loks fyrir
endann á þeirri orrahríð, sem
ríkisstjórnin hefur þurft að
sæta að undanförnu vegna
Westland-málsins og afskipta
stjórnvalda af því. Margaret
Thatcher gerði grein fyrir
ýmsum þáttum þessa máls f
neðri málstofu breska þingsins
í gær og féll málflutningur
hennar yfirleitt í góðan jarðveg
meðal flokksbræðra hennar.
Þykir pólitisk framtíð forsætis-
ráðherrans nú öllu tryggari en
hún virtist fyrir nokkrum dög-
um þótt stjórnarandstæðingar
segi að svar Thatcher við ýms-
um veigamiklum spurningum
séu ails ófullnægjandi.
Fáir hefðu líklega látið sér
þetta í hug fyrir nokkrum vikum
síðan að Margaret Thatcher for-
sætisráðherra þyrfti að beijast
jafn hatrammri baráttu fyrir póli-
tískri framtíð sinni og nú hefur
orðið raunin á. í gær stóð Thatch-
er frammi fyrir harðvítugum árás-
um stjómarandstæðinga, sem
sökuðu hana um að spinna blekk-
ingarvef til að leyna þing og þjóð
sannleikanum um þátt hennar í
Westland-málinu svokallaða, sem
mjög hefúr sett svip sinn á póli-
tíska umræðu í Bretlandi að
undanfömu. Þegar Thatcher tók
til máls í neðri málstofu breska
þingsins höfðu tveir samráðherrar
hennar þegar sagt af sér vegna
þessa máls, þeir Michael Heselt-
ine, fyrrverandi vamarmálaráð-
herra, og Leon Brittan, fyrrum
viðskiptaráðherra. Þessir tveir
menn deildu mjög á sínum tíma
um það með hvetjum hætti ríkis-
stjóminni bæri að skipta sér að
erfíðleikum Westland-fyrirtækis-
ins, sem framleiddi þyrlur. Hafi
Heasltine mjög beitt sér fyrir því
að Westland taki sameiginlegu
tilboði nokkurra evrópskra fyrir-
tækja um aðstoð við endurreisn
en Brittan hafði leynt og ljóst, og
þá einkum á bak við tjöldin, stutt
amerísku leiðina, tilboð banda-
ríska fyrirtækisins Sikorski. Hes-
eltine sagði að lokum af sér vegna
þessa máls og átti afsögn hans
ekki síst rætur að rekja til þess
að fjölmiðlum hafði verið kunn-
gert efni trúnaðarbréfs, sem lög-
fræðilegur ráðgjafí ríkisstjómar-
innar hafði sent vamarmálaráð-
herranum. í bréfí þessu var Hes-
eltine sakaður um efnislega óná-
kvæmni í baráttunni gegn því að
bandaríska leiðin yrði farin til
bjargar Westland. Birtingbréfsins
þótti mjög skaða málstað Heselti-
nes og beindust spjótin fljótlega
að andstæðingum hans innan rík-
isstjómarinnar, einkum Leons
Brittan. Rannsókn var fyrirskipuð
á „lekanum" og voru niðurstöður
hennar birtar í síðustu viku, rúm-
um tveimur vikum eftir að efni
fyrrgreinds bréfs var „lak“ til
fjölmiðla. Rannsóknin leiddi í ljós
að Leon Brittan viðskiptaráðherra
hafði fyrirskipað embættismönn-
um f ráðuneyti sínu að sjá til þess
að bréfíð yrði kunngert, en þó að
höfðu samráði við forsætisráðu-
neytið. Eftir að þessar niðurstöður
rannsóknarinnar urðu lýðum ljós-
ar ákvað Brittan að segja af sér
þar sem hann taldi sig ekki lengur
njóta nauðsynlegs stuðnings
flokksbræðra sinna til að gegna
áfram ráðherraembætti. Eftir sem
áður stóðu menn þó frammi fyrir
ýmsum áleitnum spumingum
varðandi þátt forsætisráðherrans
sjálfs. Hvenær varð Margaret
Thatcher til dæmis kunnugt um
fyrrgreindan leka og þátt Leons
Brittan í honum? Þetta var sú
meginspuming sem þurfti að
svara í gær þegar hún stóð
frammi fyrir þingmönnum f neðri
málstofunni.
