Morgunblaðið - 10.12.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. DESEMBER 1986
Vandi Útvegsbankans
og bankaskipulagið
eftirJón Sigurðsson
Áfallið, sem Útvegsbankinn hef-
ur orðið fyrir, gerir það afar brýnt,
að heildarskipulag bankanna verði
endurskoðað um leið og fjárhags-
vandi Útvegsbankans er leystur.
Vandi Útvegsbankans er ekki ein-
göngu fjárhagslegs eðlis. Hann er
líka vísbending um veilur í banka-
kerfinu, sem ráða þarf bót á.
Skipulag bankamála má skoða
frá fjórum hliðum. í fyrsta lagi
þarf að haga rekstri bankanna sem
fyrirtækja á hagkvæman hátt, en
það þýðir án efa, að rekstrareining-
ar í bankakerfinu þurfi að stækka
frá því sem nú er. Reynsla annarra
þjóða sýnir glöggt, að stærðarhag-
kvæmni er mikil í bankarekstri.
Stórir bankar geta betur veitt al-
hliða þjónustu og hafa meira
bolmagn til að tryggja öryggi inn-
stæðna en smáir. I öðru lagi er
mikilvægt, að ekki myndist einok-
unaraðstaða á fjármagnsmarkaðn-
um. Þetta sjónarmið togar auðvitað
í gagnstæða átt við það fyrsta. í
þriðja lagi er mikilvægt, að unnt
sé að beita almenningi peninga-
stjóm af opinberri hálfu til að auka
stöðugleika í hagkerfínu, en til þess
þarf að vera nokkurt jafnræði með
bönkunum og samkeppni þeirra í
milli. í fjórða lagi þarf bankakerfíð
að miðla fé til arðvænlegustu verk-
efna, sem völ er á hveiju sinni, ef
það á að þjóna því mikilvæga hlut-
verki að beina fárfestingu í þann
farveg, að hagvöxtur verði sem
mestur, þegar til langs tíma er litið.
Núverandi bankakerfi hér á landi
er í ýmsu áfátt, þegar það er skoð-
að á þennan hátt, og getur því ekki
gegnt hlutverki sínu sem skyldi.
Tvær mikilvægustu ástæðumar
fyrir þessu eru reyndar nátengdar:
Annars vegar langvarandi verð-
bólga — með neikvæðum raun-
vöxtum — og hins vegar víðtæk
pólitísk afskipti af bankamálum.
Þrír stærstu bankar landsins,
Landsbankinn, Útvegsbankinn og
Búnaðarbankinn, eru í eigu ríkisins
og lúta þingkjömum bankaráðum
og flokkspólitískt völdum banka-
stjómm. Þegar raunvextir eru
neikvæðir, er óhjákvæmilegt að eft-
irspum eftir lánsfé verði meiri en
framboð á sparifé. Þá er jafnframt
hætt við, að önnur sjónarmið en
viðskiptaleg ráði því, hver fær fé
að láni og hver ekki. Þar sem ítök
ríkisins í bankakerfínu eru jafn-
mikil og raun ber vitni og aðhald
frá öðmm bönkum lítið, er efa-
laust, að stjómmálalegir hagsmunir
hafa ekki síður en viðskiptaleg sjón-
armið, leynt og ljóst, ráðið miklu
um dreifingu lánsíjár á undanfom-
um ámm. Sú nauðsynlega breyting,
sem orðið hefur í vaxtamálum hér
á landi á síðutu ámm, þannig að
raunvextir em nú yfírleitt jákvæðir,
hefur reynt mörgum fyrirtækjum
erfið, sem ekki vom undir hana
búin. Þessi breyting hefur auðvitað
einnig valdið vanda hjá lánardrottn-
um fyrirtækjanna, sem að stærstum
hluta em ríkisbankamir þrír.
Nú er brýnt að efla hér á landi
bankakerfí, þar sem efnahagsleg
og viðskiptaleg sjónarmið ráða ferð-
inni. Til þess að þjóna öllum þeim
markmiðum, sem lýst var hér að
ofan, virðist hyggilegast, að hið
opinbera stuðli nú að því fyrir sitt
leyti, að hér starfí fáir, allstórir við-
skiptabankar, sem geti veitt við-
skiptalífinu alhliða þjónustu.
