Morgunblaðið - 11.05.1986, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MAÍ1986
55
sekkur enn dýpra
í skuldafenið
upp eldur á 6. hæð byggingarinnar þar sem
öll skjöl í sambandi við útboð og greiðslur
voru geymd. Þar með eyðilögðust öll sönn-
unargögn í málinu og fór því engin rann-
sókn fram. Aldrei hefur komið fram hvort
eldurinn var af manna völdum eða ekki en
margir vörpuðu öndinni léttar þegar þessi
skjöl brunnu.
Skerðing- á kjörum
millistéttarinnar
Innanlands er ástandið ótrúlega rólegt.
Þrátt fyrir að kjör millistéttarinnar hafi
verið skert mjög mikið á síðustu árum
heyrist varla hósti eða stuna frá henni.
PRI-flokkurinn hefur enn tögl og hagldir
í landinu enda ræður hann raunverulega
bæði yfir samtökum atvinnurekenda og
verkalýðsfélögum. En af hveiju kemur ekki
til mótmæla við skerðingu kjara líkt og
algengt er t.d. í Argentínu eða Chile? Þar
kemur sjálfsagt til fleiri en ein skýring.
Við höfum þegar minnst á hin sterku tök
PRI á flestum sviðum. Að sögn kunnugra
kemur þar einnig önnur ástæða til. Mikill
meirihluti landsmanna býr við kjör sem eru
langt fyrir neðan það sem boðlegt getur
talist. Það er t.d. talið meira en helmingur
þjóðarinnar þjáist af næringarskorti. Milli-
stéttin sem er yfirleitt vel menntuð og
gæti útvegað foringja fyrir allsheijarmót-
mæli hefur lítinn áhuga á einhvers konar
alþýðuuppreisn. Mexíkanar, sem upplifðu
blóðuga byltingu á árunum 1910—17, gera
sér betur grein en margar aðrar þjóðir fyrir
hinu mikla afli sem býr í alþýðu landsins
ef hún fær rétta leiðtoga. Þessu gerir milli-
stéttin sér grein fyrir og kyngir því þreng-
ingum með þögninni frekar en að leysa
eitthvað úr læðingi sem hún myndi ekki
ráða við. Stjómin er líka snjöll að hleypa
gufunni af suðukatlinum. Hún gerir ekkert
í því að stöðva ólöglegt streymi Mexíkana
yfir til Bandaríkjanna. Þannig losnar landið
við marga karlmenn á aldrinum 18—40 ára
sem gætu verið framarlega í að mótmæla
stjóminni (nánar verður fjallað um þetta
mát í annarri grein). Öll menntun í landinu
er ókeypis og þeir sem sýna foringjahæfí-
leika í háskólum fá strax góða vinnu hjá
því opinbera. Mjög órólegt var í háskólum
Mexíkó árið 1968 eins og í fleiri löndum.
Allir helstu foringjar stúdentahreyfíngar-
innar árið 1968 eru nú í háum stöðum innan
PRI eða hjá því opinbera. Herinn í Mexíkó
hefur lítið sem ekkert skipt sér af stjóm-
málum undanfarin 60 ár, ólíkt því sem
gerist í flestum löndum S-Ameríku.
Þar kemur til að PRI hefur ítök innan
hersins og hefur lagt sitt af mörkum til
að halda honum í skefjum. Þó aldrei sé
hægt að útiloka að herinn skipti sér ekki
af stjómmálum, t.d. ef til mikilla mótmæla
kæmi, þá er það ekki líklegt miðað við
núverandi ástand.
Lítil breyting’
í vændum
Það bendir því allt til að efnahagsvand-
ræði Mexíkó muni ekki leiða til neinna rót-
tækra breytinga á stjóm landsins. PRI
virðist hafa örugg tök á flestum sviðum
þjóðlífsins. Millistéttin virðist ætla að bíta
á jaxlinn og harka af sér því hún óttast
afleiðingar mikilla mótmæla. Lítil von virð-
ist vera fyrir alþýðu manna að einhver
jafnari skipting auðæfa landsins komi til
framkvæmda. Þó má hafa hugfast að
hungraður maður er reiður maður og getur
gripið til örþrifaráða. Ef efnahagsástandið
versnar til muna í Mexíkó má búast við
óróleika innanlands með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum.
