Morgunblaðið - 31.08.1986, Blaðsíða 21

Hún kom til London árið 1955
eftir tveggja ára fjarveru og Arthur
þurfti víst ekki að ganga mikið á
eftir henni þegar hann bað hana
að vélrita handritið að bók sinni
Refleetions on Hanging. Hann byrj-
aði fljótt að líta á Cynthiu sem
samverkamann sinn og hún tók
ekki aðeins þátt í starfí hans, held-
ur líka ástarlífi hans við og við.
Ástarævintýri
Koestlers
Hann sagði henni t.d. frá ástar-
ævintýri sínu, sem þá var nýlokið.
Arthur hafði verið í tygjum við fjöl-
margar konur, en Cynthia sagði að
þau kynni vektu enga afbrýði i
bijósti sér. Hún væri „heppin að fá
að eiga þátt i lífi hans“. Og fyrr
en varði fékk hún ósk sína upp-
fyllta að eilífu. Fyrst í stað hélt
hann reyndar uppteknum hætti við
kvenfólk, en bað Cynthiu seint sama
ár um að taka að sér sex mánaða
verkefni; að vélrita handritið að
bókinni The Sleepwalkers. Hún tók
boðinu fegins hendi og yfirgaf nýja
kærasta sinn í New York til að flytj-
ast til London þar sem hún tók
meira eða minna að búa á heimili
Arthurs.
Upp frá þessu voru þau alltaf
saman og giftu sig tíu árum síðar.
Vegna 23 ára aldursmunar gerðu
allir vinir hjónanna ráð fyrir því að
Cynthia mundi lifa Arthur. Hún
hafði mikinn áhuga á garðyrkju og
ég hélt að hún mundi halda áfram
að rækta garð sinn í Suffolk eftir
dauða Aithurs. Eg minntist á þetta
við sameiginlega vinkonu eftir að
Koestler-hjónin höfðu svipt sig h'fi.
Hún kvaðst þá hafa spurt Cynthiu
nokkrum vikum áður út í garð henn-
ar. Cynthia hefði svarað á þá leið
að hún hugsaði varla lengur um
garðinn, því að Arthur hefði ekki
tækifæri til að njóta hans.
Ég hef rekist á mörg dæmi um
djúpa ást konu á manni sínum eða
öfugt, en sjaldan eða aldrei hef ég
orðið vitni að jafnmikilli tryggð og
hún sýndi Arthur, jafnmikilli ást
og hún hafði á honum. Hún átti
ekki aðeins þátt í lífi hans eins og
hún skrifaði sjálf heldur lifði fyrir
hann. Og þegar líf hans fjaraði út
hlaut hún að missa lífsþrótt sinn.
Það er fráleitt að halda að Arthur
hefði þurft að segja henni þetta.
Ef hann hefði reynt að halda því
fram við hana að málið horfði
öðruvísi við má telja víst að hún
hefði óhlýðnast honum, í fyrsta
sinn.
ÍíORGUNBLAÐIÐj'SUNNljÓAGUR 3l! AGtjST
Hver bar ábyrg’ð
á sjálfsmorðinu
eftir Stephen
Vizinczey
I grein sinni segir Harold
Harris að Cynthia Koestler hafi
verið við „hestaheilsu" þegar hún
svipti sig lifi ásamt Arthur Ko-
estler, sem var með ólæknandi
sjúkdóm. Hann gerir þvi skóna
að sjálfsmorð Cynthiu sé Arthur
til hróss. Það sýni ást á mikil-
menni fram í rauðan dauðann.
En þetta er ekki mergur máls-
ins. Nær væri að spyija hve mikið
Arthur Koestler elskaði konu
sina.
Karlremba og mennta-
mannahroki
Gefum okkur að eiginkona kom-
ist að þeirri niðurstöðu að án manns
síns sé líf hennar sjálfrar einskis
virði. Þá er vitaskuld út í hött að
leggja það að jöfnu við að eigin-
maðurinn fallist á þetta sjónarmið
og skipuleggi sjálfsmorð þeirra
beggja eða a.m.k. láti undan vilja
hennar í þessu efni. Harris gerir
engan greinarmun á þessu: „Þegar
líf Arthurs fjaraði út hlaut Cynthia
líka að missa lífsþróttinn." Mér
finnst þetta skýrt dæmi um karl-
rembu og menntamannahroka.
Hvað hefði Harris sagt ef málið
hefði horft öðru vísi við? Segjum
sem svo að Cynthia hefði verið 78
ára að aldri og með ólæknandi sjúk-
dóm. Væri unnt að réttlæta að hún
leyfði hinum 55 ára gamla fræga
rithöfundi Arthur Koestler að svipta
sig lífi með sér af því að honum
væri ókleift að lifa án hennar?
