Morgunblaðið - 12.02.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR12. FEBRÚAR1986
Laun heimsins eru vanþakklæti
Enn um faðernismál og erfðamörk
eftir Alfreð Arnason
Ólafur Bjamason, fyrrverandi
prófessor, ritar um blóðflokkarann-
sóknir í bamsfaðemismálum í
Morgunblaðið 5. febrúar 1986 og
rekur sögu þessara mála frá sínu
sjónarmiði. Tel ég því rétt að segja
söguna eins og hún lítur út frá
mínum bæjardyrum séð. <
Árið 1975 réðst ég að Blóð-
bankanum og hófst þá undirbúning-
ur að erfðamarkarannsóknum, til
viðbótar þeim blóðflokkunum, sem
fyrir voru. Forstöðumaður Blóð-
bankans, Ólafur Jensson, lagði fram
styrk úr Vísindasjóði til þjálfunar í
vefjaflokkum (HLA-flokkum) og
var starfskraftur þjálfaður hjá
Pauline Macintosh við Blóðmiðstöð-
ina í Birmingham. Var þetta gert
til þess að koma á fót rannsóknum
í vefjaflokkum við Blóðbankann í
Reykjavík, enda nauðsynlegt fram-
faraspor til þess að standa undir
nafni. í marz 1976 hófst svo vefja-
flokkun og var hún kostuð af styrkj-
um, sem ég fékk frá Vísindasjóði
og lyfjafyrirtækinu Astra Syntex.
Styrkimir voru veittir til sjúk-
dómarannsókna. Mótefnin til rann-
sóknanna voru gefin af erlendum
samstarfsaðiljum.
Mjög fljótlega var farið að vefja-
flokka í barnsfaðemismálum að
beiðni rannsóknarstofu Háskólans
og var það á þann veg gert að reynt
var að troða slíkum rannsóknum inn
á milli sjúkdómarannsókna, þó svo
að hér væri unnið fyrir vísindastyrki
og bamsfaðernismál ekki á rann-
sóknaráætlun. Okkur var öllum
ljóst að leysa þyrfti þessi mál, enda
mörg mál þar sem ekki hafði tekist
að greina á milli tveggja eða fleiri
meintra feðra með þeim ráðum sem
Rannsóknarstofu Háskólans vom
tiltæk.
Það er því ósmekklegt að segja
að „oft hafi staðið á niðurstöðum
frá Blóðbankanum". Það nálgast
heimtufrekju.
Auðvitað hafði Blóðbankinn
engar skyldur á þessu sviði og þetta
gert í þeirri góðu trú að greiðsla
fengist fyrir, svo við yrðum ekki
ásakaðir um að nota styrkfé og
gefín mótefni til almennrar þjón-
ustu. Þegar til kastanna kom neit-
aði forstöðumaður Rannsóknar-
stofu Háskólans að endurgreiða
þennan kostnað. Þar með var ég
farinn að misnota styrkfé. Var því
ákveðið að hætta þessum rannsókn-
um. Þá gerist það einkennilega, að
stjómamefnd Rfkisspítalanna
„skipar hér með forstöðumanni
blóðbankans að sjá um, að bams-
faðemisrannsóknir verði leystar nú
sem áður." Svo mörg voru þau orð.
Forstöðumanni Blóðbankans er með
öðrum orðum falið að sjá um, að ég
noti persónulegar styrkveitingar til
erfðamarkagreiningar í bamsfað-
emismálum. Það skal reyndar tekið
fram, að endanlega greiddi Skrif-
stofa Ríkisspítalanna þetta styrkfé,
en Blóðbankinn bar áfram kostnað
af bamsfaðemisrannsóknum.
í marz 1977 var Erfðarann-
sóknadeild Blóðbankans formlega
komið á fót og var hlutverk hennar
rannsóknir á erfðamörkum í sjúk-
dómum til að afla grunnþekkingar,
veita þjónustu við sjúkdómsgrein-
ingu og samræmingarannsóknir
vegna líffæraflutninga — frá þessu
hefiir verið sagt í Morgunblaðinu
(26. janúar 1986). Með tímanum
fjölgaði þeim erfðakerfum, sem við
gátum rannsakað, og er það sýnt
í töflu 1. Rannsóknum á þessum
kerfum var beitt í bamsfaðemis-
málum, enda var það trú okkar og
er enn, að þessar rannsóknir verði
greiddar — biðlund okkar hefur
þvíenst í 10 ár og betur þó.
