Morgunblaðið - 29.01.1986, Blaðsíða 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR1986
Samskipti austurs og vesturs:
Stjörnustríð í hátj
og fjölmiðlun er \
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ftitstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Utflutningur í
utanríkisráðuneyti
Hinn nýi utanríkisráðherra
hefur lýst því yfír, að hann
ætli að fýlgja óbreyttri utanríkis-
stefnu. Það kemur ekki á óvart.
Jafnframt hefur Matthías Á.
Mathiesen gefíð til kynna, að hann
ætli að auka þátt utanríkisráðu-
neytisins f útflutningsmálum. Á
meðan hann var viðskiptaráðherra
beitti Matthías Á. Mathiesen sér
fyrir endurskoðun á opinberri
þátttöku í samstarfí þeirra, er
vinna að útflutningi. Liggja nú
þegar fyrir tillögur um það efni.
Til þess að þær komist til fram-
kvæmda, þarf Alþingi að taka
afstöðu til þeirra. Nú segist Matt-
hias Á. Mathiesen ætla að “efla
starfsemi utanríkisþjónustunnar á
sviði viðskiptamála".
Um það er ekki deilt, að nauð-
synlegt er að gæta hagsmuna
okkar sem best á erlendum mörk-
uðum. Við eigum mikið undir því,
að náið sé fylgst með öllum hrær-
ingum þar og af ríkisins hálfu sé
ætíð staðið þannig að málum, að
óeðlilegum opinberum hindrunum
sé andmælt og leitast við að ryðja
þeim úr vegi. Þetta á til dæmis
sérstaklega við núna gagnvart
Evrópubandalaginu. Þar hefur
verið ákveðið að leggja tolla á
saltfísk. Kunna þeir að spilla fyrir
þeim mikilvæga vamingi f nýju
EB-löndunum, Portúgal og Spáni.
Þótt undarlegt sé eru það tvö fs-
lensk ráðuneyti, sem fara með
samskiptin við Evrópubandalagið
í þessu máli, utanríkisráðuneytið
og viðskiptaráðuneytið. Sendiráð-
in og starfsmenn þeirra eru f
utanríkisráðuneytinu en efnisleg-
ar ákvarðanir um mál af þessu
tagi eru teknar f viðskiptaráðu-
neytinu í samráði við utanríkis-
ráðuneytið.
Því hefur oftar en einu sinni
verið haldið fram hér á þessum
stað, að besta leiðin til að sam-
hæfa krafta ríkisins í útflutnings-
og markaðsmálum væri að sam-
eina viðskiptaráðuneytið óg utan-
ríkisráðuneytið eftir því, sem það
á við, og fela öðrum ráðuneytum
önnur verkefni viðskiptaráðuneyt-
isins. Reynslumestu starfsmenn
utanríkisráðuneytisins eru sömu
skoðunar og tillaga um þetta efni
naut stuðnings í nefnd, sem ríkis-
stjómin skipaði til að endurskoða
lögin um stjómarráðið. Ríkis-
stjómin er því miður ekki fylgjandi
umbótum af þessu tagi eins og
sjá má af frumvarpi til laga um
Stjómarráð íslands, sem hún
hefur lagt fram.
Matthías Á. Mathiesen, utan-
ríkisráðherra, hefur beinlínis lýst
sig andvigan því, að viðskipta-
ráðuneytið verði lagt niður. Yfír-
lýsingar af þessu tagi ber að
harma, ekki sfst ef ráðherrann
ætlar markvisst að auka hlut
utanríkisráðuneytisins í viðskipta-
málum. Það er með öllu ástæðu-
laust fyrir fámenna þjóð að byggja
upp sérfræðiþekkingu í utanríkis-
viðskiptum í tveimur ráðuneytum,
sem lúta tveimur ráðherrum.
Skjmsamlegasta leiðin til að ná
skilvirkum árangri á þessu sviði
í stjómkerfínu væri að stofna
viðskiptaskrifstofu í utanríkis-
ráðuneytinu og fela henni þann
þátt utanríkismálanna, sem við-
skiptaráðuneytið hefur nú á sinni
könnu.
