Morgunblaðið - 26.03.1986, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. MARZ1986
Utandagskrárumræður á Alþingi um fátækt á íslandi:
„Vinstri stjórnin duldi fá-
tæktina með erlendum lánum
— sagði Eyjólfur Konráð Jónsson
— Þjóðhagsstofnun falið að kanna upplýsingar um fátækt
— „Um þetta siðleysi verður aldrei gerð þjóðarsátt á
Islandi,“ sagði Svavar Gestsson
Alexander Stefánsson, félagsmálaráðherra, greindi frá því við
utandagskrárumræður á Alþingi í gær um framkvæmd fátæktarlaga,
að ríkisstjórnin hefði rætt þær upplýsingar um lífskjör er fram
komu á nýlegri ráðstefnu Sambands félagsmálastjóra um fátækt hér
á landi. Hann sagði, að samþykkt hefði verið að óska eftir því að
Þjóðhagsstofnun gerði ýtarlega úttekt á því hvort þessar niðurstöður
væru réttar og vinna jafnframt að frekari sundurliðun gagna.
Það var Guðrún Helgadóttir
(Abl.-Rvk.), sem hóf umræðuna,
og kvaðst hún vilja vekja athygli á
þeim upplýsingum, sem fram komu
á ráðstefnu félagsmálastjóranna.
Hún nefndi að árunum 1982—1984
hefði styrkþegum Félagsmálastofn-
unar Reykjavíkur ijölgað um 30%,
laun í landinu væru langt undir
framfærslukostnaði og það bitnaði
einkum á einstæðum foreldrum,
sjúklingum og ellilífeyrisþegum,
sem lifðu við grimmilega fátækt.
Þingmaðurinn fullyrti að afleið-
ingar þessa ástand væru m.a.
versnandi heilsufar, upplausn Qöl-
skyldna, stóraukning á sjálfsvígum
og auk þess mætti rekja til þess
flölda nýlegra innlagna á geðdeildir
sjúkrahúsa. Hún fór síðan nokkrum
orðum um þá niðurlægingu, sem
fátækt væri samfara, og erfiðleika
hinna fátæku á því að leita sér
aðstoðar. Þingmaðurinn gagnrýndi
harðlega, að Félagsmálastofnun
Reykjavíkur hefði tekið upp á því
að láta fjölda styrkþega sinna fá
skömmtunarseðla til ávísunar í
matvöruverslunum í stað reiðuflár.
Kvað hún þetta ekki ólöglegt, en
óhuganlegt, og óskaði eftir því að
notkun seðlanna yrði tafarlaust
stöðvuð. „Þetta er litlu betra, en
að brennimerkja fólk,“ sagði hún.
Alexander Stefánsson, félags-
málaráðherra, tók undir með
málshe janda, að ástandið væri alls
ekki veijandi. „Það er ekki eðlilegt,
ef ekki er hægt að leysa úr þessu
vandamáli," sagði hann.
Ráðherra sagði, að félagsmála-
stofnanir í þéttbýli, þar sem ástand-
ið væri verst, væru settar á fót til
að verja fólk gegn áföllum af því
tagi, sem um væri rætt. Til þeirra
væri hins vegar veitt alltof litlu fé
og þar yrði að verða breyting á.
Kvað hann það undrunarefni, að
þetta skyldi ekki tekið fastari tökum
í bæjarstjómum, þar sem vandinn
meiri. Hann sagði, að óhuganlegt
væri að heyra fréttimar um
skömmtunarseðlana og kvaðst
mundu koma tilmælum þingmanns-
ins, um að hætt yrði að nota þá, á
framfæri við rétta aðila. Mál þetta
væri hins vegar ekki í sínum hönd-
um. Þá sagði félagsmálaráðherra,
að hann undraðist og harmaði að
ekki hefði tekist um það sterkari
samstaða, en raun bæri vitni, að
bæta kjör hinna lægst launuðu í
samningum aðila vinnumarkaðar-
ins. Nefndi hann, að greiðsla opin-
berra láglaunabóta kæmi til greina.
Áf ellisdómur yf ir
stjórnarstefnunni
Jóhanna Sigurðardóttir
(A.-Rvk.) sagði, að upplýsingamar
um fátækt á Islandi væru harður
áfellisdómur yfir stjómarstefnu nú-
verandi ríkisstjómar. í tíð hennar
hefði orðið stórkostlegt færsla ijár-
muna frá hinum lakast settu til
þeirra, sem betur mættu sín. Afleið-
ingin væri, að 20 þúsund fjölskyldur
byggju við fátæktarmörk. Upplýs-
ingamar sýndu líka, að núverandi
launakerfí í landinu væri ónýtt og
brýn þörf á að breyta því.