Ólafur Bjamason ræðir um
ábyrgð á niðurstöðum og túlkun
þeirra. í Blóðbankanum ber hver
maður ábyrgð á sínu verki, en nið-
urstöður eru lesnar og túlkaðar af
tveim eða fleirum. Sjálfur les ég
af nær öllum rafdráttarplötum
„Ég hef á mínum ferli
á þessu sviði viljað gera
mitt besta til að leysa
þau mál, sem mér hafa
verið faiin. Aðstæður
hafa hindrað slíkt o g
mun ég ekki taka að
mér barnsfaðernismál
öðruvísi en í heild sinni
hér eftir, ef ég fæ
nokkru ráðið.“
ásamt viðkomandi líffræðingi, sama
gildir um vefjaflokkun varðandi líf-
færaflutninga og bamsfaðemismál,
enda er þetta hluti af starfi mínu
og minn vinnustaður er í Blóð-
bankanum. Ég hef ekki annað starf,
sem þó er tíðkað af mörgum.
Viðamestu álitsgerðimar em í
sambandi við vefjaflutninga og
bamsfaðemismál og eru þær undir-
ritaðar af mér, sem sérfræðingi
Blóðbankans í erfðamarkafræði og
hef ég orðið að mæta fyrir rétti í
nokkur skipti vegna þessarar
ábyrgðar minnar. Hins vegar hefur
aldrei komið gjald fyrir þessi vott-
orð, en ég þykist vita, að prófessor
í réttarlæknisfræði hafi fengið slík
álit greidd.
HLA-rannsóknir eru ekki fyr-
irhafnasamar og ekki dýrar
miðað við þær upplýsingar sem
þær gefa. Þær eru ekki heldur
n MiDvntuDACuat n
Blóðflokkarannsóknir
í barnsf aðernismálum
eftir Ólaf
Bjamason
....... .unmK»»ir*W»í> Morjfun
U».Vin. 2 lrbni»/ »ld»«l.dinn v.ll
t»AiF. vm hrfir ut»l»nf»r.n
v.ku' M>yrK>' * f»nn
... Wfu A.ltrd Ám»»on v»r rtóinn
„Þaðrr höfuðatnðii ^BMuiuuin. h»» *j»"n
farsælli úrlausn þe«- k,nn« tr n«» i»kn. jvo«n>“
slofnun beri ábyrgð á n*t. bWfl.*k»r*nn^mM
nndu.lnoi.nWnr.tMni
hverju máli. 4 nýju 'rtían**»m t.i
um.k«li »fl»IW-í» ►
fr.SV FFU tuldui t hnino* *r» fr«
og hrflr umbFTiUduF j»fn»n w
b»r þtliukand. hr «u »
flokh»r»niMdkn.F I h»m.f»Arri
mlkim MvinWr* t d»«»kFt S»»
N**Jrt.rI»þm«tþ«« en*
hMdrf I R«,kJ.A .IðMtWha mi>
un. ^ukkir. «»r h»UM I LmkSrn
in« I Srlþjdd I -10 jdnl IMtk Á
þvl þ.nip voru »»mþ,kkt»r ■n6mý- I
un»FTT«lur f>nr óll N«*irW'"*" I
,irA»ndi bW>flokk»n.F I b»m»f»A I
,m..mtlum IWflum |
krmur HLAh
frllum. md» 1*0. d,r og fynr
h»fn»«»un Mívvit»nW«»»»!«»»" .