Ríkisbankar verði ekki einráðir,
heldur verði meira jafnræði með
þeim og hlutafjárbönkum — hugs-
anlega með erlendri þátttöku — sem
gætu veitt ríkisbankakerfínu sam-
keppni og aðhald. Erfítt er við
núverandi aðstæður að sjá gildar
ástæður fyi-ir því, að ríkið reki
marga viðskiptabanka.
Kreppan, sem Útvegsbankinn
hefur lent í, gerir það að verkum,
að ákvarðanir um umbætur í banka-
málum þola ekki bið. En þær
ákvarðanir, sem teknar verða af
þessu tilefni, munu jafnframt hafa
varanleg áhrif á skipulag banka-
mála hér á landi. Það er því afar
mikilvægt, að þetta tilefni til breyt-
inga verði notað vel til þess að
bæta skipulag og stjóm bankamála
á íslandi til fi-ambúðar.
Markmið
í ljósi þessa ætti markmiðið með
endurskipulagningu bankanna nú
að vera þríþætt:
• Að eyða óvissu um framtíð
þeirrar bankastarfsemi, sem nú
fer fram innan Útvegsbankans.
• Að bæta skipulag og rekstur
bankakerfisins frá sjónarmið
rekstrarhagkvæmni, sam-
keppni, þjónustugetu og stjóm-
ar peningamála.
• Að draga úr ábyrgð og af-
skiptum ríkisins af rekstri
viðskiptabanka, fækka ríkis-
bönkum og draga skýrari
línur hvað varðar stjómar-
ábyrgð í bönkunum.
Tillaga Seðlabankans
í skýrslu bankastiómar Seðla-
bankans til viðskiptaráðherra frá
því í nóvember sl. var lýst fjórum
hugmyndum um endurskipulagn-
ingu bankakerfísins og lausn á
fjárhagsvanda Útvegsbankans og
jafnframt tekin afstaða til þeirra.
Þessar fjórar hugmyndir eru:
• Samruni Útvegsbanka, Iðnað-
arbanka og Verslunarbanka í
nýjum hlutafjárbanka, sem
stofnaður yrði samkvæmt
ákvæðum viðskiptabankalaga,
með væntanlegri aðild spari-
sjóða, fyrirtækja og einstakl-
inga. Seðlabankinn fyrir hönd
ríkissjóðs ábyrgist 850 milljón
króna hlutafé í hinu nýja félagi
auk eftirstöðva lána og annarra
skuldbindinga Útvegsbankans,
eins og þær standa þegar sam-
runinn fer fram.
• Sameining Búnaðarbanka og
Útvegsbanka í einn ríkisbanka.
• Skipting og samruni Útvegs-
banka við Landsbanka og
Búnaðarbanka, sem starfí
áfram sem ríkisbankar.
0 Endurreisn Útvegsbankans sem
ríkisbanka.
í öllum ríkisbankaleiðunum
þremur er reiknað með því, að ríkið
leggi fram nýtt eigið fé til þess að
bæta upp tap Útvegsbankans.
Bankastjóm Seðlabankans mælti
eindregið með fyrstu leiðinni. Hún
taldi aðra og þriðju leiðina lakari
kosti, en hafnaði algjörlega síðustu
leiðinni. Sú leið, sem Seðlabankinn
mælir með, hefur þann kost, að
myndaður yrði nokkuð öflugur
hlutafjárbanki, sem veitt gæti ríkis-
bönkunum samkeppni og aðhald.
Sá galli er hins vegar á tillögunni,
að hún byggist á því að ganga til
samninga við fyrirfram ákveðna
einkabanka um samruna áður en
vitað er, hvort hluthafar þeirra vilja
raunverulega gera slíka samninga
á viðunandi kjörum frá sjónarmiði
ríkisins, og þá um leið almennings.
Þá virðist bankinn, sem þannig yrði
stofnaður, naumast verða svo sterk-
ur, að hann hafí í fullu tré við
ríkisbankana tvo, sem eftir stæðu.
Auk þess er í tillögunni hvorki tek-
„Ráðagóði róbotinn“
BÍÓHÖLLIN og Lionsklúbburinn
Ægir halda sérstaka frumsýn-
ingu á myndinni „Ráðagóði
róbotinn" fimmtudaginn 11. des-
ember kl. 18.00 í Bíóhöllinni.
