Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
Einn á báti
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Gamli maðurinn og hafið.
111 bls. Almenna bókafélagið.
Reykjavík, 1986.
Hemingway var einn af fremstu
rithöfundum þessarar aldar. Um
það er engum blöðum að fletta. Enn
leikur um nafn hans þó nokkur
ljómi. Persónusaga hans þótti
merkilegri en flestra annarra rithöf-
unda um hans daga. Margir litu á
hann sem ævintýramann. Vera má
að það álit hafi enn aukið hróður
hans sem rithöfundar.
Undir lok fyrri heimsstyijaldar-
innar réðst Hemingway í herþjón-
ustu, kornungur maður. Löngu
síðar var því hvíslað — kannski
ekki alveg illkvittnislaust — að það
hefði hann gert til að fá tækifæri
til að skjóta menn á löglegan hátt.
Veiðimannseðli var ríkt í Heming-
way. Hann komst líka á ljónaveiðar.
Varð því hvergi sagt að hann veldi
skotmark af ógöfugra taginu.
Upp úr fyrra stríði dvaldist Hem-
ingway um skeið í París. Þar var
þá — eins og löngum bæði fyrr og
síðar — mikligarður heimsbók-
menntanna. París bauð ekki aðeins
upp á örvandi kynni heldur var allt
andrúmsloft borgarinnar einkar
hagstætt þeim sem voru að stíga
Emest Hemingway
fyrstu skrefin sem rithöfundar eða
annars konar listamenn.
Hemingway fylgdist með borg-
arastyijöldinni á Spáni sem frétta-
maður. Var sú styijöld hin
grimmilegasta sem háð hefuyr ver-
ið í Evrópu á þesari öld — sannkall-
að æsifréttaefni. Og Hemingway
vissi hvað stríð var. Hann dró taum
lýðveldissinna sem flestir voru
vinstra megin í pólitíkinni. Ekki
spillti það fyrir honum meðal bók-
menntafólks. Vinstri stefna mátti á
þessum árum heita skilyrði fyrir
brautargengi á bókmenntasviðinu.
Hemingway var alltaf réttu megin.
Allt greiddi þetta götu hans til
heimsfrægðar og Nóbelsverðlauna.
Hitt vó þó líka þungt að Heming-
way var listamaður af fremstu
gráðu. Hann hóf fyrstur manna að
rita þess háttar stíl sem kallaður
var harðsoðinn. Það jafngilti nokk-
um veginn því sem við köllum hér
að vera gagnorður. Stuttar og hnit-
miðaðar málsgreinar og setningar
eru öðru fremur einkenni þessa
stíls. Hemingway byggði sögur
sínar mjög upp á samtölum, oft
nokkuð löngum, þar sem hver setn-
ing er þó oft fremur stuttaraleg
allt að snubbótt. Umræðuefnið er
gjaman eitthvað nauðahversdags-
legt. Þar vom ekki stóratburðir á
hverri síðu. En undirstraumurinn
er gjaman nokkuð þungur.
Þessum stíl hélt Hemingway að
miklu leyti til hinstu stundar. Skáld-
saga hans, Gamli maðurinn og
hafið, minnir að því leyti á fyrstu
sögur hans.
Þegar bóin Gamli maðurinn og
hafið kom út var Hemingway fyrir
löngu heimsfrægur. Einu gilti hvað
frá honum hefði komið, allt hefði
það verið lesið, vegið og metið um
allar jarðir. En Hemingway reynd-
ist enn standa fyrir sínu. Nú er
þessi bók að öllum líkindum hans
næst-frægasta, næst á eftir sög-
unni Vopnin kvödd.
Margur reyndi að bijóta til
mergjar þessa sérkennilegu sögu.
En var á ferðinni baráttusaga.
Þama er maðurinn einn síns liðs í
baráttunni við náttúmöflin, lífsbar-
áttunni í sinni fmmstæðustu mynd.
Hákarlarnir sækja að feng gamla
mannsins. Þeir þurfa líka að éta.
Nú vilja þeir éta það sem hann
hefur sjálfur krækt sér í sjálfum
sér til viðurværis. Þannig er hin
endalausa barátta lífsins hér á jörð:
að éta eða vera étinn.
Sumir töldu að þama væri komin
dulbúin samlíking: gamli maðurinn
væri Hemingway sjálfur, nú orðinn
talsvert ellimóður þótt árin væm
ekki orðin ýkja mörg. Og brátt úr
leik í þeirri baráttu, sem hann hafði
forðum háð með svo mikilli karl-
mennsku, ef ekki hreint að segja —
hörku!
Nú fyndi hann stóra hákarlinn
sækja að sér. Ekki skal hér lagður
dómur á þessar skoðanir. En vel
má vera að þær hafi átt við rök
að styðjast.
Síðustu árin dvaldist Hemingway
mest á Kúbu og stritaðist við að
drekka romm. Hann hafði lifað
hratt. Og lifað sterkt. Stríðshetjan
gamla hafði ekki lengur þrótt til
að skrifa og dó.
Guðmundur G. Hagalín sagði við
mig endur fyrir löngu eitthvað á
þessa Ieið: Ef Gunnar Gunnarsson
hefði verið höfundur með stórþjóð
en Hemingway lítt þekktur höfund-
ur smáþjóðar hefði fáum komið
annað í hug en Hemingway hefði
samið Gamla manninn og hafið eft-
ir fyrirmynd frá Aðventu Gunnars.
Við endurlestur þessarar bókar
nú rifjast þetta upp. Efnislega er
margt líkt með þessum tveim sög-
um. I báðum stendur einstaklingur-
inn frammi fyrir náttúruöflunum,
einn; óstuddur; og á allt undir hand-
afli sínu og áræði; annar í víðáttu
óbyggðanna, hinn á hafínu enda-
lausa.
Gamli maðurinn og hafið kom
fyrst út á íslensku 1954 í þýðingu
Bjöms O. Bjömssonar. Textinn í
þessari nýju útgáfu er endurskoðað-
ur af Kristjáni Karlssyni. Var það
að fmmkvæði útgefanda sem telur
að þýðing Bjöms hafi verið „óþarf-
lega frjálsleg á köflum".
Hér er því vel til vandað eins og
sæmir þessu meistaraverki Hem-
ingways.
Skagfirsk-
ir lista-
menn sýna
í TILEFNI af 50 ára afmæli
Skagfirðiiigafélagsins í
Reykjavík verða 10 skagfirskir
Iistamenn með sýningu á verkum
sínum í Drangey, Síðumúla 35.
Sýningin verður opnuð laugar-
daginn 29. nóvember kl. 14.00.
Sýningin stendur yfir frá mánudeg-
inum 1. desember til föstudagsins
5. desember og verður opin frá kl.
14.00-18.00 alla dagana nema á
fostudeginum verður opið til kl.
22.00.

íl’PPÍÍIlÉÍfÍll
SUÐURLANDSBRAUT 26 - SIMAR: 91-83100
128 REVKJAVÍK - PÓSTHHÓLF 8266
91-84850
Mikið úrval
Mikið úrval af handunnum austurlenskum teppum.
Opið tilkl. 16.00
Milliliðalaus innflutningur
tryggir hagstæð kaup
Nýjar sendingar af modern teppum.
Tískulitirog munstur.
Glæsilegt úrval af teppum í sígildum
mynstrum.