Erfítt hefur verið að ræða mál
af þessu tagi á efnislegum for-
sendum vegna þess, að embættis-
mönnum hættir til að taka allar
tillögur sem persónulega gagnrýni
á sig. Á það raunar jafnt við í
þessu efni eins og umræðum um
fækkun banka, að tregðulögmál
embættismannakerfísins reynist
öflugast að lokum.
Heiðursmenn
Dagsbrúnar
Fjórir aldraðir félagar í verka-
mannafélaginu Dagsbrún
vom heiðraðir á áttatfu ára afmæli
þess um helgina. Þegar þeir líta
til baka í samtölum við Morgun-
blaðið í gær em þeir allir sömu
skoðunar: kjör og vinnuaðstaða
verkafólks hafa tekið stakkaskipt-
um á æviskeiði þeirra.
Andrés Guðmundsson segir
„Öryggi verkamannsins er allt
annað í dag heldur en áður þekkt-
ist.“ Nefnir hann almannatrygg-
ingar, sjúkraorlof og sumarleyfí
til marks um þetta. Þetta em sjálf-
sagðir hlutir nú en vom að mati
Andrésar baráttumál verkalýðs-
hreyfíngarinnar til að tryggja
mannréttindi félagsmanna sinna.
Óskar Gunnlaugsson segir „Á
þessum tíma hafa orðið gífurlegar
breytingar á vinnu Dagsbrúnar-
manna við höfnina . . . í dag er
þessi vinna eins og fín skrifstofu-
vinna. Þama munar auðvitað
mest um tækin, sem taka af allt
erfíðið."
Tómas Sigurþórsson segir
„Það er allt orðið svo breytt frá
því ég byijaði að vinna. Fólk hefixr
það svo miklu betra í dag þó það
geti verið að launin séu lág.“
Pétur Lámsson segir, að á sinni
starfsævi hafí allt breyst. Hann
vann í 26 ár hjá Eimskipafélagi
íslands og segir tæknina og gám-
ana hafa gjörbreytt öllu í vinnu-
brögðum við höfnina.
Þeir hafa lifað tímana tvenna
í orðsins fyllstu merkingu þessir
heiðursmenn Dagsbrúnar. Enginn
vill hverfa aftur til óvissunnar og
öryggisleysisins, sem einkenndi líf
verkamanna fram yfír miðja þessa
öld.
eftir Roger Boyes
Á mánudagskvöldum kemur
stjóm pólska kommúnistaflokksins
saman. Að þessu sinni hafði ritarinn
fengið fyrirlesara til að tala um
„tækniþróun og sósíalisma". Á fyr-
irlestrinum var dreift mynd af
breska uppfinningamanninum sir
Clive Sinclair. Fyrirlesarinn hóf
myndina á loft og sagði: „Eigum
við að fela vestrænum auðhringjum
uppeldi bama okkar? Örtölvur eru
til margra hiuta nytsamlegar, en
þær mega ekki spilla hugarfari
ungu kynslóðarinnar."
Ríki austurblokkarinnar leggja
nú ofurkapp á að vinna upp forskot
vestrænna þjóða á sviði hátækni.
Hins vegar fer ekki á milli mála,
að ráðamenn þar eystra óttast af-
leiðingar tæknibyltingarinnar. í
kommúnistaríkjunum er sjónvarpið
helsta áróðurstækið. Mun áhrifa-
máttur þess hverfa, þegar íbúum
Austur-Evrópu gefst kostur á að
taka við gervihnattasendingum úr
vestri og persónur úr myndaflokk-
um eins og Dallas verða nánast
fíölskylduvinir — eða tekst kom-
múnistaflokknum að koma J.R.
Ewing fyrir kattamef áður en til
þess kemur?
Upplýsingabyltingin
Á Vesturlöndum er sú skoðun
ríkjandi, að þjóðir Austur-Evrópu
hafí algerlega misst af upplýsinga-
byltingunni. Raunar telja margir,
að kommúnistar þekki aðeins þær
byltingar, sem tengjast fánanum
rauða. Þetta er að hluta til rétt, en
síðasta árið hafa fjölmörg kommún-
istaríki reynt að auka menntun
þegna sinna á sviði alls kyns há-
tækni. Á bamaheimili einu, sem er
við sömu götu og höfuðstöðvar
pólska kommúnistaflokksins, læra
þriggja ára böm stafrófíð með
aðstoð Iftilla einkatölva.