Þingmaðurinn gerði einnig skatt-
svik að umt"' " -""ði, að
pólitískan vilja virtist skorta til að
takast á við þau.
Svavar Gestsson (Abl.-Rvk.)
sagði, að fátækt væri nýtt mál hér
á landi á síðari árum. Á undan-
förnum árum hefðu þingmenn verið
að ræða um félagslegar umbætur
og uppbyggingu heilbrigðisþjónustu
o.fl. af því tagi. Nú stæðu menn
frammi fyrir nýjum veruleika, þegar
talað væri um að 20 þúsund flöl-
skyldur lifði við fátæktarmörk.
Þetta kvað hann pólitíska stað-
reynd, sem rekja mætti til núver-
andi ríkisstjómar, er tæki fjár-
magnið fram yfir fólkið. Hann vakti
athygli á því, að á sama tíma og
þessar upplýsingar um fátækt
kæmu fram, væm þjóðartekjur á
mann á íslandi einhveijar hinar
hæstu í heimi og hefðu aldrei verið
hærri. „Um þetta siðleysi verður
aldrei gerð þjóðarsátt á íslandi,"
sagði þingmaðurinn.
Guðrún Agnarsdóttir
(Kl.-Rvk.) kvað vandann stafa af
láglaunastefnu stjómvalda og þeim
alvarlega skorti á umhyggju, sem
ríkisstjómin sýndi ijölskyldum í
landinu.
Stefán Benediktsson
(Bj.-Rvk.) taldi það táknrænt um
stöðu málsins, sem um væri rætt,
að aðeins einn ráðherra væri í
þingsalnum til að hlýða á umræður
og taka þátt í þeim. Hann sagði,
að tíðindin frá ráðstefnu Sambands
félagsmálastjóra væm einhver al-
varlegasta frétt sem fram hefði
komið um langan tíma.
Fátæktin dulin með
erlendum lánum
Eyjólfur Konráð Jónsson
(S.-Nv.) sagði umræðu þingmanna
um fátækt á íslandi ekki ánægju-
lega, en tímabæra. Hann kvað það
hins vegar furðulega kokhreysti
hjá Svavari Gestssyni að tala um
fátæktina, sem afleiðingu af stjóm-
arstefnunni. Enginn vissi betur en
þingmaðurinn um aðdraganda
þeirrar fátæktar, sem hér væri við
lýði. Hana mætti rekja til kolrangr-
ar efnahagsstefnu fyrrverandi ríkis-
stjóma, þ. á m. síðustu vinstri
stjómar Svavars Getssonar. Fá-
tæktin hefði grafíð um sig á verð-
bólguámnum, en hins vegar dulist
vegna hinna stórfelldu erlendu lána,
sem tekin hefðu verið.
Árni Johnsen (S.-SI.) taldi
Guðrúnu Helgadóttur nota of stór
orð í málflutningi sínum og það
væri umræðunni ekki til framdrátt-
ar. Það væri t.d. mikill munur á
því að tala um „fátækt" annars
vegar og „grimmilega fátækt", eins
og hún gerði. Þá færði hann rök
fyrir því, að fullyrðingar Guðrúnar
um stóraukningu sjálfsvíga ættu
ekki við rök að styðjast. Hann sagði
ennfremur, að nýjustu upplýsingar
frá félagsmálastofnunum beníu til
þess að ástandið væri að batna.
Haraldur Ólafsson (F.-Rvk.)
kvað upplýsingamar um fátæktina
meðal þess athyglisverðasta og
óhugnanlegasta, sem menn hefðu
orðið vitni að hér á landi. Hann
sagði, að það færi mjög vaxandi
að fólk leitaði til alþingismanna
með vandamál, sem varla hefði
verið minnst á fyrir nokkrum árum.
Þingmaðurinn hvatti síðan til þess
að pexi um það hveijum ástandið
væri að kenna yrði hætt, enda hefðu
verið bæði hægri og vinstri stjómir
á undanfömum ámm. Höfuðástæðu
fyrir fátæktinni kvað hann mis-
skiptingu arðsins í þjóðfélaginu og
þá skiptingu yrði að leiðrétta. „En
hún verður ekki leiðrétt nema fé-
lagshyggja verði leidd til öndvegis
sem stjómarstefna," sagði þing-
maðurinn.