»»mþ,kkt fr»mfjd«t vnn I
V» >d r.n ilofnun bm tbjmgd * I
------------------ þ»í •* >“í,“mk0T1í!1C
■b mvd fulln vdund og »»mt>»kktltor-
>»«Ml»«1^firttl St^-wnjnrtur .t,.Vjm»nn. B«b«k»n»^fXJ»
£wtf J£LTTmkn.r. «•. Mrd
zzttiaíMSS
ZSSSxS&S+EZ
JJi mT 1400 k»H» <« 4«« -«ulr*»r hMdu *M» W þM wn >-£' „(^Jokkun ^ ITknMfF-* l««d« ht
tiuiul * frt flnM-r * '*? **? T* , -j ... (Hl-M. •* ■ ^ÍL. H mUlW «■ V* Ar*W »«'»n þr*T»
Umbnu o. but. nA.m..t«F * ZZZ. knr* ttdokunmprtMmU. ugp I •»<«» þr»* flokkudr VkM.
ssmfj-w-* iTrrr-Tsiru-. Ks-naK'is*
,»rt bt rkk. fyrr rn Swit Dun«»l »kwji »d Blddb.nk.nn Uki ekk. Irngur Mu þurftu Ukiun«.n umljrrtunir. r*a»r-
h»fd> trkKt .«• »rm f.«t«dum»Air fr»mkv«md»r nrtnn þttt I btódflokk»rmnn»6knum ^4^,, mdurutddu I ddni !»«• MuwMnfBunm I t>«ld, »n bdn f*r
R»nnndkn»»tofu H*»k6l»n. "« a Un* <* unduT*»d I Un»f«6mu«mtlum orfhd mlkdl drtltur t þvl »d HLd-flokk».F ««du t
k»nn»h I tidkddm. 0« rfturlmkn h»f» wrtdhtr » TaTir I r»nn»4knum. I fr»m»n- *™ u ^ „i mtlt»AiU ul Uddldku adkMMoru RIV»plul»n» « b»r »«
l»2* f»nd VU nd «ýt» Md■£, grrtndum vdJutaþ-tb ' N°T“nA „«Jf trkur vUfM«du tbrgd t »nd»nlr«n
U »6» •ud«nv'u h*n* h,ftr **•»%»» —
r. iSSKt&wnz 1==*-=«““!* =%
kvn-md. f,F»lu r»nn*>«nm. »• - • i*kni Wm *f«r»d)..u pr
þ-MU l»m þ*«n I M^-mbrr l»» rn fr* »j*lhd«*. u
ryr»ti juMUrdturdmkurduF urn um»/m JJJJ „al hrflr I».«uf tlm.
díllokun I bMti.fnVrTii.mtlt hfr t H " “T ,_knir h.fl lufid 0« þM
notaðar í undantekningartilfellum
hér á íslandi. Hefði Ólafur Bjarna-
son getað séð það í töflu sem birtist
í Morgunblaðinu 2. febrúar 1986
bls. 6B, dálkur 2 og 3. Er taflan
hér endurbirt til frekari glöggvunar.
Þar má lesa að á árunum
1976—1984 var 461 einstaklingur
veQaflokkaður í sambandi við
bamsfaðemismál, þ.e. 16,43% allra
þeirra sem gengust undir blóðrann-
sókn á þessu árabili. Árið 1979 var
nærri fjórði hver maður vefjaflokk-
aður í þessum málum.
Þess má líka geta, að á Norður-
landaþingi, sem haldið var í Linköp-
nvr .ft »uM t mdumtdfkim frt Bldd
li „r b»nk»num«vovikum»klptiFi
“ ” ._„t.l_l nA útlAod t brwu
Mrd þdkk fjrrir lnrtin«un»
ing í Svíþjóð 8—10. júní 1980 og
Ólafur Bjamason vitnar í og við
báðir sóttum, þá kom í ljós að
HLA-kerfið var notað hlutfallslega
miklu oftar á íslandi en á hinum
Norðurlöndunum við lausn þessara
mála. Mér bíður líka í gmn, að
hvergi í Evrópu né Ameríku sé
heildarrannsókn á erfðamörkum
með svo háu útilokunarhlutfalli,
þ.e. jafnmiklum áreiðanleika og eins
ódýr og hjá Erfðarannsóknadeild
Blóðbankans í Reykjavík. Ég held
því fram að ein stofnun, sem hefur
yfir að ráða nauðsynlegri tækni,
eigi að rannsaka þessi mál og af-
greiða. Ég held því líka fram, að
við eigum að nota bestu kerfln
fyrst, sbr. viðtal mitt við Morgun-
blaðið 2. febrúar. Það er sú aðferð
sem bæði Læknafélag og Lög-
fræðingafélag Bandaríkjanna mæla
með. Það er líka augljóst, að aðilar
í bamsfaðemismálum og lögfræð-
ingar þeirra hljóta að fara fram á
bestu rannsókn, enda get ég merkt
það nú þegar. Ef þeir sem peningum
ráða á Islandi vilja margskipta
þessum rannsóknum og jafnvel
flytja til útlanda þá geta þeir
kannski gert það og sóað skatt-
heimtufé og tafið afgreiðslu mála.
