Morgunblaðið - 10.12.1986, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. DESEMBER 1986
Laxdæluskýringar
Békmenntir
Erlendur Jónsson
Hermann Pálsson: LEYNDAR-
MÁL LAXDÆLU. 172 bls.
Bókaútg. Menningarsjóðs.
Reykjavík, 1986.
Kenningar Hermanns Pálssonar
eru löngu kunnar. Þær þarf hvorki
að kynna né útskýra. Þær ganga
þvert á móti hinni gömlu sagnfestu-
kenningu sem fól í sér að íslend-
ingasögumar hefðu gengið frá
kynslóð til kynslóðar í munnlegri
geymd þar til þær voru loks skráð-
ar — svo sem þrem öldum eftir að
söguefnið varð til. Ekki er heldur
hægt að segja að Hermann fylgi
skóla þeim sem bókfestukenning
nefnist og var tískustefna meðal
lærðra fyrir miðja öldina. Kenning-
ar Hermanns standa þó nær henni
en hinni fyrrtöldu.
CROSFIELD
64SIE
LASER
LYKILLINN AD VANDAÐRI
LITPRENTUN
MYNDAMÓT HF
Sá grundvöllur kenninga Her-
manns, sem segja má að skírskoti
til almennrar skynsemi, mætti orð-
ast eithvað á þessa leið: íslenskt
miðaldaþjóðfélag var smátt og ein-
angrað. Því hefði verið með ólíkind-
um ef hér hefðu sprottið upp
algerlega sjálfstæðar bókmenntir,
með þeirri reisn sem raun bar vitni,
af sjálfu sér og án utan að kom-
andi áhrifa.
Að þessu sinni tekur Hermann
Pálsson sér fyrir hendur að fara
ofan í Laxdælutexta. En Laxdæla
er að mörgu leyti sérstæð meðal
íslendingasagna. Hún er ástarsaga.
Aðalsöguhetjan er kona sem lifír
til elli. Söguhetjur annarra sagna
eru tíðast kappar sem falla fyrir
vopnum í blóma lífsins.
Afbrýði og undirmál ýmiss konar
setja svip á Laxdælu. Guðrún Ósvíf-
ursdóttir bruggar manni banaráð
og lætur stela motrinum frá Hrefnu.
Líkt aðhefst Hallgerður á Hlíðar-
enda. Hitt ber á milli hversu Guðrún
er vegsömuð í Laxdælu en Hall-
gerði ámælt í Njálu.
En hvers konar manngerð mun
hafa fært í letur sögu sem Lax-
dælu? Hermann Pálsson segir:
»Þorrinn af þeim snjöllu fræði-
mönnum sem fjallað hafa um
Laxdælu munu vera á einu máli
um það að höfundur hennar hefur
verið bóklærður maður á sinnar
tíðar vísu, enda hafa þeir bent á
ýmiss konar áhrif á hana frá eldri
ritum.«
Hér er komið langt frá þeirri
gömlu alþýðutrú að höfundar sagn-
anna hafi verið bændur sem sátu
að skriftum milli þess sem þeir elt-
ust við búfé sitt.
En Hermann Pálsson gerir meira
en að staðhæfa. Hann bendir á ótal
rittengsl: frásagnaraðferðir, minni,
og spakmæli sem Laxdæluhöfundur
gat haft úr öðrum ritum, sumum
íslenskum en öðrum erlendum. Og
þeim, sem telja sögumar reistar á
sögulegum grunni, færir höfundur
meðal annars þetta:
»Þeir sem leggja megináherslu á
raunsæi í fomsögum hljóta að
staldra við eitt atriði í Laxdælu: um
hásumar er ekkert fólk heima á
bænum nema þeir Þórður og Ósvíf-
ur, og má það heita næsta undarlegt
þótt fært hafí verið í sel. Hitt mun
sönnu nær, að höfundur vildi ekki
láta fleiri persónur vera til staðar,
þegar Auður sækist eftir lífí eigin-
manns, sem hafði þó látið hana
eina; því lét hinn fomi meistari sig
ekki muna um að rýma bæinn að
heimafólki.«
Hér er drepið á atriði sem nútíma
skáldsagnahöfundar hamra gjaman
á: Lögmál verksins skal ganga fyr-
ir öðm, t.d. fyrirmyndum ef ein-
hverjar eru. En hugsuðu 13. aldar
höfundar svo? Eða fóm þeir eftir
sams konar reglu af einhvers konar
bijóstviti, hugsunarlaust?
Því verður hreint ekki mótmælt
að Hermann Pálsson færir sterk og
sannfærandi rök fyrir máli sínu.
