Alþýðublaðið - 12.02.1932, Qupperneq 4

4

og væri pví ekkii ótrúiLegt
BÖ hann héti eítir Öeiru einkienni-
íegu, sem er í fari hans, t. d.
'úrdamáðkur, því hann er í hóp-
wm undir ölhrm lausasteinum, er
liggja ofanjarðar eða um þaö
bii, en petta kalla menn urð víöa
i norskum sveitum.
Ég tel pvi „örjemakk" sama
eem urðamaðk, steiinamaðk. I
læreysku verður upprunalegt d
«ða islenzkt -ð iðulega að j-L, t.
d.: glaður gleajur, en á stundum
hverfur pað eða verður að v-i,
t. d.: jörð jöör, maður meavur.
Þetta styður pá hugmynd, að „ör-
ge-m." sé urða-m. að fonru máli
norsku. Þetta væri líka hið mesta
réttnefni, pó pað hljómi ekki eins
íallega og ánumaðkur. Aðalmót-
mæli mín gegn agn (s. s. beitu)-
maðkur sem fornri norskri og
fclerizkri mynd eru pó bygð á
því, að mér lízt óhugsandi að
iornmenn hafi gefið sig við pví
að draga sidung á práðöngla
beitta með ánumaðki. Ég efa að
sú veáðiaðferð, dorg, hafi pá
tíðkast með svo smágervum öngl-
um, sem hæfa ánumaðki. Þegar
Þór keipaöi eftir Miðgarðsfiskin-
um voru notuð stærri veiðarfæri,
en pó dugðu pau ekki. Öngull
Þórs hefir víst rézt upp pá er
innbyrða skyldi, og mun pó hafa
verið vænni hverri venjulegri há-
karlahneif.
Ég er helzt á pví að kasta
peirri kenningu útbyrðis, að ána-
maðki hafi verið beitt á öngla
sportsklæddra Breta fyrir meir
en púsund árum í NoregL —
Eitthvap annað verður að finna,
er betra sé, til skýringar ánu-
maðki. Mín tilgáta er pessi:
Því er ekki hægt að neita, að
m/umaökur minnir dálítið á ánu-
maðk. Sami hljóðvaldur i forlið
beggja: a-. Þetta gefur sterkar
likux fyrir pví, að á pesisia lund
eða líkt pví hafi upprunalega
nafnið hljóðað, annars bær':
norsku og íslenzku ekki svona
vel saman. Kemur pá tiil álita,
hvaða breyting hafi orðáð á nafn-
&nu í öðru hvoru málinu eða báð-
um. Ég hefi sagt frá peim sikoð-
unum, er telja að ísilenzkan hafi
, villst, en norskan haldið sér. Þetta
er nú ekki venja, en kemur pó
fyrir að ég ætla, en venjulega
eru norsku mállýskurnar herfi-
legar afbakandr úr frummálinu.
Því má samt ekki gleyma, að
ýms íslenzk orð hafa líka breyzt
og eldri myndir horfið fyrir nýj-
um, en stundum hafa báðar lif-
að samhliða. Mér hefir nú komið
til hugar, pví ég sé ekkii annað
sennilegra, að ánumaðkur ba.fi til
forna heiitið: ang-maökur.
Þe^ii maðk-angí, sem býr und-
iir hverjum steini par sem nokkur
mold er undir, og engist sundur
og saman í ótal hlykkjum pegar
hapn skríður út úr fylgsnií sínu
tál pess að baða sig og svála sér
í nýfölinu regnö. Angi, eldra angr,
er gott og gamalt norrænt orð,
er pýðir ýmist: mjór viðartein-
ungur, mjór (hlykkjóttur?) fjörð-
ur eða vogur, eða eátthvað mjótt,
veákt eða visið. Menn segja um
börn: dreng-, krakka-, stelpu- og
strák-angi, og um gamahnenui
bæði íkarl- og kerlingar-angi. Það
er eftirtektavert að íslenzki Kaup-
angurinn forni, Kaupangur í
Eyjafirði, stendur við mjóan vog
inst við einhvern mjósta og
lengsta fjörðinn, sem til er á
ölilu landinu. —
Þá er Stav-angur í Noregt ekki
síður einkennilegt nafn, par sem
báðir liðir pess, stafur o.g angur,
benda á mjóa viðarteinuniga. Þótt
Stavangur-nesið — Hetlandið —■
norðan við Jaðar liggi mikið
sunnar en fsland, er par lítill
sem enginn trjágróður, nema
berjarunnar og mjóar teinungs-
tegundir, sem mundu hæfia í (stafi,
göngustafi, en ekki húsastafi eða
stoðir.
