Morgunblaðið - 26.10.1986, Blaðsíða 58
58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1986
Nýmyndaf
L
pigirimannÍTHim
sem Karen Blixen gerði svo litið úr
Nú fyrir næstu jól kemur út samtímis í Bandaríkjun-
um og Svíþjóð bók um sænska baróninn og ævintýra-
manninn Bror von Blixen-Finecke, sem í margra
augum hefur til þessa unnið sér það heizt til f rægðar
að hafa verið kvæntur dönsku skáldkonunni Karen
Blixen, eða Dinesen, eins og eftirnafn hennar var
fyrir giftinguna.
Höfundur bókarinnar er Ulf Aschan, sem er guðson-
ur Brors og starfar sem leiðangursstjóri veiðimanna
í Kenýa, og í bókinni er dregin upp allt önnur mynd
af söguhetjunni en fram kemur í bókum eiginkonu
hans. Leitaði höfundur heimilda hjá ættingjum í
Svíþjóð, Danmörku og Kenýa og hjá fyrrum ástkonum
hans, sem voru nokkrar enn á lifi. Sjálfur lézt Bror
von BIixen-Finecke í bílslysi á Skáni veturinn 1946
tæplega sextugur að aldri. Einnig byggir höfundur á
tveimur bókum sem Bror skrifaði, „Nyama“ („African
Hunter“ á ensku) sem út kom árið 1936, og „Brev
frán Afrika“ (1943).
Sjálfur hélt Bror dagbók og fjölskyldan átti mikið
safn bréfa frá honum, sem geymd voru uppi í risi á
ættarsetrinu Násbyholm á Skáni, en öll þessi gögn
eyðilögðust I eldi sem kviknaði í risinu á árunum
fyrir fyrri heimsstyijöldina.
sem hann pantaði dýrasta
kampavín með matnum á þeirri
forsendu að hver flaska af því væri
þó ódýrari en ilmvatn frúarinnar.
Þau keyptu sér kristalsglös af öllum
stærðum fyrir heimilið. Og hún fat-
aði sig upp hjá dýrustu tízkuhúsun-
um. Reikningamir fyrir dvölina í
París á leiðinni til Danmerkur 1919
vom enn ógreiddir þegar Karen
Blixen loks yfirgaf búgarðinn í
Kenýa árið 1931.
Frá París var haldið til London
og þar var óhófinu haldið áfram.
Árið áður, 1918, hafði Karen
kynnzt brezka aðalsmanninum
Denys Finch Hatton. í einni frásögn
sinni lýsir hún því hvernig hún náði
sér niðri á kvennamanninum Bror,
sem hún nefnir svo: Þessi eigin-
maður sem er svo upptekinn af
sjálfum sér gat ekki skilið hvers
vegna eiginkonan var orðin svo
þögul og kyrrlát og vildi aldrei fara
út með honum á mannamót. „En
kæri vinur," segir hún þá, „skilur
þú ekki að það er erfítt að láta sjá
Cockie hin brezka, önnur barón-
essa Blixen.
ror stundaði nám
í Lundi ásamt
tvíburabróður
sínum, Hans, og
vom þeir þar í
sambýli. Kemur
fram í frásögn
Brors að þeir hafí
haft meiri áhuga á að smygla inn
til sín ungum stúlkum en að liggja
jrfír bókum. Buðu þeir stúlkunum
venjulega upp á hálfflösku af
kampavíni, en vínið tóku þeir út í
reikning hjá kaupmanninum og
reikningurinn síðan sendur heim til
pabba. Þegar bræðumir komu heim
í jólafrí vom þeir kallaðir á fund
föðurins sem sat með reikninga
vínkaupmannsins í höndunum.
..^Skjálfandi biðu þeir eftir átölum
■‘iöðurins, en hann sagði aðeins með
fyrirlitningarsvip: — Drekkið þið
hálfflöskur af kampavíni strákar?
Tvíburabróðirinn var ímynd ungs
aðalsmanns þeirra tíma: foringi í
hemum, mikill hestamaður og
áhugamaður um flug. Fræg er sag-
an af því þegar hann vann kappreið-
ar í Malmö, fór beint út á flugvöll
og flaug vél sinni yfír til Dan-
merkur þar sem hann sigraði í
öðmm kappreiðum sama dag.
