Morgunblaðið - 18.02.1986, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR18. FEBRÚAR1986
í slenskt mál
(Menntamannaíslenska)
eftirHauk
Eggertsson
I Morgunblaðinu 6. desember sl.
birtist grein eftir mig undir heitinu
Islenskt mál með undirfyrirsögn:
Kaupsýsluíslenska. í þættinum
„Daglegt mál“ í útvarpinu 9. janúar
vék Sigurður G. Tómasson að skrif-
um þessum, og tók þar upp hansk-
ann fyrir menntamenn, sem honum
fannst að vegið. Taldi sig eiga þar
snejð, með réttu eða röngu?
Eg átti varla von á því að ég
fengi nokkur viðbrögð við grein
minni á opinberum vettvangi, og
síst frá menntamanni. En nú hefur
það skeð og og á þeim stað, þar
sem ég mun ekki hafa aðgang til
svara. Ég skrifaði grein mína undir
fullu nafni, en Sigurður vísar aðeins
til skrifa „kaupsýslumanns", og
hlífði mér því við að bendla nafn
mitt frekar við svona mál.
Þunnt móðureyra
Ekki get ég neitað því, að ég
varð fyrir nokkrum vonbrigðum
með athugasemdir Sigurðar G.
Tómassonar. Hann heldur sig alfar-
ið við „ádeilu" mína á menntamenn,
sérstaklega notkun þeirra á erlend-
um titlum, og tekur þá eingöngu
til samanburðar við málfar og er-
lend orð í auglýsingum kaupsýslu-
manna. Og hann gengur lengra;
hann leggur efnislegt mat á auglýs-
ingamar sjálfar. Efni auglýsinga
er ekki hans viðfangsefni sem mál-
farsráðunaut á þessum stað, hvaða
skoðun, sem hann kann á þeim að
hafa. Lítt sæmandi! Dæmi: »Og
þótt ekkert sé minnst á það, að
fólk sé fengið til þess að draga
að sér sífellt meira af alls kyns
óþarfa ...“, og „ ... þær hafa
ýmis óbein áhrif líka, svo sem
um klæðaburð, híbýlaháttu,
framkomu o.fl., sem er hluti lífs-
máta okkar“. Og enn: „Mér er
sagt, að til auglýsingagerðar
fyrir sjónvarp sé varið talsvert
meira fé, en til innlendrar dag-
skrár.“ Hvað kemur þetta íslensku
málfari við?
Einn glæpur -
og- annar?
„ ... einn glæpur getur með
engu móti réttlætt annan," segir
Sigurður. Það er rétt. En glæp-
urinn var meiri en einn; hann var
meiri en lærdómstitlarnir, ef
þeir eru glæpur. í grein minni
lagði ég engan dóm á það, hvað
væri rétt eða rangt í því efni.
Sagðist þó vera og er í eðli mínu
málvemdarmaður. En ég legg
Haukur Eggertsson
„Engum mun detta í
hug að við getum al-
gjörlega hafnað öllum
erlendum orðum, en
hvar eiga þá mörkin að
vera? Við getum heldur
ekki sleppt því „að apa
upp“ ýmislegt erlent
eins og oft hefur verið
sagt...“
dóm á það, hvort einum eigi að
líðast það, sem annar er dæmdur
fyrir. Málfar á mörgum auglýs-
ingum er hroðalegt, og það er
fleira hroðalegt í islensku máli.
Og ég undrast það, að Ríkisút-
varpið skuli ekki setja málfars-
lega „ritskoðun“ á auglýsingar.
Hér skal nefnt eitt dæmi um
texta. Starfsmaður óskast til
starfa. Uppýsingar um starfið
gefur starfsmannastjóri í starfs-
mannadeild. Við skulum ekki
minnast á málfar á dánar- og jarð-
arfarartilkynningum. Hér er ekki
um útlend orð að ræða, en ambög-
umar eru ofboðslegar.
Grundum dóma
Vísi ég til greinar minnar frá 6.
desember þá var megin uppistaða
máls míns, sem hér segir:
1. Ég lýsti yfir ánægju minni með
málverndarþætti útvarps og
blaða, en lét þó í ljós þá skoðun,
að málfari og málkennd íslend-
inga væri að hraka, þrátt fyrir
aukna menntun.
2. Ég benti á ósamræmið í því, að
lærðir málverndarmenn, sem
hefðu það að lífsstarfí að kenna
og viðhalda íslenskri tungu,
skreyttu sig með erlendum titl-
um, en deildu á aðra fyrir notkun
erlendra orða.
3. Að ádeila íslenskumanna væri
sérstaklega beint að einni stétt
þjóðfélagsins, og það svo:
„Hvernig viss hópur kaup-
sýslumanna vinnur að því að
eyðileggja íslenskt mál.“
4. Ég ýjaði að því, að flytjendur
þáttarins Daglegt mál sinntu
ekki eins vel og áður hlutverki
handleiðslunnar, en gripu stund-
um til „skringilyrða“, sem rétt-
ara mundi þó vera að kalla köp-
uryrði.
5. Þá kom spumingin um það,
hvort allir væm jafnir fyrir lög-
unum, málfarslega, og mörg
dæmi nefnd í því sambandi.
Ekkert var sagt kaupsýslu-
mönnum til varnar, en á það
bent, að víðar mundu vera til
„óhrein börn“ en í klettum og
hólum.
Úr einu í annað
Með og að „menntamönnum"
slepptum nefndi ég í grein minni
stéttir, sem notuðu næstum alfarið
erlend nöfn á verk og athafnir, en
það vom: tónlistarmenn, myndlist-
armenn og læknar. Arkitekta og
kirkjunnar menn minntist ég ekki
á. Én ég hefði ætlast til þess af
Sigurði, að hann hefði tekið málið
fyrir í heild efnislega, en ekki eytt
öllum tíma sínum í útvarpinu það
kvöldið til að veija titlana eingöngu
og segja skoðun sína á efni auglýs-
inga og hve miklum fjármunum
væri þar sóað. En eftirfarandi til-
vitnun í Hallgrím Pétursson beindi
hann til mín: „Þetta sem helst
hann varast vann, varð þó að
koma yfir liann.“ Ég verð að viður-
kenna, að ég get ekki skilið sam-
hengið í þessu við mín skrif og vísa
því heim, en með nokkmm endur-
bótum þó. í sálmi séra Hallgríms
er hún þannig: „Þetta sem helst
nú varast vann.“ Þarna virðist
þekking og brageyra eða málkend
hafa bmgðist. Ég get betur skilið
þau köpuryrði til mín: „að bera
nokkurn keim af fordómum í garð
menntamanna". Já, þar náði hann
haustaki á mér; ég er ekki mennta-
maður og stend þar höllum fæti.
Og því skyldi hann ekki nota sér
Sjaldan launa
kálfar ofeldið
Um lánamál námsmanna og fleira
eftir Ólaf
Þorláksson
Um áramótin varð nokkurt
fjaðrafok út a þeirri ákvörðun
Sverris Hermannssonar að leysa
frá störfum einn starfsmann Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna.
Eins og kunnugt er fara þar
miklir Qármunir í gegn, og auðvitað
ekki sama hvemig á er haldið.
Sverri mun hafa þótt eitthvað at-
hugavert við rekstur þessa fyrir-
tækis og skiljanlega vill Sverrir
„uppræta hneykslið hvar sem það
finnst“ svo sem segir í kvæðinu.
Vonandi stendur Sverrir sig í þessu
máli. Annars gæti farið fyrir honum
eins og höfðingjunum í lok sama
kvæðis: „Það voru hljóðir og hóg-
værir menn o.s.frv.
„Námsmenn
mótmæla...“
í Morgunblaðinu 9. janúar sl.
birtist grein eftir ungan og myndar-
legan námsmann og líklega eðlis-
greindan, því greinin var laglega
skrifuð. Undir lok greinarinnar rak
ég augun i eftirfarandi setningár
„Námsmenn mótmæla því að Lána-
sjóður íslenskra námsmanna sé
notaður til að rétta af fjárhags-
hallann, meðan hundruðum milljóna
er kastað í dauðar rollur árlega.
Við spyijum; hvort er betri fjárfest-
ing að varpa milljónahundruðum í
gamaldags og úreltan landbúnað,
sem aldrei getur orðið annað en
baggi á þjóðarbúinu um alla fram-
tíð, eða þá að fjárfesta í menntun
íslenskrar æsku og búa þannig þjóð-
arbúinu auð sem ávaxtast um alla
framtíð" og ennfremur; „Við náms-
menn komum aldrei til með að geta
borið virðingu fyrir þeim mönnum,
sem árlega greiða því samvisku-
samlega atkvæði að kastað sé
hundruðum milljóna í SÍS og land-
búnað sem heyrir fortíðinni til.“ Og
enn; „Okkur finnst köld kveðja að
nú skuli eiga að nota okkur til að
brúa fjárlagagatið sem að sjálf-
sögðu stafar af landbúnaðar- og
sjávarútvegsóráðsíu síðari ára.“
Jæja, þama höfum við það.
Skyldi það vera þessum augum sem
ungir námsmenn líta á þá sem eru
að stritast við að gefa þeim tækifæri
til að auka þekkingu sína? Einhvem
tíma heyrði maður nefndan mennta-
hroka. Það er gamalt máltæki sem
segir; Sjaldan launar kálfur ofeldið.
Þáttur landbúnaðarins
Það var ekki ætlun mín að ræða
stöðu og vandamál atvinnuveganna
í þessari grein. Til þess er varla
rúm. En þó tel ég mig verða ofurlít-
ið að minnast á landbúnaðinn.
Það hefur verið í tísku undan-
farin ár, síðan fór að bera á erfið-
leikum í landbúnaðinum vegna of-
framleiðslu, að rakka hann niður
og kenna honum um allt sem miður
fer í þjóðfélaginu. Aðalhöfundur
þessarar tísku mun vera Jónas
Kristjánsson ritstjóri. Hefir hann
oftar en einu sinni haldið því fram
að búskap ætti alfarið að leggja
niður á íslandi og flytja inn land-
búnaðarafurðir, sem í augnablikinu
eru stórlega niðurgreiddar í ná-
grannalöndum okkar. Eftir þeirri
kenningu skulum við flytja inn
kjúklinga og svínakjöt sem fram-
leitt er á hormónamenguðu fóðri
(til að auka vaxtahraðann) sem ku
gera menn bæði rasssíða og nátt-
Ólafur Þorláksson
„Skyldi það vera þess-
um augum sem ungir
námsmenn líta á þá sem
eru að stritast við að
gefa þeim tækifæri til
að auka þekkingu sína?
Einhvern tíma heyrði
maður nefndan
menntahroka. Það er
gamalt máltæki sem
segir; Sjaldan launar
kálfur ofeldið.“
úrulausa, og væntanlega eiga ung-
bömin að fá rauðvín á pelann í stað
nýmjólkur.
Um hollustumun þessara fæðu-
tegunda skal hér ósagt látið. En
alvarlegt áfall fékk þó þessi kenning
Jónasar þegar hann fyrir nokkrum
árum keppti í íþrótt nokkurri við
aldraðan bónda austur í Flóa og
varð að láta í minni pokann, þrátt
fyrir kjúklingaát og rauðvínsþamb.
Én bóndi þessi vann þar glæsilegan
sigur og lifir að sjálfsögðu á því sem
jörðin gefur, og drekkur varla sterk-
ari drykk en mysu. Sannleikurinn
er sá að Jónas hefur átt dijúgan
þátt í að breyta neysluvenjum þjóð-
arinnar með skrifum sínum, (því
maðurinn er skemmtilega ritfær)
og þannig aukið enn á erfiðleika
landbúnaðarins. Fleiri spekingar
hafa þama'-'líka komið við sögu.
T.d. skrifaði einn um að íslenskt
búfé væri haldið 17 sjúkdómum og
það væri því algjört pestarkjöt sem
væri á boðstólum fyrir íslenska
neytendur.
