Morgunblaðið - 29.01.1986, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 1986
33
Friðarárið 1986:
Tryggjum frið og
framtíð mannkyns
Priðarárið 1986, „verður ef til
vill ekki árið þar sem algjör friður
ríkti um víða veröld". En friðarárið
ber að nýta „til starfa í þágu friðar
og til að hyggja alvarlega að eðli
og forsendum friðar", segir aðal-
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna, Javier Pérez de Cuéllar í
skýrslu til allsheijarþingsins um
aðgerðir á ári friðarins. Hann bætir
við: „Friður á að takna meira en
að stríð og ofbeldi sé §arri.“ Friður
á einnig að vera fólginn í „góðri
sambúð ríkja og þjóða, sem byggist
á samvinnu, gagnkvæmu trausti,
skilningi og réttlæti".
Allsheijarþingið lýsti því yfir á
stofndegi Sameinuðu þjóðanna 24.
október, að friðarár væri hafið, en
þann dag voru 40 ár liðin frá stofn-
un samtakanna. Þetta var meðal
annars gert til þess að leggja
áherslu á, að eitt meginmarkmiðið
með stofnun Sameinuðu þjóðanna
var að tryggja varðveislu friðar og
öryggis í veröldinni, eins og raunar
er kveðið á um í stofnskrá Samein-
uðu þjóðanna.
Markmið á ári friðarins
í ályktun allshetjarþingsins um
friðarárið, sem aðildarríkin sam-
þykktu án atkvæðagreiðslu, eru
allar þjóðir hvattar til að starfa
með Sameinuðu þjóðunum að því
að tryggja frið og framtíð mann-
kyns.
Það ætti að vera ljóst af orðanna
hljóðan, að tilgangurinn með friðar-
ári er annar og meiri en það eitt
að forðast stríð og valdbeitingu. í
eftir Ágúst Hjört
Velkominn til borgarinnar Sverr-
ir.
Það er útaf blessuðum Lána-
sjóðnum okkar námsmanna sem ég
skrifa þér þetta bréf. Þú hefur látið
málefni hans mikið til þín taka síð-
ustu vikurnar og nú síðast lagt fram
tillögur um breytingar á lögum
sjóðsins.
Mig langar til að ræða nokkuð
þessar breytingar og fleiri mál þeim
tengdar og jafnframt að spyija þig
nokkurra spuminga í leiðinni sem
mér þætti vænt um að fá svar við.
Þá eru það lagabreytingamar.
Þær veigamestu em á endur-
greiðslufyrirkomulagi námslána. í
fyrsta lagi em boðaðir vextir, í öðm
lagi lántökugjald og í þriðja lagi
hertari endurgreiðslur. Rökin sem
þú færir fyrir vöxtunum og lántöku-
gjaldinu em þau sömu. Þ.e. að
tryggja verði að fé það sem sjóður-
inn láni skili sér betur, og að koma
í veg fyrir misnotkun á þessum lán-
um. Síðan bætir þú gjama við að
þetta sé orðinn næst stærsti fjár-
festingalánasjóðurinn ( landinu
og hann verði að reka með einhveiju
viti.
Því er fyrst til að svara að sé
þetta fjárfestingalánasjóður þá em
þær íjárfestingar sem hann leggur
fé í algerlega óskilgreindar. Mönn-
um em, sem betur fer, ekki lagðar
neinar skyldur á herðar varðandi
það nám sem þeir fá lánað til að
stunda aðrar en þær að standa sig
í því námi. Og um þá kröfú emm
við vonandi sammála. En, Sverrir
Hermannsson, þetta er ekki fjár-
festingalánasjóður. Þetta er náms-
lánasjóður, gmndvallaður á félags-
legum sjónarmiðum.
Út frá hreinu og klám peninga-
sjónarmiði er ekkert sem réttlætir
að það séu fleiri hundmð manns í
ályktuninni kemur fram, að vinna
beri að því að koma í veg fyrir
styijaldir og uppræta það sem
stofnar friði í hættu, — þar með
þá ógn sem okkur stendur af kjam-
orkuvopnum, og ennfremur segir í
ályktuninni hvað þurfi til að koma
svo friður og öryggi ráði ríkjum á
alþjóðavettvangi:
„Virðing fyrir þeirri gmndvallar-
reglu að beita ekki ofbeldi, friðsam-
leg lausn deilumála, aðgerðir til að
skapa aukinn trúnað og traust milli
ríkja, afvopnun, friðsamleg hagnýt-
ing himingeimsins, framfarir, aukin
barátta fyrir mannréttindum og
frelsi, afnám nýlendustjómar í
samræmi við reglu um sjálfsákvörð-
unarrétt, afnám kjmþáttamisréttis
og aðskilnaðarstefnu, aukin lífs-
gæði, uppfyllingu mannlegra þarfa
og vemd umhverfisins."