Mín tilgáta er samkvæmt fram-
ansögðu, að upprunalegt ang-
inaðkur hafi svo breyzt, eins og
svo mörg orð önnúr, í áP&nimaðk-
ur og loks í ánumaðkur.*) •—
Um fyrri breytinguna er pað að
segja, að hún er að pví er viirð-
!ist í fullu samræimi við fjö'inörg
önnur orð. Ég bendi af handahófi
á: Föranautur fyrir för-nautur,
kaupzmautur, fyrir kaup-nautur,
ráðwnautur, fyrir ráö-nautur,
bekkj/mautur, fyriir bekk-nautur,
og hvílimautuir, fyrir hvíl-nautur.
Þessi, hafa öll n á eftir band-
stafnum //. Þá eru: förwmaður,
förwmunkur, fyrir för-maður, för-
munkur, og sláttwanaður, fyrir
sláttmaður. Það kemur auðsjáan-
lega ekki tiil álita, að u sé beyg-
ingarliður págufalls í pessum
orðum, pví pað strídcli á móti
ölilu eðH fallbeygiinga. Mér er siem
ég sjái menn kalla Hafnarfjórð
Höfnwfjörð og eftir peim götum:
Höfuí/fjörð, Laugunes, íyrir Laug-
arnes, Gröfi/holt, fyrir Grafarholt,
og alt eftir p-eim götum.
Það eru fleiri arð en ég hefi
pegar nefnt með svona sambands-
Mð, og pá ekM ætíð u heldur
t. d. a: Hvítabjörn, f. hvít-björn.
Eftirtektarvert er að litar-lýs-
íngar-nafnorð, svo sem: hvít,
græn, blökk og rauð, hafa hneágð
tiil svona bandliðar, er pau mynda
nöfn við önnur nöfn, t. d. Grænu-
borg, blökk//maður, Rauð//skiiða.
Filieiki lýsmgarnöfn gera petta
sama, eiins og breiö t. d. í JBrlsáða-
fjörður, skörð í Skörðugil, fögur
í Fögrubrekka og svo framvagis.
1 pessu og mörgu fleiru fer ís-
lenzkan sínar eigin götur og siinn-
ir ekki hiuum venjUlegu mál-
fræöi'neglum, scm ekkí er heldur
að furða, par sem pær eru vel-
flestar aðfengnar frá grísku og
latínu, en íslenzkunnar ei'gin orð-
myndunarlögmál er enn hvergi
nærri til fullnustu uppgötvað eða
útskýrt. —
Að síðustu vil ég benda á orðið
bekkjunautuT, sem bætir ju inn
máilli bekk og nautur, að ef ti'l
j vill sé [)arna um smiitun að ræða
frá rekkjunautur, sem er svo út-
lóitslíkt, pótt pað sé kven.k-yns-
foriliður, rekkja, en hiitt karlkyns,
bekk(r). Þá er eftir að nefna lík-
ur fyrir pví, að g-ið hverfi úr
a//////maðkur, svo eftir verði bara
ánumaðkur. Ég hefi ekki pá pekk-
ingu á málfræði, sem parf til
pess að útliista svona stafhvarf,
en peim, sem petta lesa, vil ég
bendia á alpekt orð, sem sé fagur-
legiir, er hefiir aðra mynd, fal-
legur, par sem g-ið er fallið burtu.
Maður skyldi næstum pví ætla,
að g-ið í aftari liðnum hafi í
báðum orðunum drepið „niafna
jsinn“ í forliðnum.
P.
Dn* dáfiim og vegÍDii
Eggert Gilfer,
skáksnillingur og píanóledikari
er fertugur í dag.
Til máttvana drengsins
frá K. í. 5 kr.
Skýrslan
frá Váinnumiðstað kvenna. Undi-
iir henni átti að standa Laufiey
Vialdimiarsdóttir, en hafði fallið
út.
„Sviða" náð úr sæ.
I gær kom s'k-eyti tiil eiganda
togarans „Sviða“ í Hiafnarfíirði
p-oss eínis, að bann hafi náðst
upp í fyrrakvöíd, verið s éað
setja hann í vi.ðgerðarstöð og sé
búið að draga bann á purt.
Fæðingardagur Darwins,
hiiins merka náttúrufræðings, er
penna dag. Hann fæddist árið
18C9.
