Morgunblaðið - 26.10.1986, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1986
23
Munch á gamals aldrl á vinnustofu slnnl á Ekely
vinnufrið og hér er einnig skýringin
á einangrunaráráttu þeirri, er alltaf
fylgdi honum. Það kom eingöngu
til mála að umgangast að staðaldri
fólk, sem var á línu við hann og
gat gefíð honum eitthvað, auðgað
hann andlega.
Slíkur vinafjöldi hans stækkar
með ári hveiju, t.d. umgengst hann
árið 1895 í Berlín bóga líkt og
Axel Gallén-Kallela, Harry Graf
Kessler, Hermann Sclittgen og
Gustav Vigeland, sem gerir ágæta
bijóstmynd af Munch, en sem hann
illu heilli eyðilagði eftir innbyrðis
rifrildi.
Arið eftir í París eru meðal vina
hans auk margra fyrrnefhdra nafna
Frederik Delius, Sigbjöm Obstfeld-
er, Stephen Mallarmé o.fl. Hér ber
að nefna einstæða konu, er hafði
mikil áhrif á Munch og þá félaga
á Berlínarárunum, Dagny Juel.
Munch þekkti hana frá æskuárun-
um en hún var dóttir héraðslæknis-
ins í Kongsvinger, góðs vinar föður
Munchs, herlæknisins Cristians
Munch.
Hún var ein af hópnum á „Græna
svíninu" enda giftist hún skáldinu
Przybyszewski og heillaði alla með
töfrandi framkomu sinni og auk
þess var hún þeim ótrúlega hæfi-
leika gædd að þola öllum betur
áfenga drykki. Sást víst aldrei vín
á henni hve mikið sem hún drakk.
Dagny Juel var á engan hátt konan
í lífi Munchs svo sem Tulla Larsen,
en hann átti oft eftir að mála hana
og varð hún uppspretta ótal hug-
mjmda ásamt því að andlitsdrætti
hennar má finna í fjölda mynda
hans.
Henni hefur verið þannig lýst,
að hún hafi ekki verið beinlínis fal-
leg, en með ómótstæðilegt aðdrátt-
arafl og kyntöfra — var sem
persónugervingur lífsgleðinnar og
lífsþorstans.
Dagny Juel, sem var rpjög bók-
menntalega sinnuð, gerðist nokkurs
konar heillavættur listahópsins,
sem hélt saman í Berlín.
Var óþreytandi að uppörva þá í
erfiðleikum þeirra og fátækt. Var
sjálf nægjusöm, menntuðust, — tal-
aði reiprennandi frönsku og þýsku.
Persóna hennar hafði einhvem veg-
inn í senn svo róandi og æsandi
áhrif og um leið svo auðgandi —
aðeins ef hún var í nágrenninu
dugði það mönnum til að fá nýjar
og ferskar hugmyndir. Þegar hóp-
urinn ákvað að gefa út listtímarit
leituðu menn að heppilegu nafni á
það, þá bar hana að og umsvifa-
laust stakk hún upp á nafninu Pan,
sem var samþykkt á svipstundu.
Hún var hjálparhella margra
norskra listamanna í öllu, sem hún
gat og það var margt. Kom m.a.
Gustav Vigeland á framfæri í
Berlín.
Líf þessarar töfrandi konu, með
hlátur er gerði karlmenn sturlaða
og líkamsbyggingu er minnti á
Madonnu, endaði með ósköpum í
Tiflis á Kákasus þar sem hún var
stödd, er hún var skotin í ennið í
afbrýðiskasti af rússneskum óðals-
bónda og syni aukýfings, sem skaut
síðan sjálfan sig einnig í höfuðið.
Það er sagt, að Emeryk, en svo
var nafn mannsins, hafi verið af-
brýðisamur út í skáldið Brzozow-
sky, en Rússinn hafi orðið óður af
ást til hennar og stungið af með
henni til Rússlands. Það hefur
vísast einnig verið afbrýðisemi með
í spilinu hjá skáldinu Przybyszewski
Hinn ungi
Munch
er var giftur henni, því að manns-
höfuðið á hinum frægu myndum
Munchs í mörgum eintökum, er
nefnist „Afbrýði", ber ótvírætt ein-
kenni skáldsins.
Skáldið og Dagny höfðu lifað
hamingjusömu lífi í Berlín, París,
Kaupmannahöfn og Noregi en
þangað fóru þau á hveiju sumri og
dvöldu uppi við Kongsvinger hjá
foður hennar. Hún skrifaði eitt leik-
rit, sem var i geymslu þjóðleik-
hússins norska en virðist nú glatað.
Það er borið til baka af sjálfum
Munch í línum Christians Gierlöff,
mikils vinar hans að Dagny Juel
hafi verið mikið gefín fyrir fijálsar
ástir en hún gat víst ekki að því
Munch á miðjum
aldri. Til þess var
tekiA hve prófíll
hans og Leonardos
da Vinci voru
sláandi Ifkir.
gert að hún var einstakt og jmdis-
legt sköpunarverk.