Thatcher sagði að ekki hafí
verið haft samráð við hana um
að kunngera fjölmiðlum efni
margnefnds bréfs, hún hefði
ekkert vitað af „lekanum" fyrr
en nokkmm klukkustundum eftir
að hann átti sér stað. Sagðist hún
harma hvemig að málinu hefði
verið staðið en rangar ákvarðanir
mætti einkum rekja til misskiln-
ings sem gætt hefði milli embætt-
ismanna f ráðuneyti hennar ann-
ars vegar og embættismanna í
ráðuneyti Leons Brittan hins
vegar. Þessum svömm eiga
stjómarandstæðingar afar erfitt
með að kyngja og þá ekki sfður
þeirri fullyrðingu forsætisráð-
herrans að hún hefði ekki vitað
um þátt samráðherra sfns, Leons
Brittan, í „lekanum" fyrr en
kunngerðar vom niðurstöður
þeirrar rannsóknar, sem fyrirskip-
uð var vegna málsins. Gerðu
stjómarandstæðingar sér mikinn
mat úr þessum atriðum í umræð-
unum f gær. Sögðu þeir það hreina
móðgun við heilbrigða skynsemi
að bera það á borð fyrir fólk að
forsætisráðherra hefði vikum
saman verið ókunnugt um emb-
ættisfærslu nánustu samstarfs-
manna sinna. Deildu talsmenn
harkalega á forsætisráðherrann
og ríkisstjómina, sögðu allt þetta
mál bera ljósan vott um stjómar-
hætti fhaldsfíokksins, lágkúmleg
vinnubrögð í upplýstu lýðræðis-
þjóðfélagi. Ljóst var hins vegar
af undirtektum flokksbræðra for-
sætisráðherrans að þeir töldu
Thatcher hafa gefíð fullnægjandi
skýringar á sínum þætti í þessu
máli. Vakti ekki síst athygli að
Heseltine, fyrmrn vamarmálaráð-
herra, vottaði ríkisstjóminni og
Thatcher fullt traust og sakaði
jafnframt stjómarandstæðinga
um að þyrla upp pólitísku mold-
viðri.
Ljóst er að breskir íhaldsmenn
munu nú reyna að snúa bökum
saman og fylkja liði um leiðtoga
sinn, sem nú hefur um hríð staðið
hallari fæti en nokkm sinni fyrr
á stjómarferli sínum. Sjálf hvatti
Thatcher flokksbræður sína til að
blása til sóknar, sækja fram á
sviði alvarlegra þjóðmála en láta
sem vind um eyra þjóta pólitfska
sýndarmennsku stjómarandstöð-
unnar. Forsætisráðherranum
heppnaðist ætlunarverk sitt, að
sameina flokksmenn og tryggja
sig jafnframt í sessi. íhaldsmenn
segjast gera sér vonir um að mál
þetta muni nú fjara út og fymast
í vitund almennings og langvar-
andi áhrif á flokk og forsætisráð-
herra verði hverfandi. Ekki em
þó allir þessarar skoðunar og
sumir stjómmálaskýrendur hafa
látið í ljós efasemdir um að Marg-
aret Thatcher muni leiða íhalds-
flokkinn í næstu kosningabaráttu.
Benda þeir á að þótt forsætisráð-
herranum hafí tekist að sannfæra
flokksbræður um að skjöldur sinn
sé hreinn muni mál þetta ávallt
hvfla sem skuggi á stjómartíð
Thatcher, hversu vel sem henni
kunni að takast upp að öðm leyti.
