Morgunblaðið - 29.11.1986, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986
37
Haraldur Briem, smitsjúkdómalæknir:
Utbreiðsla
alnæmis
Tafla 2.
Flokkun einstaklinga, sem smitaðir eru af alnæmis-
veiru, eftir einkennum og aldri miðað við 30. september
1986.
Aldurs- hópur Alnæmi Forstigseinkenni ARC* LAS** Einkenna- lausir Samtals
0-9 0
10-19 1 1
20-29 1 1 5 8 15
30-39 1 4 5 10
40-49 1 1 2
50-59 1 1
Samtals 4 1 9 15 29
* ARC (AIDS related complex): Viðvarandi eitlabólga með öðrum ein-
kennum.
** LAS (lymphadenopathy syndrome): Viðvarandi eitlastækkanir.
Tafla 3.--------------------———-------------------------
Algengi mótefna gegn alnæmisveiru meðal áhættuhópa
á Islandi miðað við júlí 1986.
Áhættuhópar Fjöldi Fjöldi með mótefni gegn alnæmisveiru (%>
Hommar 116 20 (17,2)
Lyfjafíknir 133 6 ( 4,5)
Gagnkynhneigðir Karlar 95 1 ( 1.0)
Konur 38 1 ( 2,6)
Blóðþegar 1 1 (100,0)
Dreyrarsjúklingar 14 0 ( 0,0)
Samtals 397 29 ( 7,3)
Tafla 1:
Árið 1981 greindust fyrstu sjúkl-
ingarnir með alnæmi í Bandaríkjun-
um. Dánartíðni þessara sjúklinga
reyndist óvenju há eða allt að 100%.
Þegar á árinu 1982, áður en raun-
veruleg orsök var kunn, var ljóst
að um smitsjúkdóm var að ræða,
sem var að taka á sig mynd farsótt-
ar eða öllu heldur drepsóttar.
Sjúkdómurinn virtist breiðast út
meðal homma og eiturlyfjaneytenda
með líkum hætti og lifrarbólguveira
B. Þannig virtist smitið breiðast út
með blóðblöndun og sérstaklega
með kynmökum homma.
Árið 1983 uppgötvuðu franskir
vísindamenn að orsök sjúkdómsins
var svokölluð retróveira. Alnæmis-
veiran er fyrsta þekkta retróveiran,
sem veldur hæggengri sýkingu í
mönnum. Þekking okkar á þessum
sjúkdómi hefur leitt til þess að nú
er vitað að mun fleiri eru smitaðir
af völdum veirunnar en hafa loka-
stig hennar, eða alnæmi.
Hvenær og hvar hófst
alnæmisfaraldurinn?
Rannsóknir á gömlum blóðsýnum
og endurskoðuðum sjúkdómstilfell-
um benda til að faraldurinn kunni
að hafa byijað fyrir 15—20 árum
í Afríku. Framan af voru sjúkdóms-
tilfelli fá og stijál. Þar sem sýkingin
breiðist út frá einum einstaklingi
til annars er um keðjuverkun út-
breiðslunnar að ræða. Fjöldi sjúkl-
inga fylgir þannig veldisfalli
(exponential function). Útbreiðsla
sjúkdóms sem verður með þessum
hætti getur villt mjög fyrir mönn-
um. Fyrst eru sjúkdómstilfellin fá
en síðan fer þeim stöðugt fjölgandi
á næsta ótrúlegan hátt. Á mynd 1
er lýst slíkum ferlum fyrir Banda-
ríkin og Evrópu. Á fyrstu árunum
eftir að sjúkdómsins varð vart
mætti ætla að hann væri fyrst og
fremst vandamál í Bandaríkjunum.
Ef litið er á veldisföllin með öðrum
hætti, þ.e. lógariþmískt, kemur
annað í ljós (mynd 2). Sést þá að
útbreiðsluhraði sjúkdómsins er
nokkum veginn sá sami bæði vest-
an hafs og austan. Hins vegar
virðist sjúkdómurinn hafa komið
fyrr upp í Bandaríkjunum en Evr-
ópu. Einnig kemur í ljós að ísland
er á engan hátt undanþegið þessum
vágesti.
Þegar árið 1982 var þeim ljóst,
sem fylgdust náið með alnæmis-
faraldrinum í Bandaríkjunum, að
ískyggilegur atburður var að ger-
ast. Faraldurinn hefur þó reynst
vera miklu afdrifaríkari fyrir mann-
kynið en nokkur gerði sér í hugar-
lund þá. Fljótlega eftir að
sjúkdómurinn uppgötvaðist í
Bandaríkjunum kom í ljós hröð út-
breiðsla hans í Mið-Afríku. Sjúk-
dómurinn virtist þar ekki vera
bundinn við neina sérstaka
„áhættuhópa". Kynjahlutfall al-
næmissjúklinga var nánast jafnt.
Það sem sérstaklega einkenndi al-
næmissjúklinga var að þeir höfðu
haft kynmök við marga. Framan
af var því trúað, einkum í Banda-
ríkjunum, að alnæmi væri sérstakur
hommasjúkdómur, sem borist gæti
til eiturlyfjasjúklinga, blóðþega og
dreyrasjúklinga með blóðblöndun.
Veldisföllin yfir alnæmissjúklinga í
Bandaríkjunum (mynd 3) benda þó
til annars. Útbreiðsla alnæmis er
jafn hröð meðal gagnkynhneigðra
eins og homma og eiturlyfjaneyt-
enda og annarra svokallaðra
áhættuhópa. Hún virðist hins vegar
hafa byijað seinna meðal gagnkyn-
hneigðra en meðal síðast nefndu
hópanna. Nýlegar bandarískar
rannsóknir benda einnig til þess,
að alnæmisveiran gangi jafn greið-
lega frá konu til karls eins og frá
karli til konu við kynmök.
Ef miðað er við skráðan fjölda
alnæmissjúklinga virðist úbreiðslan
mest í Bandaríkjunum en ísland
kemur í 8. sæti (mynd 4). Útbreiðsl-
an er þó trúlega mest í Afríku en
því miður hafa stjómvöld þar ekki
fengist til að viðurkenna nema til-
tölulega fá sjúkdómstilfelli. Út-
breiðslan er nú orðin töluverð í
Suður-Ameríku og farið er að bera
á alnæmi víða í Asíu. Alnæmi hefur
greinst í a.m.k. 70 þjóðlöndum.
Eftir að veiran uppgötvaðist hefur
reynst mögulegt að finna smitaða
einstaklinga með mótefnamæling-
um. í ljós hefur komið að smitaðir
einstaklingar eru mun fleiri en al-
næmissjúklingamir. í Bandaríkjun-
um em þeir smituðu áætlaðir um
1,5—2 milljónir. í Mið-Afriku má
gera ráð fyrir margfalt fleiri smit-
uðum einstaklingum. Ef miðað er
við fólksíjölda þar og algengi mót-
efna í úrtaksprófum er líklegt að
þar séu a.m.k. 10 milljónir manna
smitaðar af alnæmisveirunni. Með-
göngutími sjúkdómsins virðist vera
að meðaltali 5 ár, þ.e. tíminn frá
smiti til lokastigseinkenna. Með-
göngutíminn virðist þó mjög breyti-
legur frá einum einstaklingi til
annars og er líklegt að hann geti
verið frá 1—15 árum. Eftir því sem
tíminn líður virðist æ stærri hluti
þeirra sem er smitaður fá einkenni.
Horfurnar eru því vægast sagt
ískyggilegar.
Hvernig’ er ástandið á
Islandi varðandi al-
næmi og við hverju
mega Islendingar
búast?
Alls hafa nú greinst 29 einstakl-
ingar með smit af völdum alnæmis-
veiru. Dreifing þessara einstaklinga
eftir mismunandi hópum er sýnd í
töflu 1. Flokkun þeirra eftir aldri
og einkennum er sýnd í töflu 2.
Algengi mótefna gegn alnæmis-
veiru er sýnd í töflu 3. Á skemmri
tíma en einu ári hafa greinst 4 ein-
staklingar með lokastig sýkingar-
innar eða alnæmi. Ætla mætti að
þetta væru of fáir einstaklingar til
þess að draga ályktanir um það sem
koma skal. Ef stuðst er við tíma-
setningu greiningar alnæmissjúkl-
inganna kemur í ljós að fjöldi þeirra
fylgir veldisfalli sem bendir til tvö-
földunar á 6 mánaða fresti.
