Alþýðublaðið - 23.03.1932, Blaðsíða 5

23. marz 1932.
&LP79ÐB&AD1Ð
5
Hwnr er lands*
stjórnin,
Iðg og réttnr ?
Mér ver'ður að svara: í.ands-
stjómin sefur; lög og réttur er
ekki lengur til; eftir framferði
Keflvíkinga að dæmfa í vetur. Það
virðist sem hver rnegi lifa og láta
eftir pví, sem honum þóknast,
og sá þyki mestur, sem flestu illu
kemur til leiðar í Keflavík. Þeir
þren'n í plásisánu, sem með ofstopa
og hroka æsa upp alt það ilia
hjá sjálfum sér og sínum líkum,
sem heimska, stærilæti og lítil-
menska getur knúð fram úr ó-
vönduðum hugarfylgsnum sálar-
innar. Þeir ganga eins og ljón í
lamhahjörð, óvandaðiir til orða og
verka; og sé þessu hreyft við
ýfirvöldin, sést ekki að því sé
sint. Svo hælast þessir úttútnuðu
hrokabelgir um að þeir þtirfi ekki
að hræðast yfirvöldin, því Jónas
ráðherra hjálpi þeirn og leiðbieiini.
En líka sé nú g-ott að vera inn
undir hjá greyinu honum Ólafi
Thors, ef illa gangi með fisk-
söluna, þá geti hann eflaust hjálp-
að. Lögbrot eru fraimi-n í stórum
stíl („ 1 andheígi.slögin“). Mað-ur er
teldnn upp úr rúmi um nott og
fluttur til R-eykjavíkur. í þeirri
aðför hafa verið fast að 20 miönn-
um. Karlm-enskuna vantáði til að
ráða við eiiin m-ann, því það er
ekki nög að hafa stór orð og
Ijót þ-e-gar á að drýgja verknað.
Hvað þessir menn hafa s-agt við
fan-ga sinn á leiðinni, það er guði
Ijóst; hann lítur á hjartalagið og
hefir sagt: „Mín er h-efndin; ég
mun endurgjálda.“ Maðurinn
kemur í plássið fyrir stuttu s-em
gestur til að tal-a við kunningja
sína og gera upp við viðskifta-
mienn sína; kom-a þá 4 úr þiess-
um- óaldarflokki, og úr kirkjunni
að líkindum, því það var mie-ssað
þennan dag til að sitjá um hann
ein-s og köttur um mús, svo að
þ-eir gætu helt yfir hann óþv-erra-
orðum ; meiru gátu þeir ekki kom-
ið til leiðar. En efti-r framk-omi-
unni mun það hafa átt að verð-a
fleira, sem þ-eir höfð-u í hugia að
framkvæma, þó þeir gætu ekki
koimið því viö. — Margt er að-
hafst í plás-sinu, s-em er miður
sæmandi kristnu fólki, eiins og
tanntákan í Klappenborg, sem
mun hafa verið gerð af eintómum
prakkaraskap; og svo er piltu'r-
inn, s-em úr voru t-eknar t-enn-
urnar, gerður lygari og ömerk-
legur af sömu ödrengjunum, sem
valdir v-oru að verkiniu, af þvi
þeir viss-u, að hann var bæði fá-
kænn og lítilmenni. Nú um tíma
hafa ung-lingar og börn stolið
b-æði úr v-erzlunarbúðum og
geymsluhúsum, bæði ætu og ó-
ætu, Hvar þettia lendir, það veit
enginn n-ema guð einn.
Ég spyr því hina h-eiðruðu laga-
verði lands vors og þjóðar: Itafa
þ-eif engin ráð ti,l að v-ernda þetta
pláss, Kéflavík, sem er eitt af
mestu fiskiplássum landsins, frá
eyðileggingu, sem kemur af sið-
leysi og ruddaskáp nokkurra
manna, sem freis-tingar djöfulsins
hafa leitt út á glapistigu og b-lindr
að sv-o þ-eirra augu, að þeir vita
ekki hvað þeir gera.
Líklega þek-kja flestir þéissia
setningU: Meö lögum skal land
byg-gja, en með ólögum eyða.
Kunnugur.
Leikhúsið.
Éinar H. Kvar-an: Jósafat.
Það er erfitt að flokka þ-etta
leikrit.
Aðferðdr höfundarins við sikap-
gerðir minna stundum á Moliéne,
stundum á Dick-ens; en ei-ga sér
ekki hliðstæðu í Inútímaskáldskap.
Skapgerðirn.ar eru m. ö. o. fyrir-
fram ákveðnar i upphiafi v-erks-
ins og haga sér eftir uppskrift,
— ef þær eru „illar", þá er ekk-
ert, s-em getur b-rieytt þeim, nema
trúrænt umhvarf (conversion) á
seinuistu stundu, en hinar „góðu“
halda áfram að viera góðar alt í
gegn — ein-s og í æfintýri. Al-
m-enn sálarfræði er sikágenigin. Nú
fer leikur þ-es-si fram í raunsæu
umhv-erfi, þar sem alt mælir m.eð
því, að persónurnar séu látnar
gera sig í leinhver-s konar sálræn-u
áframhaldi í stað þess, að túlka
áð eins á óhlutkendan hátt á-
kveð-nar, takmarkað-ar eigindir.
Náttúrustefnan gerði mifela bylt-
ingu gegn þess-um upprunalega
skapg-erðaris-kilningi latnesku 1-eik-
ritagerðarinnar (og frönsku klaissr
íkinnar síðar), og má b-enda á, að
eitt þeirra vetika, er ritað var
sem b-edn árás á þ-enna f-orn-a
skilning hefir veriið leikið hér al-
veg nýl-ega, Fröken Júlí-a eftir Au-
gust Strindberg. Nútímaum-hvierfi
Jó-salats g-erir sem sagt út um
það, að hægt s-é að flokka 1-eik-
inn nokkurs staðar fyrir aft-an
'rómantílkina; í náttúruistiefnunini á
hann heldur ékki h-eámia, því siður
í raunsæiisistiefnunni, sem öill er
gagnsýrð af s-álarfræði 19. aldar-
innar; af nýtí-skuisitefnum skáld-
-skapar og rökunum, sem til þ-eirra
liggja, er hain-n ósnortinn — Marx
og Freud hafa s-litið, s-ér út ófyrir-
synju, hvað þemutn höfund snert-
ir, — þannig, að i fjarveru allra
„is-ma“ verður m-aður að láta
sér næ-gja að fl-okka leik-
inn að ein-s á almennan hátt, og
má þá segja, að hann s.é í senn
mjög borgaraliegur og mj-ög kristi-
legur (þó án allis hnjóðs, sem
ann-ars er vant að fela í þesisium|
orðum). Vitaskuld eru alliar flokk-
aniir‘ að éinis hjálparkcnnin-gar,
sem maður n-otar ti-1 þ-ess eins að
átta ság, svo hæ-gt sé að ge-ra sér
gr-ein fyrir, hvar maður er stadd-
ur -gagnvart hv-erju fyrirbrigði,
—- auðveldast að segja t. d., að
maður sé alt af maöur, þótt ekki
sé hæ-gt að kveða á með visstt.
h-vort um sé að ræða' svertihgja,
rauðskinn-a, hvítan mann eða gui-
an, og eins má segja að 1-eikrit sé
alt af leikrit; að eins skýriiir það
-ekki neitt.
Frá höfundarinis hendi eru aðal-
persónur leiksins tveir kapítalist-
ar, annar er kaupmaður (Jó-siafat),
og fæist við efnahagisstiarfsémi,
sem gefur háar nentur, hitt er
ekkja, sem á peninga sina á hön-k-
um. Hinn raUnverulegi stigmunur
á siðferði þeirra tv-eggja er vaxta-
mismunurinn. Bankavextirnii!r (4<y0)
virðast eiga að standa s-em tákn
fyrir ve-lsæmi í efnahag, en þö
feemur Jós-afat á einu mife-iís varð-
andi augnabl-iki fram m-eð sóisíal-
istiská sfeoðun á því máld. Frúin
er frá höfundarin-s h-endi h. u. b.
eins litíítil og hinar alkunnu fyrir-
mýndar-söguhetjur hjá Dick-ens,
en Jós-afat minnir aftur á binar
ógeðugri aukap-ersónur Dickens,
sem eru í eðli sínu öfgamynd á
ákveðnum þætti mann,liegis sálar-
lífs, eða, réttana siagt, ákveðinni
sálarbilun, — í þessu tilfélli p-er-
sónulegri ágirnd. Þ-essi sjú-ka á-
stríða eða ástríðufilækja (complex)
ier í þessum 1-ei-k eins og Hallsteini
og Dóru, látin v-era fulltrúi „hin-s
illa“, þv-ert ofan í sálfræðilega
og félagslega þekkingu nútímans,
s-em 1-eitt hefir í ljós, að persónu-
leg ágirnd (peningagræðgi) á eiins
-og velflestir félagsiskæðir eigiin-
lei-kar ekk-ert skylt við þáð, s-em í
kristilegum skilningi var nefnt
„hið illa“ (malum, miaiitia), h-eldur
er hún að eins sálsý.k i sfyrirbrigÖi
á s-ama hátt og 'í d. stel-sýki, í-
kveikjuhrjálisemi o. þ. h., sem auð-
velt er að r-ekja til ræðra orsaka.
og jafnve-1 lækna með einföldum
sál-greiningaraöf-erðum. Sé eriindi
höfundarins með skapgerð þ-essari
það að draga í stríð gegn auðvald-
inu, þá á persónuleig ágirnd ekk-
-ert við auðvaldið skylt, heldur er
hún i sjálfu s-ér j-afn óalment og
leinkalegt tilfelTi ©iinis og t. d.
lungnabóiga. Þannig eru öll vand-
-kvæðii á því, að nú á dögum sé
hægt aö s-krifia L’avare að dærni
M-o-liéres (s-em var samtimnmaöitr
Hailgríms Péturssonar), eins og
væri -sú sálfræðiþ-ekking, söm figg-
ur milli vorra tíma og hams að
leins hégómi og fis-.
Athygli-svierðasta persóna-n í
lieiknum og sú, sem raunv-erulega
vierður önnur höfuðpersónan,
vegna viðskdfta s-inna við Jósafat,
er Gríma — gömul k-ona, sem
hann befir leiikið sér að því að fé-
fletta, en einmitt þegar h-ann hiefir
haft af henni kofann hennar niieð
svikum, o-g hún nýbúin að for-
mæla h-onum fyrir tiltækiö, þá
bjargar hún h-onum út úr hús-
bruna. Það má v-el v-era, að meö
þessum verknaði, s-em að vtsu
stendur án nauðsynlegs orsa'ka-
sambands í leiknutn, viaki fyrir höf-
undinum „sigur hins góða“ hjá
þ-ess-ari p-ers-ónu, en dæmið er við-
sjárvert, því ef draga æ'tti út af.
sliku „göfuglyndi" almennar nið-
urstöður eins og efni standa til,
þá virðist böðiskapurinn óneitan-
l-ega vera sá, að oreigarnir eigi
að bjarga lífi þ-eirra, s-em féfl-ettá
þá mieð svívirðilegustum meðöl-
um. Slíkt kann að v-era í senn
kristilegur og borgaralegur hu-gs-
unarháttur, en hann (h' ekki að
því skapi gíeðfeld lausn á alvöru-
málum öreigalýðisins. Nú andast
Jösafat samt úr brunasárunum í
leikslokin, og -sér í andlátinu
æsikuunnustu sína, Sigríði, k-oma
á móti sér, og s-kilst manni, að
hann læknist af ágirndinn/i á biana-
stund sinni, — en í síðasta leik-
riti höf. var æskuunnusitan látin.
lækna aðtalpersiónuna af siama
sjúkdómi eftir dauðann, þ. e. á
yfirskilvitl-egu sviiði.
Um hvað er svo leákurinn?
Því gæti verið erfitt að svara,
— það er bryddað upp á mörg-
um efnum, hagrænumi, félagsteg-
um, trúarlegum, stundum lendir
alt í draugagangi (án þess gangur
i-eiksinis virðilst þó úth-eimta slík
hjálparmieðöl), stundum er það
ádieila á stórveldin, siem eru ný-
feomiin í -stríð o. s. frv., en grund-
völlurinn virði-st þó vera hin
kráistna hugmiynd úr Hallsteini og
Dóru um baráttuna milli hins iila
oig hinis góða, svo nýstárlegt fyrir-
brigði sem slí-kt kann þó að virð-
ast utan. kirknanna á tímum, siem
eru jafn-gersn-eyddir tvíhyggju og
þ-eir, er vér lifum á.
Alt um það býr hr. E. H. Kv.
yfir mör-gum góðum k-ostum sem
leikritahöfundur. Hann kann að
skapa sponningu í lcik, þótt hon-
um taki-st misjafntega að- lcysa
þá spenningu á grundvelli fejálfs
leikritsiins eins og síðustUi þættir,
jbæði í Ha-Ilstiein-i og 'