Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
plnrgmt Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
„Félagshyggju-
menn“ velja
frambj óðendur
Flokkarnir þrír, sem kenna sig
við svokallaða félagshyggju,
Alþýðubandalag, Alþýðuflokkur
og Framsóknarflokkur, efna um
þessa helgi til prófkjara eða for-
vals um skipan framboðslista í
höfuðborginni og raunar víðar. Á
stundum er efnt til funda af fé-
lögum í þessum flokkum í því
skyni að ræða um það, sem þeim
er sameiginlegt og jafnvel einnig,
hvort ekki sé skynsamlegast fyr-
ir þá að sameinast undir einum
hatti gegn Sjálfstæðisflokknum.
Til þess hefur ekki komið enn
að þessir þrí-flokkar sameinist á
þennan hátt í átökunum við sjálf-
stæðismenn. í kosningum
sumarið 1956 tóku framsóknar-
menn og Alþýðuflokksmenn
höndum saman í Hræðsiubanda-
laginu svonefnda, tilgangur þess
var að klekkja á Sjálfstæðis-
flokknum í skjóli ranglátra
kosningalaga. Að þeim kosning-
um loknum mynduðu þrí-flokk-
amir ríkisstjóm, fyrstu vinstri
stjómina eftir lýðveldisstofnun.
Stjómin hrökklaðist frá í desem-
ber 1958, rúin öllu trausti. Eftir
það var séð til þess í 12 ár, að
framsóknarmenn og Alþýðu-
bandalagsmenn fengu ekki
nægilegan þingstyrk til að eign-
ast ráðherra í ríkisstjóm.
Næst komust þrí-flokkamir í
stjóm 1978 einnig undir forsæti
framsóknar eins og 1956. Sú
stjóm sat aðeins rúmt ár að völd-
um og náði aldrei neinum tökum
á stjóm landsmála. Þrí-flokkamir
hafa áttað sig á því, að vinstri
stjóm þeirra nýtur hvorki álits
né vinsælda meðal kjósenda. Al-
þýðubandalagið hefur af þeim
sökum valið þann kost að bjóða
kjósendum upp á jafnaðarmanna-
stjóm að kosningum loknum —
stjóm með þátttöku Alþýðu-
bandalags, Álþýðuflokks og
Kvennalista. Eftir að framsókn-
armenn hafa setið í ríkisstjómum
svo að segja samfellt í fimmtán
ár, þykja þeir ekki heppileg beita
á atkvæðaveiðum; þeir eru að
komast í svipaða stöðu og Al-
þýðuflokksmenn eftir 15 ára
samfellda ríkisstjómarsetu 1971.
Upp úr því munaði minnstu, að
Alþýðuflokkurinn þurrkaðist út.
Baráttan, sem háð er f þrí-
flokkunum um þessa helgi ber
annað yfírbragð en „félags-
hyggjumenn" vilja hafa á milli
kosninga. Þar er tekist á af hinni
mestu hörku. Lítið fer fyrir
bræðralaginu.
Forysta Alþýðuflokksins hag-
aði málum að vísu þannig, að
„sjálfkjörið" var í þrjú efstu sæti
framboðslistans í Reykjavík; þeir,
sem þar sitja, hafa ekki þurft
annað en birta myndir af sér á
síðum blaðanna til að „þakka
traustið". Þeim mun harðar er
barist um 4. sætið á Reykjavíkur-
lista kratanna, svo að ekki sé
minnst á stórstyrjöld þeirra Karv-
els Pálmasonar og Sighvats
Björgvinssonar á Vestíjörðum.
Fjölmennum hópi manna hefur
verið smalað í Framsóknarflokk-
inn í Reykjavík til að velja á milli
þeirra Haralds Ólafssonar, þing-
manns, Finns Ingólfssonar,
aðstoðarmanns Halldórs Ás-
grímssonar, varaformanns
flokksins, og Guðmundar G. Þór-
arinssonar, sem hefur verið
handgenginn Steingrími Her-
mannssyni, flokksformanni. Utlit
er fyrir, að atkvæði þeirra, sem
hafa gengið í Framsóknarflokk-
inn vegna prófkjörsins ráði úrslit-
um um það, hvort Haraldi
Ólafssyni verði vikið úr efsta
sæti framsóknarlistans. Hefðu
þeir 1.900 menn, sem sátu í fé-
lögum flokksins fyrir átökin nú,
ráðið, er talið að Haraldur hefði
farið með öruggan sigur af hólmi;
vegna prófkjörsins hafa 2.100 til
2.300 manns gengið í Framsókn-
arflokkinn.
Dæmið er flóknara hjá Al-
þýðubandalaginu. Þar er klíku-
myndunin jafnvel rótgrónari en í
hinum flokkunum tveimur. Þar
fá einnig færri að segja álit sitt
á því, hvemig listinn skuli skipað-
ur. Baráttan í forvalinu er háð í
návígi. Svo virðist sem Svavar
Gestsson, flokksformaður, sitji á
friðarstóli á toppnum, þótt ekki
sé hann sjálfkjörinn eins og
topp-kratamir. Ásmundur Stef-
ánsson, forseti Alþýðusambands-
ins, og Þröstur Ólafsson,
framkvæmdastjóri Dagsbrúnar,
takast á um „verkalýðssætið" á
listanum en Guðrún Helgadóttir,
sem nýtur stuðnings „gáfu-
mannafélagsins" í flokknum,
gerir tilkall til þessa sama sætis,
ef hún stefnir ekki beint á sæti
Svavars.
Þrátt fyrir þau hörðu átök, sem
hér hefur verið lýst, munu tals-
menn þrí-flokkanna halda „fé-
lagshyggjunni" á loft að þeim
loknum. Þrátt fyrir harðar deilur
formanna Alþýðubandalags og
Alþýðuflokks fyrir kosningar, eru
raddimar um samstöðu þessara
flokka um hugsjónir jafnaðar-
mennskunnar háværar, þegar
það er talið henta. Jafnvel eftir
afhroð framsóknarmanna í þing-
kosningunum 1978 og sigur
Alþýðuflokksins þá, kom það í
hlut Framsóknarflokksins að
mynda vinstri stjóm með Al-
þýðubandalagi og Alþýðuflokki
að kosningunum Ioknum.
ÉQmriMináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Undir lok næstsíðasta kafla
(363) fjallaði ég nokkuð
ógætilega um viss atriði í
háttalagi eignar- og persónu-
fomafna, en bar þó gæfu til
þess að hafa um þetta nokk-
um fyrirvara. Ég var því ekki
hissa, er ég fékk eftirfarandi
bréf frá Baldri Jónssyni dós-
ent og birti það að sjálfsögðu
mjög fúslega:
„Kæri Gísli.
Þökk fyrir alla góðu
íslenskuþættina í Morgun-
blaðinu, sem ég læt aldrei
fram hjá mér fara.
I þættinum í gær (15. nóv-
ember), spurðir þú um orð
fyrir „portret(t)“. Ekki kann
ég annað það sem flestar
orðabækur hafa, mynd, and-
litsmynd, en er það ekki nóg?
„Portrett“ getur verið svo
margt, en ég held að það sé
alltaf einhvers konar mynd,
oft andlitsmynd. Ef það er
rétt, ættu okkur að duga þessi
tvö orð ásamt þeim einkunn-
um eða forliðum sem við eiga
hveiju sinni.
Tilefni þess að ég greip
blað og blýant var þó ekki
þessi spuming, heldur svar
þitt við spumingu um notkun
fomafnanna sinn og hans í
sama þætti.
Spurt var hvort heldur ætti
að segja ég þakkaði honum
fyrir hjálp hans eða ég
þakkaði honum fyrir hjálp
sína. Ég er ekki sáttur við
það svar að hið síðara sé rétt.
Mér fínnst undarlegt að mað-
ur þakki fyrir hjálp sína eða
lofí guð fyrir boðskap sinn.
Ég get hins vegar tekið undir
það að betur færi á að skeyta
greini við orðið hjálp (ég
þakkaði honum fyrir hjálp-
ina) en hafa fomafn með
því, en það er önnur saga.
Notkun fomafnanna sinn
og hans getur verið býsna
snúin og verður ekki útskýrð
í stuttu máli. En ef til vill
skýrist málið eitthvað ef við
lítum á fáein dæmi (um rétta
notkun að mínum dómi):
la Ég þakkaði bróður mínum
fyrir hjálp hans
b Þú þakkaðir bróður þínum
fyrir hjálp hans
c Jón þakkaði bróður sínum
fyrir hjálp hans
2a Ég lofaði guð (minn) fyrir
miskunn hans
b Þú lofaðir guð (þinn) fyrir
miskunn hans
c Jón lofaði guð (sinn) fyrir
miskunn hans
3a Ég bað bróður minn fyrir
töskuna mína
b Þú baðst bróður þinn fyrir
töskuna þína
c Jón bað bróður sinn fyrir
töskuna sína
4a Ég keypti hjólið (mitt)
fyrir peningana mína
b Þú keyptir hjólið (þitt)
fyrir peningana þína
c Jón keypti hjólið (sitt) fyr-
ir peningana sína
Sá munur er á fyrri dæm-
unum (1—2) og hinum síðari
(3—4) að síðasta orðið í fyrri
dæmunum vísar til andlagsins
(bróðir, guð), sem er í 3.
persónu eintölu og karlkyni,
en í síðari dæmunum er vísað
til frumlagsins (ég, þú, Jón).
Við getum leikið okkur að
því að skipta um orð (jafnvel
fomöfn) í þessum dæmum og
sjá hvað gerist. Tökum lc og
skiptum um persónu andlags-
ins eða kyn og tölu. Þá fáum
við t.d. (5a=lc):
5a Jón þakkaði bróður sínum
fyrir hjálp hans
b Jón þakkaði systur sinni
fyrir hjálp hennar
c Jón þakkaði fólkinu fyrir
hjálp þess
d Jón þakkaði mér fyrir
hjálp mina
e Jón þakkaði þér fyrir hjálp
þína
o.s.frv.
Hvemig sem við förum að
fáum við aldrei sína í síðasta
dálk nema gera ráð fyrir því
að andlag sagnarinnar geti
verið afturbeygða fomafnið
sér:
Uón þakkaði sér fyrir hjálp
sína.
Setningin er hláleg að
merkingu, en rétt að formi.
365. þáttur
Þessum leik má halda áfram
með því að setja fomöfn 1.
og 2. persónu í stað nafnsins
Jón. Þá verða fírrumar eink-
um !ég þakkaði mér fyrir
hjálp mína og !þú þakkaðir
þér fyrir hjálp þína. En
setningin *ég þakkaði hon-
um fyrir hjálp sína“ kæmi
aldrei út úr dæminu.
Látum þetta nægja að
sinni. Mér fannst ég þurfa að
skjóta þessu að þér til um-
hugsunar. Þú ræður hvort þú
birtir eitthvað af því.
Með bestu kveðjum."
★
Ég þakka Baldri Jónssyni
kærlega þetta góða bréf og
allt framlag hans til þáttarins
áður. Gott er að eiga slíka
að. Að svo mæltu bætir um-
sjónarmaður því einu við, að
dr. theol. Jakob Jónsson
spurði hann einu sinni í tíma
hvort hann vissi hver væri
munur á fríkirkjusöfnuði og
dómkirkjusöfnuði í Reykjavík.
Umsjónarmaður vissi það
ekki og þá sagði dr. Jakob:
„Sá er munur að í dómkirkj-
unni er sungið: Guði sé lof
fyrir sinn gleðilegan boð-
skap, en í fríkirkjunni fyrir
hans gleðilegan boðskap.
★
Við eigum í vök að veijast
eða undir högg að sækja,
eftir atvikum. I útvarpsfrétt-
um 19. þ.m. mátti heyra
þennan kynduga samruna af
vörum viðmælanda eins
fréttamannsins: „Við eigum
undir vök að veijast." Nógir
eru erfíðleikarnir í vökinni,
þótt ekki sé farið undir hana.
Svo mikil er ofnotkun orðs-
ins vertíð (e. season) um
þessar mundir, sbr. jafnvel
laufabrauðsvertíð í blaði
ekki fyrir löngu, að maður
hrærist til þakklætis yfír að
sjá ferðatíð (ekki ferða-
vertíð) í fyrirsögn nú á
dögunum.
Mynd 1:
FJÖLDI ALNÆMISSJÚKLINGA
Mynd 2:
FJÖLDI ALNÆMISSJÚKLINGA