Rittengsl þau, sem hann bendir á,
em legíó. Við verðum að trúa því
að Laxdæiuhöfundur hafi verið
latínulærður, svo mörg orðtök og
spakmæli sem hann hefur þaðan.
Maður, sem er hvorki skólagenginn
né sjálfmenntaður, semur ekki rit
eins og Laxdælu. Það þurfti ekki
að teljast einfeldni um aldamótin
síðustu, þegar margir bestu rithöf-
undar þjóðarinnar vom sjálflærðir
bændur, að margur skyldi þá álíta
Hermann Pálsson
að sama máli hefði gegnt um höf-
unda fomsagnanna.
Þó kenningar Hermanns Páls-
sonar séu áleitnar og rök hans
sýnist ótvíræð má svo ekki gleyma
hinu að málin em hér skoðuð frá
einni hlið mest. Fyrst íslendingar
skrifuðu einir sögur eins og Lax-
dælu — og það á íslensku þegar
aðrir skrifuðu á latínu — hvaðan
höfðu þeir þá sjálfa aðalfyrirmynd-
ina? Urðu þeir ekki að leggja
nokkuð til frá sjálfum sér enda
þótt auðvelt sé að benda á stflfyrir-
myndir og flökkuminni? Málið má
skoða frá mörgu sjónarhomi.
En hveiju svo sem menn trúa er
textaskýring Hermanns Pálssonar
skilmerkileg og afdráttarlaus og
einnig þannig fram sett að auðvelt
er að nota þetta sem handbók.
Hygg ég að fróðlegt muni að lesa
þessa bók Hermanns saman með
Laxdælu, síðu fyrir síðu, og rýna
þannig í hvert atriði fyrir sig. Og
framhaldsskólanemendum, sem
sett er fyrir að lesa Laxdælu, er
hér lögð í hendur leiðbeining sem
að gagni má koma.
Frumherji
í hesta-
fræðum
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
George H.F. Schrader: Hestar
og reiðmenn á íslandi.
Jónas Jónasson hefur islenskað.
2. útgáfa.
Bókaútgáfan Hildur, Kópavogi,
1986. 225 bls + 39 myndasíður.
Þessi efnismikla bók er ljósprent-
un frumútgáfunnar, sem út kom
hjá forlagi Bjöms Jónssonar á Ak-
ureyri árið 1915. Hún var fyrsta
bók sem birtist á íslensku um hesta
og meðferð þeirra. Höfundur var
útlendur (amerískur, að ég held),
en hafði dvalist á íslandi um skeið,
m.a. á Akureyri. Honum hefur ber-
sýnilega blöskrað meðferð íslend-
inga á hestum sínum, fákunnátta,
óþrifnaður, miskunnarleysi og
skeytingarleysi og talið þörf á að
uppfræða þá. Og það gerði hann
aldeilis svikalaust. íslenskir hesta-
eigendur eru teknir tæpitungulaust
til bæna, en jafnframt er bókin
barmafull af fræðslu um hvaðeina
sem að hestum lýtur. Hefur höfund-
ur bersýnilega verið stórvel að sér
og búið yfír mikiili reynslu. Ekki
veit ég hvemig bókinni var tekið
þegar hún kom út. Sjálfsagt hefur
einhveijum sviðið gagnrýnin, en
aðrir haft not af þessari einstöku
fróðleiksnámu. Vel man ég eftir
þessari bók, þar sem ég var strákur
í sveit fyrir hálfri öld. Þar var hún
oftlega gripin í hönd.
Vissulega hefur margt breyst
síðan Schrader skrifaði bók sína.
Ekkert evðublað
í tékkhe
og öll helgin
„Blessaöur vertu, - kveiktu á perunni. Faröu í næsta Hraðbanka og taktu reiðufé út af
tékkareikningnum þínum, þú getur tekiö út allt aö 10 þúsund krónum. Ekkert mál.
Afgreiðslustaðir Hraðbankans eru á eftirtöldum stöðum:
• Borgarspítalanum • Landsbankanum Breiðholti • Landsbankanum Akureyri • Landspítalanum
• Búnaðarbankanum, aðalbanka • Búnaðarbankanum viö Hlemm • Búnaöarbankanum Garðabæ
• Sparisjóði Vélstjóra Samvinnubankanum Háaleitisbraut • Útvegsbankanum Hafnarfirði
• Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis, Skólavörðustlg • Sparisjóði Keflavíkur
• Landsbankanum, aðalbanka.
NOTADU SKYNSEMINA - NOTADU HRADBANKANN!
Leiðbeiningabæklingar liggja frammi hjá öllum aðildarbönkunum
VjS/Ol-ZXWWIV