Sú hugmynd að stofna rannsóknar-
stofu, sem einungis gerir erfða-
markagreiningu í barnsfaðemis-
málum hér á Islandi hlýtur að verða
mjögdýr.
Fjöldi blóðsýna hefur verið frá
258 upp í 380 á ári hveiju á tímabil-
inu 1976—1984, að meðaltali 312
á ári, þ.e. 6 (sex) sýni á viku. Þetta
er eftir minni reynslu of fá og sér-
staklega of stijál sýni svo reka
megi einingu með svo margbrotnum
rannsóknum og nauðsynlegar geta
reynst.
Ég hef á mínum ferli á þessu
sviði viljað gera mitt besta til að
leysa þau mál, sem mér hafa verið
falin. Aðstæður hafa hindrað slíkt
og mun ég ekki taka að mér bams-
faðemismál öðruvísi en í heild sinni
hér eftir, ef ég fæ nokkm ráðið. Ég
verð að játa, að ég hélt að við ættum
þakkir skyldar fyrir endurbætur í
erfðamarkarannsóknum og fyrir að
gera bamalögin frá 1982 fram-
kvæmanleg, en það sannast enn að
laun heimsins em vanþakklæti. Það
vanþakklæti kemur frá þeim er síst
skyldi.
Höfundur er doktor i erfðamarka-
fræði og deildarstjórí Erfðarann-
sóknadeildar Blóðbankans.
Erfðamarkakerfi, sem notuð eru í Erfðarannsóknadeild Blóðbankans
í Reykjavík
Kerfi
ABO
MN
s
Rh
Kell
Lu
FV
Jk
P
Le
Tf
Hp
Bf
E
E
Hb
AcP
HLA
Tekið í notkun

1975
kerfi
Gc
C3
GLO-1
Gc (IF)
Pi (IF)
EsD
GPT
C4
C2
Tf(IF)
Tekið i notkun
---- 1977
1978
Rannsóknir í barnsfaðernismálum
1976-1984
Fjöldi sýna rannsakaður í hveiju erfðakerfi
1979
1982
1983
1984
Ár Bf C3 Gc Hp AcPl GLO-1 GPT EsD HLA
1976 325 395 44
1977 267 . 265 24
1978 258 258 257 258 3 35
1979 349 349 347 348 192 163 128 80
1980 312 312 312 312 312 312 312 53
1981 268 268 268 230 268 268 268 268 38
1982 292 290 214 176 260 304 250 304 53
1983 354 354 354 354 354 354 354 60
1984 380 380 108 380 380 380 880 74
Alls 2805 2211 1860 406 2840 1813 1727 1746 461
1976
Tafla 1 sýnir 28 erfðamarkakerfi, sem rannsökuð eru í Erfðarann-
sóknadeild Blóðbankans, og hvenær þau voru tekin i notkun.
Tafla 2 sýnir fjölda þeirra sýna, sem rannsökuð hafa verið vegna
barnsfaðernismála i Erfðarannsóknadeild Blóðbankans á árunum
1976—1984. Engar greiðslur né stöðuheimildir hafa komið til vegna
þessara rannsókna.