Engar ráðstafanir
gerðar til að koma í veg
fyrir sjálfsmorðið
Mín skoðun er sú að enginn heið-
virður maður, sem hefði ákveðið
sjálfsmorð sitt langt fram í tímann
og búið einn með eiginkonu sinni,
hefði látið undir höfuð leggjast að
haga því svo að hún ætti einhvern
að til að hugga sig þegar hinsta
stundin rynni upp. Harris heldur
því fram að Arthur Koestler hafi
verið of veikburða til að telja Cynt-
hiu hughvarf síðstu dagana fyrir
sjálfsmorðið. En af hveiju gerði
hann engar ráðstafanir áður en
sjúkdómurinn náði heljartökum á
honum. Af hveiju fór hann þess
ekki á leit við nánustu vini sína að
þeir væru í stöðugu sambandi við
þau hjón og sæju til þess að Cynt-
hia yrði ekki einsömul þegar sigi á
ógæfuhliðina hjá honum? Ef hún
hefur talað um að svipta sig lífi við
Arthur og engu skeytt um skyn-
samleg mótrök, hefði hann átt að
láta heimilislækni þeirra vita um
áform hennar. Það hefði í raun ein-
ungis leitt gott af sér hefði hún
reiðst manni sínum fyrir þetta. Það
kann svo sem að vera að Arthur
hafi verið í sjálfsvald sett að fyrir-
fara sér, en honum bar skylda til
að að vemda Cynthiu með öllum
ráðum. Arthur varð að gefa henni
kost á að lifa hann, komast yfír
áfallið. Þá hefði ef til vill komið i
ljós að hún gæti þrátt fyrir allt lif-
að án hans.
Fyrir þessar sakir taldi ég Koestl-
er bera siðferðilega ábyrgð á dauða
Cynthiu í bókardómi um Arthur
Koestler, the Story of a Friendship
eftir George Mikes. Síðar hitti ég
fyrrum heimilislækni Koestler-
hjónanna, sem einnig var náinn vin-
ur þeirra í 30 ár. Læknirinn sagði
mér að fyrir þá sök að Cynthia
hefði haft krabbamein væri unnt
að réttlæta þá ákvörðun Arthurs
að leyfa henni að svipta sig lífi með
sér. Eg hvatti lækninn til að koma
þessum upplýsingum á framfæri f
íjölmiðlum til að hreinsa mannorð
Arthurs, en hann vildi það ekki, þar
sem Cynthiu hefði verið í mun að
halda sjúkdómi sínum leyndum. Af
þessari ástæðu gæti hann ekki rof-
ið trúnaðarsamband við sjúkling
sinn, þótt Cynthia væri öll. Eg taldi
það þó skipta meira máli að geta
staðreynda en halda loforð hinna
látnu.
Ég lít svo á að Koestler hafi ver-
ið skíthæll ef kona hans var við
„hestaheilsu" en saklaus ef hún var
haldin krabbameini.
Símar 688394 - 688324
Einstaklingsíbúðir
Grettisgata. Góð einstlíb. á
góðu verði. Ný eldhúsinnr. Verð
800-850 þús.
4ra-5 herb.
Vantar 4ra herb. íb. í
miðbæ eða Vesturbæ.
2ja herbergja
Vantar 2ja herb. íb. í
miðbæ eða Vesturbæ.
Góðar greiðslur í boöi.
Flókagata. Skemmtil. 2ja
herb. ib. á jarðh. 75 fm. Verð
1,9 millj.
Reykás. 2ja herb. rúmg. ca
80 fm. Stórkostl. útsýni. 50%
útborgun.
Hraunbær. 2ja herb. íb. á
3. hæð. Nýtt gler. Verð 1,7 millj.
Æsufeil. 2ja herb. íb. 60 fm.
Falleg eign, gott útsýni. V.
1650-1700 þús.
3ja herbergja
Vantar 3ja herb. íb. í
Breiðholti eða Árbæ. Góð-
ar greiðslur.
Vantar3ja-4ra herb. ib.
tilb. u. trév. Sterk útb.
Hraunbær. 3ja herb. 90 fm
góð íb. á 2. hæð. Verð 2,2 millj.
Hverfisgata. 3ja herb. 65 fm
góð íb. V. 1,5-1,6 millj.
Einarsnes. 3ja herb.
skemmtileg íb. í þríbýli. Verð
1900 þús.
Kleppsvegur. Mjög góö 4ra
herb. íb. ca 100 fm. Verð 2,5
millj.
Hverfisgata. 4herb. ioofm
íb. á 2. hæð. Góð íb. Verð 2
millj. Bein sala.
Lindarhvammur. 5-6 herb.