Er jafnframt bent á að þrátt fyrir
ítarlega svör við ýmsum áleitnum
spumingum hafí Thatcher óneit-
anlega skilið eftir nokkra lausa
enda, sem stjómarandstæðingar
muni óspart nota sér á komandi
missemm. Andstæðingar íhalds-
flokksins muni reyna að koma í
veg fyrir að kjósendur gleymi
atburðum undanfarínna vikna,
þeim brestum sem komið hafa í
ríkisstjóm jámfrúarinnar, Marg-
aret Thatcher.
Janúar-kjörin á
Gaggenau
heimilistækjunum eru
hreint ótrúleg
Aðeins
10%
útborgun
og eftirstöðvarnar til
allt að 6 mánaða

Vörumarkaðurinn hf.
í Ármúla 1a, s. 91-686117.
Amnesty International:
Hvetur til afnáms vega-
bréfalaganna í S-Afríku
London, 28. janúar. AP.
MANNRÉTTINDASAMTÖKIN Amnesty Intemational hvetja til þess
i skýrslu, sem gefin var út f dag, að vegabréfalögin f Suður-Afríku
verði afnumin og endi bundinn á fangelsanir svartra fbúa landsins
eingöngu vegna hörundslitar þeirra.
Skýrslan er 112 síður að lengd, lögunum er allt að þriggja mánaða
og var það írskur lagaprófessor,
Kevin Boyle, sem tók hana saman
fyrir samtökin. Samkvæmt skýrsl-
unni vom 238.000 svertingjar
handteknir í Suður-Afríku á árinu
1984 á grundvelli vegabréfalag-
anna.
Vegabréfalögin, sem em þáttur
I aðskilnaðarstefnu minnihluta-
stjómar hvítra manna, vom sett f
því skyni að takmarka ferðir svartra
meirihlutans, alls 24 milljóna
manna, um 87% landsins, sem lýst
vom „hvít“.
Boyle, sem er prófessor við Gal-
way-háskóla, segir að vegabréfa-
lögin hafí „umtumað" daglegu lffí
svartra S-Afríkumanna.
Algengasta refsingin fyrir brot á
fangavist eða sekt - og fangelsi,
ef viðkomandi er ófær um að greiða
sektina, segir Boyle í skýrslunni,
sem ber nafnið „Suður-Afríka:
Fangelsanir á gmndvelli vegabréfa-
laganna."
Bæði karla og konur, sem
fangelsuð hafa verið, má, sam-
kvæmt lögunum, senda í „starfs-
vist“ til hvítra bænda, sem fá þar
„ódýran starfskraft á þeim forsend-
um, að um reynslulausn sé að ræða,
enda þótt vistinni svipi fremur til
nauðungarvinnu," segir Boyle.
Höfundur skýrslunnar kom til
Suður-Afríku 1984 og '85, og segir
hann, að framkvæmd vegabréfalag-
anna hafí verið handahófskennd og
flarri því að samræmast hegningar-
lögum landsins.
Allir svartir fbúar Suður-Afríku
16 ára og eldri verða að bera vega-
bréf á sér. Á því em fíngraför við-
komandi og upplýsingar um hvar
handhafa þess er leyft að búa og
starfa. Hvem þann, sem lögregla
stendur að þvf að vera án vegabréfs-
ins eða dveljast utan lögsvæðis,
má handtaka á stundinni.
Boyle kveður réttarhöld vegna
vegabréfamála flaustursleg - þau
fari fram f miklum flýti og venju-
lega án þess að hinn handtekni njóti
lögfræðilegrar aðstoðar. Þá séu
fangar vistaðir við aðstæður, sem
bæði séu auðmýkjandi og ómannúð-
legar.
í skýrslunni segir, að fangar
verði oft að sæta barsmíðum og
annars konar niðurlægingu, hvort
sem þeir séu í fangelsi eða við vinnu
á bóndabæjum.