Og hvem hug menn báru til
hennar, kemur fram í því, að Gierl-
öff endar grein sína með því að
segja: „Sigbjöm Obstfelder dó sama
árið og Dagny Juel (1901) og Ant-
hon Aall skrifaði þá, að Obstfelder
hefði verið einn af heiðursgestunum
á jörðunni — og Dagny Juel til-
hejrrði þröngum hópi heiðursgesta
okkar á jörðunni."
Munch málaði einstæða mynd af
Dagny Juel, sem hann hafði hang-
andi heima hjá sér á heiðursvegg
og vildi aldrei sleppa henni. Dagny
Juel var eins konar guðmóðir lista-
hópsins, sem hélt til í „Græna
svíninu", og það var hér, sem
Munch mun hafa fengið hugmjmd-
ina að Livsfrisen, Lífskeðjunni eða
Lífsbríkinni, svo sem nafiiið út-
leggst í sýningarskrá.
Bérlín þessara ára var einstök í
menningarlegu tilliti ásamt því að
vera mikil og fögur borg. Hún teng-
ist list Munchs allt til umskiptanna
miklu og taugaáfallsins árið 1908.
Ég hef hér í lausum dráttum
þrætt feril Munchs þar til „Livs-
frisen" formast og list hans nær
hámarki.
Ekki er hægt að skilja list
Munchs án þess að athuga þann
jarðveg sem hún er sprottin úr og
hún höfðar meira til nútímamanns-
ins en nokkru sinni fyrr vegna þess
hve mikil andstæða vélaaldar hún
er, staðlaðra hugsana og jrfirborðs-
mennsku.
— Það er sterk sýning sem sett
hefur verið saman í Norræna húsinu
og val mynda virðist hafa tekist
vel. Hér get ég ekki dæmt um því
ég veit ekki hvaða möguleika menn
höfðu í því tilliti en sjálfur hefði ég
óskað eftir örfáum öðrum mjmdum
er hefðu gert sýninguna ennþá
öflugri samkvæmt því þema sem
gengið var út frá. En þessi sýning
gefur mun betri hugmjmd um list
Munchs en t.d. Picasso-sýningin á
Kjarvalsstöðum í sumar gerði uin
list Picassos. Þekking og skilningur
íslendinga á list Munchs hefur auk-
ist mikið frá árinu 1970, er fyrsta
Munch-sýningin var sett upp svo
sem aðsóknin á þessa sýningu er
til vitnis um — en hér koma einnig
til framfarir í íjölmiðlum og að þeir
eru nú öllu betur með á nótunum.
Vegleg og mjög eiguleg sýningar-
skrá hefur verið gefin út í tilefni
sýningarinnar og færi vel að hún
seldist upp. Skólar og bókasöfn um
land allt þyrftu að festa sér hér
eintak því að þetta er hið fyrsta í
bókarformi, sem komið hefur út á
íslandi um list þessa mikla sonar
norðursins.
Reykjavík
Regnboga-
silungur frá
Færeyjum í
verslunum
hafa að undanförnu boðið við-
skiptavinum sínum upp á regn-
bogasilung, sem fluttur er til
landsins frá Færeyjum. Innflutn-
ingi hefur nú verið hætt.
enda Pólarlax, flutti silunginn til
landsins á eigin vegum. „Mér fannst
þetta kjörið þar sem silung vantar
alveg á markaðinn hér“, sagði Finn-
bogi. „Ég flutti rúmt tonn til
landsins og silungurinn seldist mjög
vel, enda vænn og góður, um 5-6
pund. Núna verð ég hins vegar að
bíða og sjá hvað setur, því það eru
víst einhver ákvæði í lögum um að
bannað sé að fljtja vatnafisk til
landsins. Það hvarflaði aldrei að
mér að þessi silungur gæti flokkast
undir vatnafísk, því hann er búinn
að vera tvö ár í sjó. Ég vil hins
vegar vera í sátt við samfélagið,
enda var það aldrei meining mín
að bijóta lög með þessum innflutn-
ingi. Mér fínnst hins vegar furðu-
legt ef þessi silungur er fluttur til
Ameríku og um alla Evrópu án
þess að gerðar séu athugasemdir
við það, en ísland virðist vera eina
landið sem bannar þetta. Ég skil
ekki á hvaða forsendum það er. Ef
það er vegna sýkingarhættu þá má
alveg eins benda á það að íslending-
ar fara erlendis til að skoða laxeldi
og koma heim aftur án þess að
klæðnaður þeirra sé sótthreinsaður
og hingað eru fluttir skrautfiskar í
miklum mæli“, sagði Finnbogi, sem
hefur fullan hug á að halda áfram
að flytja regnbogasilung til landsins
ef lejrfi fæst.
Leiðrétting
FÖÐURNAFN liöfundar grein-
arinnar Fyrirspum til fjármála-
ráðherra misritaðist i blaðinu í
gær. Hans rétta nafn er Jón G.
Björnsson. Er Jón beðinn velvirð-
ingar á þessum mistökum.
NÝTTSfMANÚMER
69-11-00
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OGÁRÁÐHÚSTORGI