Hvers vegna?
eftir Harald Ásgeirsson
Sjöunda bók Einars Pálssonar í
ritsafninu „Rætur íslenzkrar menn-
ingar“ (RÍM) er komin út, og nefn-
ist hún „Hvolfþak himins." Tvenn
eru aðalviðfangsefni bókarinnar.
Annars vegar er samanburður á
skipulagningu og byggingarform-
um í Florens, vöggu endurvakning-
arinnar (renaissansins), við marg-
víslegar niðurstöður í fyrri bókum
Einars. Hinsvegar um „algor-
ismus", kaflann í Hauksbók Land-
námu, og vekur hann alveg sérstak-
lega athygli.
Ég las Hvolfþak himins með
eindæma áhuga, jafnvel áfergju.
Bókin er svo full af fróðleik, tilgát-
um, tilvitnunum og sönnunum að
undrum sætir. Ég skrifa þvi þessar
línur til þess að votta Einari Páls-
syni þakklæti mitt fyrir þessa sér-
lega fróðlegu bók.
Rætur íslenzkrar menningar eru
vissulega undur, sem ekki hafa
verið skýrð á viðunandi hátt. Hvers
vegna er t.d. svona mikil þoka í
öllum frásögnum af pöpilm? Hveijir
voru þeir eiginlega, og hversu íjöl-
mennir? Voru þama á ferð fræði-
menn, sem helguðu sig trú og vís-
indum? Skipulögðu þeir e.t.v. kerfís-
bundið landnám á íslandi? Er algor-
ismus frá þeim kominn inn í fom-
bókmenntir okkar? Miklu fleira er
óljóst en þekkt um þessa frum-
byggja landsins.
Landnámsmenn, hvort sem þeir
nú voru 30 eða 60 þúsund, eða af
annarri stærðargráðu vom ýmist
kristnir eða heiðnir. Samt gátu þeir
uppfyllt landið án þess að kæmi til
nokkurra erja. Hvemig máttu slík
undur ske á víkingaöld? Heilar
sveitir voru á landnámsöld byggðar
af Keltum. Vom þeir að flýja of-
stjómun í Noregi? Hvað varð reynd-
ar af þeim?
Mennimir, sem áttu að hafa flúið
undan yfirráðum Haraldar
hárfagra, vom strax reiðubúnir til
að gangast undir yflrráð Alþingis.
Stofnun Alþingis og skipulag var
vissulega sérstakt undur. Svo var
líka um kristnitökuna á Alþingi.
Var Sæmundur fróði fyrsti
menntaði trúarbragðafræðingur
okkar. Af hveiju em sögur af honun
Haraldur Ásgeirsson
„Hversvegna er t.d.
svona mikil þoka í öll-
um frásögnum af pöp-
um?“
jafnan tengdar göldmm? Hann
settist að í Odda. E.t.v. kenndi hann
þar bæði trú og vísindi?
Sagnaritun forfeðra okkar er enn
eitt undrið. Hvaðan höfðu þessir
menn skólun sina til að skrifa svo
merkilegar bókmenntir? Hvers-
vegna rituðu þeir á íslenzku? Hvers-
vegna hafði Haukur lögmaður Er-
lendsson kaflann um algorismus
með í handriti sínu að Landnámu.
Algorismi eða algorithmi er orð
af arabískum stofni, sem enn er
notað í ýmsum fræðigreinunum
rökfræðilega skilgreiningu efnis.
Mér fínnst það sæta undmm, að
slíkur kafli skuli nú fyrst koma fram
í handriti að Landnámu.
Ég dái það þrek, sem Einari
Pálssyni er gefið, til að halda öllum
sínum rannsóknum svo vel til haga.
Fræðigrein hans er þverfagleg,
enda em fræði hans allt eins áhuga-
verð fyrir raunvísindamenn eins og
hugvísindamenn, því að rannsóknir
hans snúast mest um undirstöðu
menningar okkar sem þjóðar.
volfþak himins er mikil hugvekja,
og þótt hún hefði ekki verið neitt
annað, á höfundurinn miklar þakkir
skildar fyrir framlag sitt.
Höfundur er verkfræðingur og
fyrrv. forstjórí Rannsóknarstofn-
unar byggingariðnaðaríns