Forsala aðgöngumiða verður í
dag í tuminum á Lækjartorgi.
Allur ágóði af frumsýningunni
rennur til líknarmála.
í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Ómar Ragnarsson skemmtir og
gildir hver miði sem happdrættis-
miði. Heiðursgestur sýningarinnar
verður frændi Nr. 5, en Nr. 5 er
furðuveran sem myndin fjallar um.
Myndin ijallar um róbotinn Nr. 5,
sem er framleiddur sem óstöðvandi
tölvustýrður hermaður, en menn
verða ekki þess varir, þegar eldingu
slær niður í hann og verður þess
valdandi að hann gerist sjálfstæður
í athöfnum og hugsun. Nr. 5 slepp-
ur frá framleiðendum sínum, Nova
Robotics, og lendir í hinum stór-
kostlegustu ævintýrum, eltur af
hermönnum gráum fyrir jámum
sem vilja koma honum fyrir kattar-
nef.
Lionsklúbburinn Ægir verður 30
ára þann 6. mars á næsta ári og
hefur ætíð starfað að líknarmálum
af miklum krafti t.d. hefur Lions-
klúbburinn Ægir styrkt Sólheima í formaður ^Ægis er Halldór Stein-
Grímsnesi frá upphafí. Núverandi grímsson.“
Jón Sigurðsson
„Þeirri bankastarf-
semi, sem þannig er
skilgreind, verði þegar
skipt í tvo ámóta stóra
og fjárhagslega sterka
banka, þar sem Lands-
bankinn yrði uppistað-
an í öðrum, en
Utvegsbankinn og Bún-
aðarbankinn í hinum.
••
Oðrum þessara banka
verði breytt í hluta-
fjárbanka og allt hlut-
aféð boðið til sölu. Hinn
bankinn starfi áfram
sem ríkisbanki.“
ið á skipulagsmálum ríkisbankanna
í heild, eins og ástæða virðist þó
til, né leystur sá vandi, sem í því
felst, að einkabankamir, sem ekki
taka þátt í þessum samruna, yrðu
smáir og máttlitlir.
En koma aðrar leiðir til greina?
Áður en að því er vikið er gagnlegt
að nefna nokkur sjónarmið, sem
taka ætti tillit til í þessu erfiða máli.
Onnur sjónarmið
Auk þeirra meginmarkmiða, sem
að ofan var getið, þarf að hafa eftir-
farandi atriði í huga, þegar lausna
er leitað í bankamálinu:
# Samningsstaða eiganda Út-
vegsbankans (þ.e. ríkisins)
verði tryggð sem best og samn-
ingar um hugsanlegan samruna
ekki bundnir fyrirfram við
ákveðna aðila utan ríkisbanka.
0 Sérstök athugun fari fram á
raunvirði útlána allra við-
skiptabanka i landinu og mat
lagt á hugsanlegt útlánatap
umfram afskriftir útlána.
Tryggingar fyrir lánum verði
einnig kannaðar á sambærileg-
an hátt fyrir alla bankana.
0 Sérstök athugun verði gerð á
lífeyrisskuldbindingum allra
viðskiptabanka og það mat
verði tekið með í reikninginn,
ef og þegar til samruna kemur.
0 Litið verði sérstaklega á það,
' hvernig viðskiptasambönd og
þekking starfsfólks Útvegs-
bankans nýtist sem best í nýju
skipulagi.
0 Seðlabankinn fyrir hönd
ríkissjóðs leggi fram sama
eiginfjárstuðning til annarra
lausna við endurskipulagningu
bankanna og hann hefur lagt
til að veittur verði til samruna
Útvegsbanka, Iðnaðarbanka og
Verslunarbanka (þ.e. 850 m. kr.
að viðbættri ábyrgð á lánum og
skuldbindingum Útvegsbank-
ans, þegar skipulagsbreyting
verður).
Nýjar leiðir
f tillögum Seðlabankans var
stofnun nýs hlutaíjárbanka ein-
göngu rædd sem hluti af fyrstu
hugmyndinni, en gæti þó tengst
hinum þremur, ef menn vildu. Þótt
það sé ekki beinlínis sagt, virðist
reiknað með því í hugmyndum
Seðlabankans, að ekki yrðu breyt-