Allsheijarþingið bendir á hver
nauðsyn að sé þjóðum heims að
halda friðinn og sýna umburðar-
lyndi. „Það er almennt viðurkennt,
að menntun, fræðsla og vísinda-
og menningarstarf gerir okkur
auðveldara að ná þessum markmið-
um,“ segir í ályktuninni.
Ekki aðeins em ríkisstjómir
hvattar til að vinna að markmiðum
friðarárs, heldur og líka aljóðasam-
tök og félög, svo og fjölmiðlar,
mennta- og rannsóknarstofnanir og
menningarstofnanir.
Afvopnun og framfarir
Þegar árið 1984 var stofnsettur
sjóður fyrir fijáls framlög til að
standa straum af ýmsum aðgerðum
heimspekideild Háskóla íslands,
lærandi fánýta hluti eins og ís-
lensku, sagnfræði, bókmenntir og
heimspeki. En það er heldur engin
§árhagsleg réttlæting fyrir því að
Islendingar séu sjálfstæð þjóð eða
hafí sína eigin mjmt — eins og
marg oft hefur verið bent á hér í
blaðinu að undanfömu.
En það eru féiagsleg og menn-
ingarleg rök fyrir þessari ráða-
breytni og það em þvíumlíkir hlutir
sem skipta máli þegar við emm að
tala um Lánasjóð íslenskra náms-
manna. Þess vegna eiga vextir og
lántökugjöld ekki rétt á sér. Því
þetta þjóðfélag hefur ákveðið að
gefa öllum þegnum sínum kost á
að mennta sig óháð efnahag. Þetta
er hið svokallaða jafnrétti til náms.
Þá em það seinni rökin þín.
Auðvitað á sér stað misnotkun á
sjóðnum. Alveg eins og misnotkun
á fé úr sjóðum Framkvæmdastofn-
unar átti sér stað á sínum tíma.
Auðvitað emm við öll sammála um
að koma I veg fyrir það með öllum
tiltækum ráðum. En þetta ráð dugir
lítt. Ráðgjafinn þinn, hún Árdís,
hefur komist að þeirri niðurstöðu
að eftirspum eftir lánum úr sjóðn-
um minnki verði lánin gerð dýrari,
m.ö.o. óhagstæðari. Það er rétt hjá
henni. En hveijir hætta við að taka
lán? Ég er hræddur að það verði
ekki þessir örfáu (en þó of mörgu)
úr stétt hinna efnuðustu sem tekið
hafa lán og lagt þau inn á öndvegis-
reikning bankakerfisins til að
græða á þeim. Nei, Sverrir minn,
það hefur verið hugsað fyrir þeim,
því lánin eiga ekki að bera vexti á
meðan menn em í námi sem þýðir
einfaldlega það að menn geta eftir
sem áður haldið þessum ljóta leik
sínum áfram. Þeir sem hætta að
taka lánin verða þeir efnaminnstu
og heiðarlegu sem sjá ekki fram á
það að geta borgað sín lán til baka,
á ári friðar. Allmörg lönd hafa
þegar lofað framlögum. Norðurl-
öndin hafa meðal annarra stutt
þetta framtak.
Á Norðurlöndunum munu ýmis
félagasamtök, sem sum hver njóta
opinberra styrkja, beita sér fyrir
ýmsum aðgerðum á ári friðar.
í tengslum við friðarárið verður
haldin alþjóðleg ráðstefna um af-
vopnunarmál og framfara- og þró-
unarmál í París frá 15. júlí til 2.
ágúst 1986. Ráðstefnan er haldin
á vegum Sameinuðu þjóðanna,
einkum að frumkvæði Danmerkur,
Noregs og Svíþjóðar. Forseti ráð-
stefnunnar verður Svíinn Jan Mart-
ensson, yfirmaður afvopnunardeild-
ar Sameinuðu þjóðanna í New York.