Steingrímur J. Sigfússon
(Abl.-Ne.) taldi það nöturlegt að
þingmenn þyrftu að ræða um fá-
tækt stórs hluta vinnandi alþýðu á
árinu 1986. Hann sagði, að ástæðu-
laust væri að karpa úm orsakimar,
en hinn pólitíski vemleiki blasti við.
Alexander Stefánsson, félags-
málaráðherra, sagði við lok um-
ræðunnar, að hann harmaði að
menn kysu að ræða þetta mál með
ásökunum og æsingi. Hann upplýsti
síðan, að ríkisstjómin hefði rætt
um niðurstöður frá ráðstefnu Sam-
bands félagsmálastjóra og óskað
eftir því við Þjóðhagsstofnun að hún
kannaði þær ýtarlega.
Skammstafanir í stjórnmálafréttum
í stjórnmáiafréttum Morgunblaðsins eru
þessar skammstafanir notaöar.
Fyrir flokka:
A.: Alþýðuflokkur
Abl.: Alþýðubandalag
Bj.: Bandalagjafnaðarmanna
F.: Framsóknarflokkur
Kl.: Kvennalisti
Kf.: Kvennaframboð
S.: Sjálfstæðisflokkur
Fyrir kjördæmi:
Rvk.: Reykjavík
VI.: Vesturland
Vf.: Vestfirðir
Nv.: Norðurland vestra
Ne.: Norðurland eystra
Al.: Austurland
Sl.: Suðurland
Rn.: Reykjanes
Afskipti bankaeftirlitsins af málefnum Utvegsbankans:
Efasemdir um eiginfjárstöðu
bankans þegar árið 1975
BANKAEFTIRLITIÐ hefur á undanförnum tiu árum gert margvís-
legar athugasemdir við ýmsa þætti í rekstri Útvegsbankans og hafði
þegar árið 1975 allan fyrirvara á um raunverulega eiginfjárstöðu
bankans.
Þetta kemur fram í ýtarlegri
skýrslu viðskiptaráðherra um af-
skipti bankaeftirlitsins af málefnum
Útvegsbankans, sem var lögð fram
á Alþingi í gær. Fram kemur, að á
síðustu tíu árum hefur bankaeftir-
litið gert fjórar heildarathuganir á
stöðu Útvegsbankans, í mars 1975,
nóvember 1978, apríl og september
1980ogjúní 1985.
í skýrslunni frá 1975 segir m.a.,
að lausafjárkreppa, tæp rekstraraf-
koma og aðrir erfíðleikar, sem Út-
vegsbankinn eigi við að glíma, verði
vissulega að nokkru raktir til
óheppilegrar sérhæfingar í banka-
kerfinu. A hinn bóginn hljóti banka-
eftirlitið að leggja á það áherslu
að bankinn hafi í reynd engar þær
skyldur að rækja við sjávarútveg
eða aðra viðskiptaaðila, að hann
neyðist til fjárráðstafana, sem ekki
fái staðist frá bankalegu sjónarmiði.
Gagnrýnt er, að bankinn hafi ekki
fylgst nægilega skipulega með fjár-
hag stærstu viðskiptaaðila sinna og
að einstakir útibússtjórar hafi of
fijálsar hendur með að taka ákvarð-
anir um útlán. Einnig kemur fram,
að stærstur hluti útlána bankans
gengur til tiltölulega fárra lánsað-
ila. Sagt er, að nægilegar greiðslu-
tryggingar vanti fyrir mikium fjölda
stærri og smærri útlána. Settur er
fram listi yfir útlán, alls að upphæð
44,2 millj. kr., sem bankaeftirlitið
méturtðöii*
Orðrétt segir síðan í skýrslunni
frá 1975: „Ljóst er að gera verður
mikið átak, ef rífa á Útvegsbankann
upp úr þeirri erfiðu fjárhagslegu
og rekstrarlegu stöðu, sem hann
nú er í. í þessum efnum verða að
sjálfsögðu að koma til mjög ákveðn-
ar aðgerðir af hálfu stjómenda
bankans."
í skýrslu bankaeftirlitsins frá
1978 eru niðurstöður nánast sam-
hljóða niðurstöðunum frá 1975.