200 fm íb. + 37 fm bílsk.
Skemmtileg eign. Verð 4,3 millj.
Sérhæðir
Víðimelur. 3ja herb. sérhæö.
Skipti óskast á 3ja-4ra herb. íb.
í Vogunum.
Laufbrekka. 4ra herb. 115
fm sérh. m. bílskúrsr. Verð 2,7-
2,8 millj.
Raðhús — einbýli
Norðurtún — Álftan. Sérl.
vandað og glæsil. einb. með
góðu útsýni og upphituðu bíla-
stæði. Bilsk.
Bleikjukvísl. Fokhelt einb. á
tveimur hæöum með innb.
bílsk. Alls ca 400 fm þ.m.t. ca
70 fm óuppfyllt rými. Möguleiki
á tveimur ib. Verð 4 millj.
Grundarás. Skemmtil. raðh.
á góðum stað í Seláshverfi. 240
fm + bilsk. Verð 6 millj.
Suðurhlíðar — vant-
ar. Höfum fjársterkan
kaupanda að raðh. i Suö-
urhlíðum sem má vera á
byggingarstigi.
Seljendur: Höfum fjársterka kaupendur að íbúðunu f öllum
stærðum í öllum hverfum Stór-Reykjavikursvæðinu.
Höfum mjög virka og góða kaupendaskrá. Hafðu samband.
Skoðum og verðmætum samdægurs.
Sölumenn Lögmaöur
Reynir Hilmarsson hs. 671158 Skúli Sigurösson
Hilmar Karlsson hs. 77600 hdl.
hann fram í því að knýja á um
breytingar á lögum um sex mán-
aða sóttkví innfluttra hunda,
katta og annarra húsdýra(l). Fyrst
Arthur var svona mikill umbóta-
sinni þarf ekki að koma á óvart
að honum hafí þótt eðlilegt að líta
svo á að dauði hans sjálfs leiddi
gott af sér.
Vildide^jaá
heimili sínu
Honum var t.a.m. mikið kapps-
mál að fá að deyja á heimili sínu.
Hann lagði svo ríka áherslu á það
að hann fól konu sinni að leita á
náðir dómstóla ef hann yrði flutt-
ur á sjúkrahús í því ásigkomulagi
að hann væri ekki sjálfráður gerða
sinna. Hafði hann hér í huga lög
sem kveða á um að dómari verði
að úrskurða um lögmæti frelsis-
skerðingar. Þetta dæmi bendir til
þess að að Arthur hafí gert ráð
fyrir því að Cynthia mundi lifa
áfram eftir hans dag.
Arthur gerði ekki aðeins kröfu
um að fá að deyja á heimili sínu,
heldur vildi líka velja dauðastund-
ina sjálfur. Hann var varaformað-
ur samtaka sem beijast fyrir
lögleiðingu líknardráps og taldi
sig eiga rétt á að svipta sig lífí
þegar sjúkdómurinn yrði sér
óbærilegur. Og hann hefði ekki
neitað Cynthiu um sama rétt,
þ.e.a.s. að því tilskildu að hún
vildi deyja.
Annað atvik sýnir svo að ekki
verður um villst að Arthur bjóst
við því að Cynthia mundi lifa
hann. Um það bil ári fyrir sjálfs-
morð þeirra fór hann þess á leit
við mig og vinkonu mína, Mari-
ettu, að votta undirritun erfða-
skrár hans. Bar hann því við að
Cynthia gæti ekki gert það þar
sem hún væri eiginkona hans og
aðalerfingi.
Síðustu 10-12 mánuði ævi
þeirra hefur því eitthvað gerst
sem varð til þess að Cynthia afréð
með samþykki hans að deyja með
honum.
Flestir nánustu vinir Koestler-
hjónanna féllust á þá skýringu
sem ég gaf í bókinni Arthur Ko-
estlcr, the Story of a Friendship:
Cynthia hefði gert sér grein fyrir
þeirri staðreynd að hún ætti ekk-
ert eigið líf. Engum vina þeirra
duldist að hve miklu leyti Arthur
var þungamiðja lífs hennar.
Stundum talaði hún um látinn
föður sinn sem hún dýrkaði og fór
fögrum orðum um fjölskyldu sína.
Þrátt fyrir það var öllum ljóst að
hún lifði fyrir Arthur og engan
annan. Arthur líkaði stundum
tryggð konu sinnar, en oft og
tíðum fór hin fullkomna hluttekn-
ing í taugarnar á honum. Því
hvatti hann Cynthiu til að finna
ný áhugamál og vini. Einn hæng-
ur var þó þar á; hún þurfti ekki
á neinum öðrum að halda en
manni sínum, Arthur var henni
allt. Hún hlýtur að hafa komist
að þeirri niðurstöðu að eftir hans
dag yrði líf hennar tilgangslaust.