Reynslan annars staðar sýnir að
slík fjölgun sjúklinga verður í byij-
un faraldursins. Síðan virðist
tvöföldunartíminn lengjast í 12
mánuði að nokkrum árum liðnum
án þess þó að raunverulega dragi
úr útbreiðslunni. Ef gert er ráð
fyrir að tvöföldunartíminn lengist
að ári liðnu í 12 mánuði á íslandi
Dreifing einstaklinga með
mótefni gegn alnæmisveir-
unni eftir mismunandi hópum
miðað við 30. september
1986.
Hópareinstaklinga Fjöldi {%)
Hommar 20 (69,0)
Lyfjafíknir 6 (20,6)
Gagnkynhneigðir 2 ( 7,0)
Blóðþegar 1 ( 3,4)
Dreyrarsjúklingar 0 ( 0,0)
Samtals 29 (100,0)
má gera ráð fyrir samtals um 20
alnæmissjúklingum fyrir árslok
1987 og um 40 fyrir árslok 1988
(mynd 5).
Faraldsfræðin hefur kennt okkur
margt um eðli alnæmisfaraldursins.
Skráning alnæmissjúklinga segir
okkur þó einungis hvemig smit
breiddist út a.m.k. 5 árum áður en
skráningin fór fram. Það er á hinn
bóginn mjög þýðingarmikið að vita
með hvaða hætti smit breiðist út
nú á dögum. Einungis á þann hátt
er unnt að meta útbreiðsluhraða
sjúkdómsins á líðandi stund og
meta þannig áhrif forvamarað-
gerða og meðferðar. Það verður
einungis gert með mótefnamæling-
um. Erfitt er þó að ná til smitaðra
af ýmsum ástæðum. Má þar nefna
ýmis siðfræðileg vandamál, löggjöf
um nafnleynd, ótti um félagslega
útskúfun, andfélagsleg viðhorf, t.d.
eiturlyfjasjúklinga og vændi svo
nokkuð sé nefnt.
Heldur útbreiðslan
áfram með sama hraða
og hún gerir um
þessar mundir?
Það er ljóst að úr hraða útbreiðsl-
unnar mun draga. Mettunar verður
vart meðal þeirra einstaklinga sem
hafa í frammi áhættuhegðun og
vonandi munu vamaraðgerðir
draga veralega úr útbreiðslu farald-
ursins þegar fram í sækir. Hins
vegar er engin leið að segja fyrir
um það nú hversu margir munu á
endanum sýkjast. Hafa verður þó
í huga að jafnvel þótt takast mætti
að stöðva útbreiðslu smits á þessari
stundu með bóluefni eða öðram
vamaraðgerðum er fjöldi smitaðra
nú þegar slíkur að naumast mundi
sjást nokkur veraleg breyting á
útbreiðslu alnæmis næstu 5 árin.
í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins verð-
ur fjallað um alnæmi I
blaðauka.
Mynd 3:
FJÖLDI ALNÆMISSJÚKLINGA
í BANDARÍKJUNUM
JAPAN
ARGENTÍNAJ3
GRIKKLAND'Bl
FINNLAND"|3
PORTÚGAL
ÍRLANDjU
SPÁNN'ÍSSl
ÍTALiA' nmsnn
AUSTURRÍKIJH3
NOREGUR"
NÝJA SJÁLAND
ÍSRAEL'
BRETLAND'
SVÍÞJÓÐ
ÞVSKALAND
HOLLAND
SUÐUR AFRÍKA
LÚXEMBURG
MALTÁ
ÍSLAND
FRAKKLAND
ÁSTRALÍÁ
BELGÍÁ
DANMÖRK'
SVISS
KANADÁ
BANDARÍKIN
Mynd 4:
FJÖLDI SKRÁÐRA ALNÆMISSJÚKLINGA
Á HVERJA MILLJÓN ÍBÚA
30. SEPTEMBER 1986
5E23105
Mynd 5: -------------------
SPÁ UM FJÖLDA ALNÆMIS-
SJÚKLINGA TIL ÁRSLOKA 1988