Undanfarnar verðlækkanir á olíu hafa enn aukið efnahagsvanda
Mexíkana. Landið skuldar 4.320 milljarða króna og hækkar sú
tala sífellt. Innanlands geisar verðbólga og nauðsynjavörur hækka
dag frá degi. Ríkisstjórnin reynir að spyrna við fótunum og halda
verði á nauðsynjavörum í lágmarki til að koma í veg fyrir óróleika
hjá alþýðu landsins. Munaðarvörur, bílar, þvottavélar, hljómflutn-
ingstæki og önnur rafmagnstæki hækka upp úr öllu valdi þannig
að fáir hafa efni á því að kaupa þær. Áfengi og tóbak hafa einnig
hækkað mikið. Að sögn kunnugra hækka þær „nauðsynjar" alltaf
upp í sama verð og í Bandaríkjunum þegar kreppir að í efnahags-
málum Mexíkó.
Það er helst milli- eða borgarastéttin sem
líður fyrir þetta ástand. Hástéttin sem ekki
veit aura sinna tal fínnur ekki fyrir þessum
erfiðleikum að neinu ráði. Alþýða landsins
eða stór meirihluti landsmanna lepur dauð-
ann úr skel eins og hann hefur gert síðustu
áratugi þrátt fyrir næstum sjötíu ára gamla
„alþýðubyltingu".
Forsetinn og- framkvæmda-
valdið hið sama
En hver er forsaga þess að land eins og
Mexíkó, sem er mjög ríkt af náttúruauðlind-
um, t.d. olíu og málmum, er eitt skuldug-
asta land í heimi? Hluta af vandanum má
rekja aftur til sjöunda áratugarins. En
e.t.v. er best að útskýra mexíkanskt stjórn-
skipulag áður en lengra er haldið. Að nafn-
inu til ríkir lýðræði í landinu en stjómvöld
hér líta á orðið „lýðræði" á annan hátt en
venja er á Vesturlöndum. Stjóm landsins
hefír nefnilega verið í höndum sama flokks-
ins síðan í kringum 1920. Sá flokkur á
rætur sínar að rekja til mexíkönsku bylting-
arinnar (1910—1917) og nefnir sig því
Byltingarflokkinn, oftast nefndur PRI, eftir
spænskum upphafsstöfum nafnsins. Æðsti
maður Mexíkó er forsetinn. Kosningar em
haldnar reglulega en frambjóðandi PRI er
ætíð sigurstranglegastur. Þrátt fyrir nú-
tímalegt stjómkerfí sem gerir ráð fyrir
glöggum skilum á milli löggjafar-, fram-
kvæmda- og dómsvalds er það raunveru-
lega flokkurinn sem stjórnar öllu. Þessi
skil eru t.d. miklu skýrari í mexíkönskum
en íslenskum lögum en í raun og vem er
forsetinn og framkvæmdavaldið eitt og hið
sama. Af þessu leiðir að forsetinn hefur
gífurlegt vald og má því segja að orð hans
séu lög.
Engin ián
Á ámnum milli 1970—76 var forseti
Mexíkó Luis Echevenía. Hann var umbóta-
sinnaður og reyndi t.d. að bæta hag sveita-
fólks með því að skipta stjóijarðeignum á
milli þeirra. Einnig herti hann reglur um
innflutning til að reyna að örva iðnaðar-
framleiðslu innanlands. En Echevenía tókst
ekki betur upp en svo að hann fékk sterk
öfl upp á móti sér bæði innan- og utan-
lands. Alþjóðlegum bankastofnunum líkaði
ekki efnahagsstefna hans og brátt fékk
Mexíkó enga fjármagnsfyrirgreiðslu frá
þeim. Fjármagnseigendum innanlands leist
ekki á blikuna og sendu mikið fé úr landi.
Pjölmiðlar vom stjóminni mjög andsnúnir
enda stjómað af fjármagnseigendum.
Vegna þessa missti forsetinn stuðning
meirihluta flokksbræðra sinna og var í raun
og vem valdalaus síðustu mánuði valdafer-
ils síns.
brögðin við þessum fregnum. Alþjóðlegar
fjármagnsstofnanir opnuðu sjóði sína og
einkafjármagn streymdi til landsins til að
fjárfesta í olíuiðnaðinum. Hins vegar lækk-
aði verð á olíu og áætlanir um olíubirgðir
reyndust ríflegar og gott betur. Sem sagt,
gífurleg offjárfesting í olíunni og iðnaðinum
sem henni tengdist. Til að auka á vandræði
Mexíkana hækkuðu vextir og landið fór
að eiga í erfíðleikum með að borga vexti
af lánunum, hvað þá að greiða niður lánin.