Silfutöskjurnar,
Ii&iikrit Galsworthys, var sýnt í
gærkveldi og vakti óskifta at-
hygli áhorfenda. Efn.i pesis er um
atvinnulieysi, afleiðingar pesis og
aðstöðu öreiga í auðvaldspjóðfé-
lági. Næst verður leikið á sunnu-
daginn.
Muilerskólinn.
Æfingar hjá öllum flokkum,
siem ungfrú Ingibjörg Stefáns-
dóttir kennir, byrja aftur á mánu-
dag (15. p. m.).
Lögregiumaður i 25 ár.
í dag eru 25 ár síðan Guð-
mundur Stefánsison varð lög-
treglumaður hér í Reykjavík. Hann
lét af pví starfi um síðustu ára-
mót, sjötugur að aldri.
Nýtt kaffihús
hefir verið opnuð í dlag í Aúsit-
urstræti 10. Heitir pað „Vífill".
Er par mjög smekklegt og vist-
liegt umhorfs.
Nœturlœknir er í nótt Jens Jó-
hannesson, Uppsölum, sími 317.
Otuarpiö í kvöld: Kl. 19,05:
Þýzka, 1. fl. Kl. 19,30: Veður-
fregnir. KL 19,35: Enska, 1. 11.
Kil. 20: Erindi: Dulræn reynslu,
II. (Guðrún Guðmiundsdóttir). Kl.
2030: Fréttir. KL 21: Söngvélar-
hljómleikar. (Schubert. — Síöari
lögin fiðluspil.)
Guðspekifélagið. Fundur í.„Se»-
jtimu" í kvöld kl. 8V2- Það, sent
gerist á fundinum: Guðmundur
Davíðsson frá Hraunmn les upp
kiafla, er hann befir ritað ósjálf-
rátt. Ehgir gestir. Félagi,
Or Suður-Þingeyjarsijslu er FB.
skrifað i pessum mánuði: Ágœtis-
tíð má heita að hafi verið hér
fyrir norðan í vetur, pað sem
af er. Dálítill snjór var um jóla-
leytið og fram yfir nýjárið, e»
tók að mestu upp í janúar.
Kaupfélag Þingeyinga hefir
siameinað pöntunar- og sölu-deild
sína nú um áramót'iin. Fer nú
reiikningshaldið í félaginu að
mestu fram í Húsavík, en pó er
delldarskipun óbneytt á félags-
svæðiinu. Félagsmönnum befkr
fjölgað mjög petta ár og hefir-
nú K. Þ. mestalla verzlun héraðs-
jins i sínum hönduin. (FB.-fr-egn.)
Or N orður-Þingey jarsýsiu er
FB. skrifað: Ipróttafélög eru all-
mörg hér i sýslu, og hafa pau
myndað samband með sér, í-
próttasamband Norður-Þingey-
inga, og telur .pað á anniað hund-
rað félagsmenn. Hefiiir sambandið
m. a. annast sundkenslu nokkur
vor, en hefir nú neyðst til að
hætta peirri starfsemi fyrir kostn-
aðar sakir, par eð sýslunefndin
hefir oftar en einu sinni verið
beðiin um styrk til að halda uppi
sundkenslunnd, en hún hefir ekki
oxðib við beiðninni. — Búnaðar-
samband sýsilunnar hef-ir keypt
tvær dráttarvélar o-g fékk till pess
styrk frá hreppsfélögum og kaup-
félögum. Var unnið með vélun-
um að landbroti s. I. sumar. Vioru
unnar um 300 dagsláttur, og er
meiri hluti peirra talinn fullunn-
inn. Hefir silynguim jarðræ'ktar-
mianni talist svo til, að boimist
petta land, sem nú pegar er pr-ot-
iö, í ákjósianlega rækt, pá eiigi
pað að gefa af sér jafnnnkla
töðu og nú fæst af öllum túnium
sýslunnar eða pví sem nssit.
| Otflutning.ur íslenzkm afurða.
(Skýrs-la frá Gengisníefnd.)
1 jianúar 1932 fyrir 3 697 100 kr.
- — 1931 — 3 435100 —
— 1930 — 3 064 490 —
— 1929 — 2 831900 —
Veðrið. Kl. 8 í morgun var 4
stdga hiti í Reykjavik. Útlit hér á
SuÖvestúrlandi-: Suðausíangolia og
síðar kaldl. Dálítiið regn,.
Fiskbirgðir sámkvæmt reikn-
ingi G-engisniefndar:
1. febr. 1932: 13184 purrar smál.
1. — 1931: 15 316
1. 1930: 6 095
1. 1929: 6 333 —
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Ólafur FrlðrikssoB,
Aíþýðuprentsmiðjau.