Forsendur friðar
I áðumefiidri skýrslu Pérez de
Cuéllar segir meðal annars, að einn
megintilgangurinn með friðarári sé
að leggja nokkuð af mörkum til
þess að komandi kjmslóðir geti búið
við aukið öryggi og réttlæti. Það
er í raun sama hugsun og kemur
fram í ályktun allsheijarþingsins
þar sem talað er um að tryggja
frið og framtíð mannkjms.
Þegar verið var að undirbúa frið-
arárið, beindist athygli manna eink-
um að þremur sviðum, sem talin
vom mikilvægust, að því er segir í
skýrslunni:
*Friður og framfarir. Án friðar
verða engar framfarir á sviði efna-
hags- og félagsmála. Aukin sam-
vinna, ekki aðeins svæðisbundin
heldur og á alþjóðavettvangi, mun
„Þú veist manna best
hversu mikið veltur á
um að vel takist til með
menntun minnar kyn-
slóðar; því sú tíð rennur
upp, fyrr eða seinna,
að við þurfum að borga
skuldirnar bæði við
Lánasjóðinn og Al-
þjóðagjaldeyrissjóð-
inn.“
eða að greiðslubyrði þeirra verði svo
þung að þeir ráði ekki við hana.
Það er málið og þess vegna kalla
ég þetta ómaklega árás á jafnrétti
til náms í landinu. Ertu mér sam-
mála?
Allar þessar hugmyndir þínar
segir þú ganga út á að meira fé
komi inn í sjóðinn. Við námsmenn
emm sammála því að öllum beri
að greiða aftur sín lán séukringum-
stæður þeirra eðlilegar. Árið 1982
þegar samkomulagið mikla náðist
og núgildandi lög vom sett var það
reiknað út af sérfræðingum stjóm-
kerfisins að 87,7% af lánsfénu
myndi endurgreiðast. Forsendur
þeirra útreikninga hafa ekkert
brejrtzt, nema hvað laun hafa farið
lækkandi í landinu og því fyrirsjá-
anlegt að endurgreiðsla námslána
verður námsmönnum þyngri bjrrði
en ráð var fyrir gert. Vel yfir 90%
námsmanna munu greiða lán sín
að fullu til baka. Þeir sem ekki
greiða em þeir sem farið hafa í
allra dýrasta námið, þeir sem látast
fyrir aldur fram og geta ekki endur-
greitt lánin eða lenda í annarri
ógæfu. Er það að þeim hópi sem
þú ætlar að þjarma? Eða ætlar þú
ekki aðeins leiða til aukinna fram-
fara í þróunarlöndunum, heldur
einnig skapa aukinn stöðugleika í
alþjóðamálum.
* Afvopnun og eftirlit. þá fjár-
muni, það hráefni og hugvit og þá
atorku, sem nú fara til vígbúnaðar
mætti nota margfalt betur í þágu
mannkyns, Öryggi einstakra landa
og friður á alþjóðavettvangi væri
langtum betur tryggt með víg-
búnaðareftirliti og „raunhæfri af-
vopnun". Árangurinn yrði veröld
þar sem vígbúnaður yrði í algjöru
lágmarki.
* Forsendur friðar. Til þess að
tryggja friðinn þarf að horfa fram
á við í allri viðleitni til að tryggja
aukinn skilning þjóða í millum,
samvinnu og gagnkvæmt traust.
Ýmsir þjóðfélagshópar, unga fólkið,
konur, aldraðir og fólk sem býr
yfír sérþekkingu, geta sérstaklega
að láta okkur hin greiða þetta til
baka á enn skemmri tíma þannig
að greiðslubyrðin verði enn þjmgri?
Eg veit vel að þér finnst þetta
kerfi allt kosta mikla peninga. Og
ég skal útskýra það betur á eftir
hvers vegna það gerir það og hvers
vegna það er eðlilegt. En þess meir
varð ég hissa að sjá hugmjmdir þín-
ar um aukna námsstjmki til handa
okkur námsmönnum. Fyrirfram er
ég hlynntur þessu, þetta gera flest-
ar þjóðir með miklum ágætum og
þykir sjálfsagt. En það er tveim
spumingum ósvarað fyrir utan þá
hvemig við eigum að hafa efni á
þessu þegar við höfum ekki einu
sinni efni á að lána námsmönnum
peninga. í fyrsta lagi, hveijir eiga
að úthluta þessu fé og í öðru lagi
út frá hvaða sjónarmiði? Ég óttast
að þessar úthlutanir verði pólitískar
eins og flestar peningaúthlutanir
af fé hins opinbera em. Og því spyr
ég enn, hvemig ætlar þú að koma
í veg fyrir það? Og varðandi sjónar-
miðið, hveijir eiga t.d. að meta það
fyrir hvaða tegund menntamanna
erþörf?