Bror gekk aldrei í herinn. Hann
var öðmvísi, og honum var það ljóst
3RjáIfum. Hann var sendur á land-
búnaðarskóla, sem þótti ekki sér-
lega æmverðugt. Á þessum ámm
varð hann ástfanginn af Margaretu
prinsessu, þá 17 ára og dóttir Carls
prins og Ingeborg prinsessu. En
hún kaus heldur að giftast Axel
Danaprins.
Þá kom Karen Dinesen til sög-
unnar. Karen bjó á ættarsetrinu
Rungstedlund rétt utan við Kaup-
mannahöfn og vom þau Bror
þremenningar. Hún var þá jafnan
kölluð Tanne. í fyrstu bók sinni
„Sju romantiska beráttelser", sem
út kom 1934, er Bror fyrirmynd
sögupersónunnar Anders Kube í
sjöundu sögunni, „Poeten". Kube
er jarðbundinn 24 ára maður, sem
telur að enginn taki eftir sér, hann
sé ekki eins og allir hinir. En þetta
breytist þegar hann hittir Fransine.
Hún sá strax hvað í honum bjó.
„Hann fann strax að fýrir hennar
tilstilli hafði hann öðlazt nýja til-
vem. Framtíðin varð bjartari og
betri."
Á svipaðan hátt lýsir Bror einnig
áhuga sínum á Tanne í bókinni
„Nyama". Tanne var alveg einstök
frænka sem opnaði augu hans fyrir
umheiminum. Allt umhverfíð fékk
á sig nýjan svip, og saman dreymdi
þau um nýja heima, og sá draumur
rættist.
Móðurbróðir Karenar, Aage
Westenholz, hafði grætt milljónir á
gúmmírækt í Malaju. Annar frændi
hennar, nýkominn heim eftir villi-
dýraveiðar í Afríku, ráðlagði þeim
að fara til Kenýa. Fjölskyldum
þeirra beggja þótti ráðlegt að leggja
fé í búgarð í Kenýa. Framtíð Brors
virtist ráðin.
Þau Bror og Tanne opinbemðu
trúlofun sína, og birtist tilkynning
þess efnis í Sydsvenska Dagbladet
á aðfangadag jóla 1912. Þetta kom
nokkuð flatt upp á fjölskylduna, því
talið var að Bror væri að taka nið-
ur fyrir sig. Unnustan var ekki einu
sinni auðug. Fyrir ungan mann úr
Blixen-Finecke-flölskyldunni mátti
finna bæði auðugri og eðalbomari
stúlkur. Auk þess var Karen nærri
tveimur ámm eldri en Bror.
Ekkert varð úr því að þau giftu
sig áður en Bror hélt af stað til
Afríku. Og enginn hafði gert ráð
fyrir því að hún ætti að fylgja með
í kaupunum þegar ráðizt var í að
festa kaup á búgarði í Kenýa.
Ári eftir trúlofunina hélt Tanne
af stað áleiðis til Afríku til að gifta
sig. Systir hennar og móðir fylgdu
henni til Napólí þaðan sem hún svo
sigldi til Kenýa. Um borð í skipinu
vom meðal farþega Svíamir Wil-
helm prins og aðstoðarmaður hans,
Gustaf Lewenhaupt greifí. Lewen-
haupt segir í dagbók sinni að Karen
Dinesen hafí verið að kvarta yfír
því að hafa verið veik í tvær vikur
í Napólí fyrir brottförina og legið
rúmföst með háan hita. Henni hafí
einnig mislíkað að þurfa að sitja
ein við borð sitt í matsal skipsins
og segir Lewenhaupt að þeir Wil-
helm prins hafi rætt um að bjóða
henni yfir að sínu borði.
Við komuna til Kenýa skrifar
Tanne móður sinni og kveðst þreytt,
máttfarin og niðurdregin, en samt
hamingjusöm með sínum útvalda,
eins og hún komst að orði. Hún er
hreykin af því að Bror virðist alls
staðar mjög vinsæll, en sjálf á hún
stöðugt við veikindi að stríða.