Enn fremur kemur þar fram, að
heimildarlausir yfírdrættir eru látn-
ir viðgangast án þess að beitt sé
þeim reglum um tékkaviðskipti,
sem settar voru milli bankanna árið
1977, og einnig að misbrestur hafi
orðið á skráningu ábyrgða, sem
bankinn hafði tekið á sig, sem hefði
leitt til rangrar skýrslugjafar bank-
ans til bankaeftirlitsins. I framhaldi
af skýrslunni gerði bankastjóm
Seðlabankans samþykkt um ráð-
stafanir sem hún taldi stjóm Út-
vegsbankanna verða að grípa tafar-
laust til í því skyni að lagfæra
rekstur bankans. Vildi Seðlabank-
inn m.a., að aflað yrði fullnægjandi
trygginga fyrir öllum útlánum
bankans, staða fyrirtækja sem
væru í vanskilum við bankann yrði
athuguð og lán til þeirra stöðvuð á
meðan. I svari bankastjórnar Út-
vegsbankans kemur fram, að bank-
inn hyggst verða við þessum tilmæl-
Fjárhagsvandi Útvegsbankans
leystist hins vegar ekki og í skýrslu
bankaeftirlitsins frá september
1980 er talað um tvær leiðir, sem
helst virðast koma til greina þegar
hugað er að framtíðarlausn á mál-
um bankans. Önnur var sú, að
bankinn yrði lagður niður og eign-
um hans og skuldum skipt á hina
ríkisviðskiptabankana. Hin leiðin
var fólgin í algerri endurskipulagn-
ingu bankans að því er varðar fjár-
hagslega uppbyggingu, stjóm og
fl. atriði, t.d. útibúakerfi landsins.
í árslok 1980 samþykkti ríkisstjóm-
in tillögur, sem fólu í sér aðgerðir
til styrktar eiginfjárstöðu og laus-
aíjárstöðu Útvegsbankans. Þar var
um að ræða eftirgjöf Seðlabankans
á refsivöxtum vegna yfirdráttar-
skuldar, 50 milljóna kr. lánveitingu
Seðlabankans og flutning á við-
skiptum sjávarútvegsfyrirtækja til
annarra innlánsstofnana.
Alls höfðu þessar aðgerðir ríkis-
stjómarinnar í för með sér nálægt
120 milljón kr. bata á lausafjár-
stöðu Útvegsbankans og verulega
lækkun á hlutfalli sjávarútvegslána
í heildarútlánum bankans. Á verð-
lagi í lok janúar 1986 samsvarar
þessi ijárhæð 792,8 millj. kr. án
vaxta.
Loks er í skýrslu viðskiptaráð-
herra gerð grein fyrir sérstökum
afskiptum bankaeftirlitsins vegna
viðskipta Útvegsbankans og Haf-
skips á sl. tíu árum. Fram kemur,
að í skýrslu eftirlitsins frá því í
mars 1975 segir: „Þróun þessara
skuldaviðskipta er þannig allt fram
*. lr'73 að væerast sap+ w”-*"-
ekki séð, að hún hafí á neinn hátt
verið í samræmi við hagsmuni
bankans, enda bankinn þá kominn
í mjög hættulega stöðu í málinu."
I nóvember 1977 segir í skýrslu
bankaeftirlitsins, að óvissa ríki um
raunverulega eiginfjárstöðu Haf-
skips og raungildi þeirra greiðslu-
trygginga, sem bankinn hafi. Ári
síðar segir eftirlitið, að tryggingar-
staðan í viðskiptum bankans og
Hafskips hafi versnað, og bent er
á, að enda þótt margt hafí færst
til betri vegar í sambandi við rekst-
ur fyrirtækisins sé eiginfjárstaða
þess enn mjög veik. Brýn þörf sé
á aukningu hlutafjár.
Þá segir, að árið 1979 hafi orðið
umskipti til hins betra í rekstrar-
stöðu Hafskips í kjölfar hlutafjár-
aukningar. Á árunum 1981-1984
hafi af hálfu bankaeftirlitsins ekki
verið gerð heildarúttekt á útlána-
stofni eða rekstri Útvegsbankans
og vandamál Hafskips hafi lítt
komið inn í myndina í reglulegum
viðræðum bankastjórna Seðlabank-
ans og Útvegsbankans um lausa-
fjárstöðu hins síðamefnda.
I skýrslu viðskiptaráðherra segir
síðan, að það hafi ekki verið fyrr
en haustið 1984 sem nýir greiðslu-
erfiðleikar Hafskips komu til um-
ræðu vegna áhrifa þeirra á stöðu
Útvegsbankans. Reynt var að koma
á samningum milli Eimskips og
Hafskips, en ekkert varð úr þeim,
og í framhaldi af því var ákveðin
hlutafjáraukning fyrirtækisins og
aukin umsvif, en það bar ekki ár-
angur, og í desember sl. var Hafskip
»a ^"Hbrotaskipta.