Mexíkanar reyndu í ofboði að dæla upp
meiri olíu en skuldimar uxu og uxu. Óró-
leiki fór að gera vart við sig innanlands
og talið er að fjármagnseigendur hafí sent
meira en 28 milljarða úr landi. Forsetinn
reyndi að stoppa þennan fjármagnsflótta úr
landi og þjóðnýtti alla banka í landinu.
Gengi pesósins hafði í mörg ár verið stöðugt
gagnvart dollaranum en féll nú um mörg
hundmð prósent. Dagar Porhillo sem for-
seta vom taldir og Mexíkó rambaði á barmi
gjaldþrots árið 1982. Það er sagt að banka-
stjórar ýmissa fjölþjóðabanka hafí átt
margar vökunætur á þessum tímum.
Hrunið kom ekki
Nýr forseti, Miguel de la Madrid, tók við
árið 1982. Alþjóðabankinn og Alþjóðagjald-
eyrisvarasjóðurinn komu nú Mexíkó til
aðstoðar vegna þess að margir bankar og
fjármagnsstofnanir áttu hagsmuna að gæta
í landinu. Forsetinn varð að samþykkja
skilyrði um hertar efnahagsráðstafanir
innanlands. Reynt var að auka útflutning
og landið opnað fyrir nýjum, aðallega
bandarískum, fjárfestingum. Mexíkó hefur
smám saman verið að rétta úr kútnum, þó
að hægt gangi að greiða niður skuldimar.
Nýjustu verðlækkanir á olíu hafa alvarlega
raskað áætlunum Mexíkana á efnahags-
sviðinu. Ráðamenn í Mexíkó hafa átt við-
ræður við skuldunauta sína erlendis til að
ræða um verðlækkanir á olíu og þær afleið-
ingar sem þær hafa á skuldir Mexíkana.
Sú krafa að alþjóðabankar frysti skuldir
landsins og hætti að reikna vexti á þær
þangað til olíumarkaðurinn kemst aftur í
Olíuævintýrið mikla
Nýr forseti, José López Porhillo, komst
til valda árið 1976. Hans beið mikið verk
að endurreisa fjárhagslegt traust Mexíkó
erlendis og vinna aftur stuðning fjármagns-
eigenda innanlands. Porhillo gerði það sem
augljósast og léttast var; hann birti nýjustu
tölur um olíubirgðir Mexíkó. Olía hafði
verið unnin úr jörðu í Mexíkó í marga ára-
tugi en fáir vissu að landið byggi yfír svona
miklum birgðum. Hefðu þessar tölur verið
sannar hefði Mexíkó orðið að „Saudi-
Arabíu" Ameríku. Það vantaði ekki við-
Olíuverðhrunið
verð á matvælum hækkar í sífellu.
Markaður í borginni Vera Cruz við
Mexíkóflóa.
jafnvægi heyrist nú æ oftar í mexíkönskum
fjölmiðlum.
Sökin líka Mexíkana
Það eru ekki bara offjárfestingar sem
hafa skapað þessa slæmu stöðu Mexíkó.
Efnahagsþróun í heiminum síðustu árin
hefur verið óhagstæð þriðja heims ríkjum
og önnur lönd, t.d. Brasilía, skulda miklar
fjárhæðir erlendis. Mexíkanar eiga sjálfir
nokkra sök þar á. Léleg stjórnun fyrirtækja
og spilling hefur kostað landið ófáar millj-
ónirnar. Mexíkanar sjálfír skemmta sér oft
við að segja sögur af spillingunni og óráðs-
íunni. Hér fylgir ein þó að það sé án ábyrgð-
ar: Ríkisolíufyrirtækið PEMEX ákvað að
reisa tígulega byggingu undir höfuðstöðvar
sínar í miðri Mexíkóborg. Eins og lög og
reglur gera ráð fyrir var verkið boðið út.
Þegar hins vegar rúmlega V» hlutar bygg-
ingarinnar voru komnir upp var kostnaður-
inn kominn upp í svo stjamfræðilegar
upphæðir að verkinu var hætt.
Byggingin stendur því enn hálfkláruð.
]En þar með er einungis hálf sagan sögð.
Rannsókn átt að fara fram á fjárreiðum
þessa fyrirtækis. Áður en það gerðist kom
. 'X-