Af hveiju skyldi hún ekki viður-
kenna þessa staðreynd og breyta
í samræmi við hana?
Vizinczey kemur
til sögnnnar
Margir féllust á þessa tilgátu
mína en þó ekki ailir. Einn þeirra
var rithöfundurinn Stephen Viz-
inezey, sem skrifaði bækumar In
Praise of Older Womcn og The
Innocent Millionaire. Ég virði Viz-
inczey af svipuðum ástæðum og
Koestler; hann er frumlegur, hef-
ur sjálfstæðar skoðanir á öllum
málum og gæddur geysilegum
sannfæringarkrafti, raunar má
segja að ekkert undir sólinni sé
honum heilagt. Stephen var sann-
færður um sekt Arthurs; undir
engum kringumstæðum hefði
hann átt að leyfa Cynthiu að deyja
með sér. Hann hafnaði með öllu
vamarræðu minni fyrir Arthur. I
bókardómi um rit mitt segir hann
m.a.: „Mikes er ekki í nokkrum
vafa um að Cynthia ein beri
ábyrgð á þeirri óhjákvæmilegu
ákvörðun sinni að fyrirfara sér
55 ára að aldri. En það er ekkert
í frásögn hans sem hrekur þá
kenningu mína að siðferðilega bar
Koestler ábyrgð á dauða konu
sinnar."
Hér er sterkt að orði kveðið.
Því kom mér það vægast sagt á
óvart, eins og nærri má geta, að
fá póstkort frá Stephen Vizinczey
og konu hans frá Ítalíu stuttu
síðar, þar sem segir orðrétt: „Ég
tek til baka það sem ég sagði um
Koestler. Cynthia sjálf þjáðist af
ólæknandi krabbameini." Mér
varð bmgðið; hvaðan í ósköpunum
höfðu Vizinczey-hjónin þessa vitn-
eskju? En þegar ég ætlaði að
grennslast fyrir um málið komst
ég að því að þau höfðu horfíð í
djúp Sikileyjar og ég hafði ekki
heimilisfang þeirra.
Síðan gerðist ekkert í málinu
fyrr en í júní í sumar, þá komu
Vizinczey-hjónin til London, en
áður hafði ég orðið mér úti um
handritið að nýjustu bók Stephens
Truths and Lies in Literature.
Þetta er safn vel heppnaðra rit-
gerða og þar á meðal er dómur
hans um bók mína með nokkmm
breytingum. Þar segir m.a: „Þótt
Mikes hafi ekki rökstutt þá til-
gátu sína að Cynthia hafi ein tekið
ákvörðun um að deyja hefur kom-
ið í Ijós að hann hafði rétt fyrir
sér. Það er sorglegt en satt að
Cynthia var einnig með ólæknandi
krabbamein og vildu hjónin því
deyja saman.“
Ég vissi að Stephen hlyti að
geta stutt fullyrðingu sína rökum,
þótt ég væri vissulega efíns um
sannleiksgildi hennar. Þegar við
Stephen hittumst sagði hann mér
að fyrir Ítalíuför sína hefði hann
rætt við góðvin og fyrmm heimil-
islækni Koestler-hjónanna. Þá
hefði læknirinn skýrt frá því að
ásakanir Stephens á hendur vini
hans Arthur í bókardómnum
hefðu fengið svo mjög á hann að
hann hefði ákveðið að leysa frá
skjóðunni. (Þar sem hann hafði
látið af starfí heimilislæknis Ko-
estlers-hjónanna þegar þau
frömdu sjálfsmorðið gerðist hann
ekki sekur um að bijóta eið Hippó-
kratesar.)
Það vakti þó furðu mína að
Cynthia virtist vera við hesta-
heilsu síðustu vikurnar fyrir
sjálfsmorðið, en þá hitti ég hana
mörgum sinnum. Á móti kemur
að ég er ekki sérfræðingur í sjúk-
dómsgreiningu, jafnvel ekki
mannglöggur. Að minnsta kosti
er víst að uppljóstmn læknisins
gerir að verkum að auðveldara
er að skilja ástæðu þess að Cynt-
hia svipti sig lífí og þau orð sem
hún bætti við sjálfsmorðsyfirlýs-
ingu Arthurs: „Ég get ekki lifað
án Arthurs."
í stað þess að telja Cynthiu
vera fórnarlamb Arthurs má líta
svo á að hún hafi kosið það virðu-
lega hlutskipti að deyja með
honum. Dauðinn var ekki langt
undan og hjónin sem alltaf voru
sem eitt ákváðu að ganga saman
til móts við hann.