Læknir í Nairobi ráðlagði henni þá
að fara til London og leita ráða hjá
sérfræðingi í hitabeltissjúkdómum.
Það er ekkert minnzt á sárasótt,
en síðar hélt Karen Blixen því fram
að strax eftir komuna til Kenýa
hafí Bror smitað hana af sýfílis.
— Ef Karen Blixen hefur fengið
sárasótt, hlýtur hún að hafa smit-
ast áður en hún fór frá Napólí, segir
blaðamaðurinn Tony Lewenhaupt,
og vitnar til ummæla í dagbók Lew-
enhaupts greifa. Og í nýrri bók
Ulfs Aschan er haft eftir lækni: „Af
hveiju fékk hún ein sárasótt, en
engin önnur af mörgum ástkonum
Brors?"
Af bréfum þeirra hjóna fyrstu
hjónabandsárin er ljóst að þau hafa
bæði verið hamingjusöm. Karen er
hreykin af manni sínum og framtíð-
ardraumum hans, og ástin skín í
gegn. Stríða þær yfírlýsingar nokk-
uð gegn þeim ásökunum hennar
síðar að hann hafí þá þegar smitað
hana af sárasótt. Enda dregur Ulf
Aschan þá ályktun í bók sinni að
hvorugt þeirra hjóna hafí nokkum
tíma fengið sýfílis. í bréfum Brors
kemur ekki síður fram umhyggja
og ást í garð eiginkonunnar.
En líf þeirra Brors og Tanne var
alls ekkert öfundsvert í Kenýa. Þau
voru I raun alls ekki ftjáls. Þau
voru algjörlega háð fjárframlögum
fíölskyldunnar heima í Danmörku
og Svíþjóð, og fjölskyldan beið þess
með óþreyju að þessi fjárfesting
skilaði arði. En reksturinn gekk illa
og kaffíuppskeran brást. Bror gerði
árangurslausar tilraunir til að ná
sér í aukið rekstrarfé. Oft varð
hann að grípa til þess að selja vinum
sínum skika úr landi sínu. En allt
kom fyrir ekki, og árið 1919 halda
bau hjónin til Danmerkur til að
ræða við fjölskylduna.
Þótt fjárhagurinn væri bágur,
ferðuðust þau á fyrsta farrými. I
París snæddu þau á Maxim’s þar
sig með kokkáluðum eiginmanni?"
í London hittir hún Finch Hatton
á ný, og á meðan kynnist Bror á
laun þeirri konu sem níu árum síðar
varð eiginkona númer tvö, Jacquel-
ine „Cockie" Birkbeck, auðugri
brezkri fegurðardís.
Við komuna til Danmerkur er
fótunum kippt undan rekstri bú-
garðsins í Kenýa. Hluthöfunum
fínnst nóg komið og Blixen-Fin-
ecke-fjölskyldan vill losna við
frekari skuldbindingar. Og þá er
það að Karen fer frá Bror. Hann
heldur þá einn yfír til Svíþjóðar og
dvelst þar nokkra mánuði áður en
hann heldur á ný til Afríku til að
reyna að byggja upp búreksturinn
á ný og finna leiðir út úr Ijár-
hagsvandanum.
Það er um þetta leyti sem Karen
skrifar mömmu sinni, og kvartar
yfír eiginmanninum, sem hún segir
að haldi stöðugt fram hjá sér og
hafí smitað sig af sárasótt. Hún
talar um skilnað. En svo fer hún
ásamt Thomas bróður sínum til
Kenýa veturinn 1920—21, og er þá
búin að fá umboð hluthafa til að
sjá um búgarðinn. Skömmu síðar
kom frændi hennar, Aage Westen-
holz, í heimsókn og var ætlun hans
að selja búgarðinn og reyna þar
með að bjarga því sem bjargað varð.
Karen tókst að fá Aage frænda
sinn til að skipta um skoðun, og
samþykkja að rekstri búgarðsins
skyldi haldið áfram undir hennar
stjóm, en gegn því skilyrði að Bror
léti aldrei framar sjá sig þar. Þetta
féllst Karen á, og um leið virðist
hún hafa skipt um skoðun varðandi
skilnað. í bréfum sínum ræðir Kar-