Þá er ég kominn að því sem er
e.t.v. alvarlegast í þessu öllu saman,
kostnaðinum. Ég er tuttugu og
ijögurra ára gamall, hluti af fjöl-
mennustu kjmslóð sem byggt hefur
þetta land! Hvenær í ósköpunum
ætlar þú, ásamt með öðmm ráða-
mönnum þessa lands, að gera þér
grein fyrir því? Við emm böm þeirr-
ar kynslóðar sem fæddist í stríðinu
mikla og þú mannst vel eftir. Þessi
vandræði byijuðu þegar við fómm
í bamaskóla. Þá sprengdum við
allt utan af okkur. Það sama gerist
þegar við komum upp á mennta-
skólastigið, því samhliða áttu sér
stað miklar breytingar á þjóðfélag-
inu okkar sem leiddu til þess að
krafist var aukinnar menntunar.
Og það sama gerðist nú með Há-
lagt af mörkum til þess að tryggja
að hugmjmdimar um frið á jörðu
geti orðið að vemleika.
Ekki bara eitt ár
Pérez de Cuéllar, segir í skýrslu
sinni, að markmiðum friðarársins
verði ekki náð, ef þau gleymast að
árinu liðnu. friðarárið getur aðeins
haft vekjandi og hvetjandi áhrif á
góð öfl í ríkisstjómum, þjóðþingum
félögum og friðarhreyfingum, í
fjölmiðlum og skólum og meðal vís-
indamanna og einstaklinga í öllum
stéttum.
Ef áhrifa friðarársins á að gæta
um ókomin ár, þá verður þetta að
vera sífellt starf. Ár friðarins eitt
skapar ekki frið.
Höfundur starfar á Upplýainga-
skrifstofu Sameinuðu þjóðanna í t
Kaupmannahöfn.
skólann og aðrar menntastofnanir
á sama stigi. Það er eins og enginn
hafi áttað sig á því að við emm til.
En við eigum tilvemrétt — skul-
um við vona. Og þess vegna kostar
lánasjóðurinn mikla peninga í ár
og einnig næsta ár og þar næsta.
En eftir u.þ.b. 10 ár verður hann
farinn að kosta mun minni peninga,
þá verðum við farin að borga okkar
lán til baka og þá verður flárveiting
ríkisins til hans kannski 20% af
því sem hún er nú.
Um þessi atriði öll náðist viðtækt
samkomulag árið 1982, milli Al-
þingis, námsmanna og annarra
hlutaðeigandi. Hvers vegna í ósköp-
unum vilt þú, Sverrir Hermannsson,
uppá þitt einsdæmi rifta því sam-
komulagi?
Af hveiju vilt þú ekki vinna að
endurbótum á starfsemi sjóðsins, í
sem víðustum skilningi, í samvinnu
við þá sem hlut eiga að máli, náms-
menn, stjóm og starfsmenn LÍN
og Alþingi? Hvaða rök hefur þú
fyrir þessum gerræðislegu vinnu-
brögðum sem borið hefur á síðustu
vikur, fyrst uppsögn Siguijóns, þá
reglugerðarbreytingin og loks þessi
undarlegi leikur með fulltrúa SHÍ
í stjóminni? Ég veit að þitt er valdið
og undir það beygi ég mig — en **
til hvers, Sverrir Hermannsson?
Ég ætla því að enda þetta bréf-
kom á stuttri áskorun til þín sem
ég vona að þú takir ekki óstinnt
upp.
Taktu þig nú saman í andlitinu,
bæði því pólitíska og persónulega,
nemdu úr gildi reglugerðarbreyt-
inguna, réttu því starfsfólki sem
enn er eftir í sjóðnum sáttahönd
og ræddu í fullri alvöru við okkur
námsmenn.
Þú veist manna best hversu mikið
veltur á um að vel takist til með ■%,
menntun minnar kynslóðar; því sú
tíð rennur upp, fyir en seinna, að
við þurfum að borga skuldimar
bæði við Lánasjóðinn og Alþjóða
gjaldeyrissjóðinn. Og þá er eins
gott að kunna sitthvað fyrir sér.
Höfundur er ritstjóri Stúdenta- * .
blaðsins.
Opið bréf til Sverris Hermannsson-
ar ráðherra menntamála á Islandi