Aður fyrr voru óknyttastrákar og
prakkarar úr kaupstöðum sendir í
sveit, og brást þá sjaldan að þeir
komu þaðan nýir og betri menn,
ef þeir lentu á góðum heimilum,
því þar komust þeir í samband við
náttúruna og atvinnulífið. Allir vita
hvað unglingar hafa gott af að
kynnast sjávarvinnu allri. En nú
þykir slíkt úrelt orðið. Nú em sál-
fræðingar og félagsráðgjafar í kipp-
um í skólum landsins látnir með-
höndla svona unglinga (sem oft eru
þróttmestu ungmennin) og árang-
urinn kemur fram í sívaxandi af-
brotum.
Ég er sannfærður um, að ef Jón-
as Kristjánsson hefði dvalið nokkur
sumur á góðu sveitaheimili, hefði
hann orðið íslenskum landbúnaði
þarfari, og þar með þjóðinni allri,
heldur en að vera einskonar öfuggi
í viðhorfum sínum og skrifum um
hann.
Það er talið að hver bóndi fram-
fleyti 7 einstaklingum bæði beint
og óbeint. Ef bændur eu rúm 4
þúsund framfleytir landbúnaðurinn
þannig um 30 þúsund einstakling-
um. Ég trúi varla að neinum ábyrg-
um manni detti í hug að kippa svo
stoðum undan þetta stórri atvinnu-
grein að hún falli í rúst. Hvað
gerist ef samgöngur til landsins
riðlast af einhvetjum ástæðum?
Bretar vanræktu sinn landbúnað.
Þeir háðu 2 stórsfyijaldir á þessari
öld, og voru nær sveltir í hel. Þeir
lærðu sína lexíu. Eða hvar á að
taka gjaldeyri fyrir þeim matvælum
sem þeir Jónas og sálufélagar hans
vilja flytja inn? Viðskiptahalli þjóð-
arinnar er í dag hundruð milljóna.
Ég trúi að hann gæti orðið tug-
milljarðar á ári.
Fyrir meira en 40 árum hug-
kvæmdist stjómmálamönnum að
nota landbúnaðarafurðir sem eins-
konar hagstjómartæki. Greiða nið-
ur verð þeirra til að hafa áhrif á
vísitöluna. Hvöttu þeir því bændur
til að framleiða sem mest og létu
rikið taka ábyrgð á því sem ekki
seldist innanlands. Það fór svo eftir
geðþótta hverrar ríkisstjómar hvað
mikið var greitt niður svo að neysl-
an ýmist jókst eða dróst saman. Út
úr þessu áttu bændur að fá sam-
bærileg laun við aðra hópa þjóð-
félagsins.
Þetta hefur viljað ganga heldur
misjafnlega. Þeir hafa ýmist verið
narraðir til að gefa eftir af kaupi
sínu (t.d. einu sinni 9%) eða þá
verið stungið að þeim alls konar
dúsum sem kallaðar em félags-
málapakkar og koma að litlu gagni
í viðureign við skuldabaslið. Þessari
tekjurýmun hafa svo bændur svar-
að á þögulan hátt, með að bæta sér
upp tekjumissinn með aukinni
framleiðslu og aukinni hagræðingu.
En þetta kostar mikið fé, og
margir hafa því miður kiknað undan
fjármagnskostnaði.
Þetta er nú í stómm dráttum
undirrótin að erfiðleikum land-
búnaðarins eins og hann kemur
mér fyrir sjónir.
Dýr mistök
Ungi maðurinn spyr, hvort ekki
sé betra að fjárfesta i menntun
æskufólks, en úreltum atvinnuvegi.
Ég er sammála honum í því að
menntun er yfirleitt góð fjárfesting,
sé hún framkvæmd á réttan hátt.
En ég vil þó minna hann á að flest
þau mistök sem gerð hafa verið í
atvinnulífi þjóðarinnar og em nú
að sliga hana fjárhagslega, em
gerð að ráði fyrrverandi náms-
manna. Þar mætti nefna Kröflu,
sem þarf orðið hlass af seðlum bara
til að borga vextina, skólann sem
byggður var uppi á öræfum og
enginn veit til hvers var ætlaður.
Þá má nefna Gmndartanga, þang-