Kaupsýslumenn á Vesturlöndum
hafa nú gert sér grein fyrir, að
þeirra bfður nánast takmarkalaus
markaður í Austur-Evrópu. Nú
þegar hafa um 20.000 Sinclair-
tölvur verið seldar til Póllands og
eftirspumin er slík, að talið er að
þar megi selja 100.000 einkatölvur
á ári hveiju. Tollum hefur verið
aflétt af tölvubúnaði og það er til-
tölulega auðvelt að kaupa erlenda
tölvu.
En tæknivæðingunni fylgja ýms-
ar hættur. Fyrir það fyrsta eru ríki
Austur-Evrópu nú aftur háð inn-
flutningi frá Vesturlöndum. Com-
econ, efnahagsbandalag ríkja Aust-
ur-Evrópu, hefur ekki lagt neinar
hömlur á innflutning á einföldum
einkatölvum. Þar sem tölvufram-
leiðsla í austantjaldsríkjunum er lítil
er geysimikið flutt inn af tölvum
einkum til Ungveijalands, Austur-
Þýskalands og Póllands. Sovétmenn
em ekki ánægðir með þessa þróun,
því þeir vildu gjaman geta stjómað
tölvuvæðingu austurblokkarinnar
með staðlaðri tölvuframleiðslu.
Ungveijar, sem löngum hafa
verið frjálslyndastir þjóða Austur-
Evrópu, hafa gert sér grein fyrir,
að þeir munu verða háðir Vestur-
löndum hvað varðar tölvuvélbúnað.
Þeir hafa þvf ákveðið að einbeita
sér að framleiðslu hugbúnaðar,
þ.e.a.s. hagnýtra forrita og leikja.
Fyrirtækið „Novotrade" í Búda-
pest, sem framleiðir tölvuleiki, varð
fyrst allra hugbúnaðarframleiðenda
f kommúnistalöndunum til að koma
framleiðslu sinni á markað í Evrópu
og Bandaríkjunum.
Kvikmyndir
í Austur-Evrópu ríkir mikil eftir-
spum eftir kvikmyndum, sem ekki
hafa verið ritskoðaðar af stjóm-
völdum. Vesturlandabúar myndu
flestir telja myndir þessar skaðlaus-
ar með öllu. Óleyfíleg myndbönd
eru sýnd í kirkjum í Póliandi, og
sækir fjöldi fólks þær sýningar.
Kvikmyndatökumenn á vegum
Samstöðu, hinnar óleyfílegu pólsku
verkalýðshreyfíngar, festu á fílmu
jarðarför séra Popieluszko og er sú
mynd sýnd reglulega í kirkjum í
Póllandi.
Óleyfileg fyrirtæki framleiða
einnig heimildarmyndir. Þar er
einkum um að ræða viðtöl við fólk,
sem sætt hefur harðræði frá hendi
stjómvalda og þær ræður Jóhann-
esar Páls páfa sem fjalla um þjóð-
félagsmál og mannréttindi. Þá hef-
ur einnig verið hafíst handa um
gerð myndaflokks, þar sem fjallað
er um þá frelsisskerðingu, er fylgdi
setningu herlaga í Póllandi. Fylgis-
menn Samstöðu fjölfalda einnig
mjmdir, sem eru á bannlista stjóm-
valda. „Yfirheyrslan", sem Ryszard
Bugajski gerði á þeim tíma þegar
Samstaða fékk að starfa, er ein
þessara mynda. „Gorki-garður“
(Gorky Park) og léleg bandarísk
sjónvarpsmynd, sem nefnist „Gúl-
ag“, em tvær þeirra fjöimörgu
óleyfílegu kvikmynda, sem Sam-
staða sér um að dreifa meðal al-
mennings.
í Prag hefur lögreglan mðst inn
á heimili manna, þar sem sýndar
hafa verið óleyfílegar kvikmyndir,
en almennt er lögreglan harla vam-
arlaus. í Búlgaríu eiga stjómvöld
ekki í höggi við andófsmenn, en þau
eiga í harðri baráttu við að vemda
ungdóminn gegn vestrænum hugs-
unarhætti. Tyrkir, sem koma frá
Umtumað sköpulag
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Myndlistarmaðurinn Gunnar
Örn Gunnarsson lætur skammt
stórra högga á milli á sýningarvett-
vangi. Hann heldur a.m.k. eina sýn-
ingu hér heima árlega og á sl. ári
var hann með tvær sýningar í sjálfrí
heimsborg listanna, New York. Þar
hefur virtur sýningarsalur tekið
listamanninn upp á arma sér og
gert hann að einu af trompum sín-
um á listamarkaði, að því er manni
hefur skilist. Eru þá hvorki sparað-
ar auglýsingamar né stóru orðin
en þannig gengur þetta nú til í
li8theiminum.
Það er ákaflega eðlilegt, að
dugmiklum myndlistarmönnum
þyki sér þröngur stakkur skorinn
hér heima og leiti því á önnur mið
ef tækifæri gefst til — það væri í
hæsta máta óeðlilegt ef þeir gerðu
það ekki. Hér á landi er Reykjavík
eini boðlegi sýningarstaðurinn enn
sem komið er og það er mjög tak-
markað hve oft er hægt að sýna
þar. Erlendis er algengt að sami
listamaður sé með 3—4 sýningar f
takinu sama árið í hinum ýmsu
borgum og þykir ekki mikið. Þetta
fyrir meira en hálfum öðrum ára-
tug. Þá hóf hann að umtuma sköpu-
lagi fólks á alla vegu og náði þar
oft athyglisverðum árangri vegna
ágætrar litameðferðar og öflugrar
innsærrar túlkunar á mannlegum
fyrirbæmm.
Þessu hefur hann haldið áfram
en fjarlægðist þó um skeið fyrri
vinnubrögð um margt. Þau em nú
komin aftur og sér stað i kröftug-
ustu myndum hans f dag að mínu
mati. Er hér á ferð sammni hins
gamla og nýja. Þannig er þetta með
myndir lfkt og t.d. „Árið kvatt" (I),
„Kyrrð" (20), „Er Jass í kassanum"
(29) og „Borgarbragur" (30). Þetta
þykir mér ótvírætt hrifmestu mál-
verkin á sýningunni og í raun bera
hana uppi. Maður er orðinn hálf
leiður á þessum sífelldu ormatákn-
um og miðað við vinnubrögðin í
sumum myndanna væri ekki í
fíærra lagi að álykta að listamaður-
inns sé að verða það líka. Fingur-
táknin, sem munu viðbót við orminn
þykja mér einum of ósannfærandi
og jafnvel mjög óþægileg í viðkynn-
ingu. Þau hafa og einnig sést áður
og jafnvel í íslenzkri list.
Það sem kom mér mest á óvart
á sýningunni vom höggmyndimar,
en við þær virðist listamaðurinn
skapar þeim einmitt starf- og lífs-
skilyrði, sem ekki em fyrir hendi í
jafn litlu og fámennu landi og ís-
landi___— Það er mikil vinnugleði
sem einkennir málverk og högg-
myndir Gunnars Araar sem til 9.
febrúar em til sýnis f Listasafni
Alþýðu við Grensásveg. Flestar
myndanna munu nýjar af nálinni
og sumar jafnvel vart þomaðar á
striganum enda gerðar á þessu
nýbyijaða ári. Þá em þær yfírleitt
í stærra laginu og er það í samræmi
við tíðarandann austan hafs og
vestan um þessar mundir. Stærðin
er það sem gildir í nýbylgjumálverk-
inu.
Málverkið er það sem nú er ofaná
í listheiminum og það f sinni hömlu-
lausustu mynd — öll list-tímarit eru
yfírfull af myndum og frásögnum
um málara er aðhyllast þessa stefnu
og hefur svo verið f nokkur ár og
verður vafalftið í 2—3 ár ennþá.
Stefnunni fylgir og að mála á
heilu sýningamar á örskömmum
tfma og hefur hér jafnvel umboðs-
mönnum myndlistarmannanna of-
boðið vinnubrögðin á stundum.
Gunnar Öm hefur lengi aðhyllst
umbúðalaus vinnubrögð í málverki
eða allt frá því að hann varð fyrir
sterkum áhrifum af Francis Bacon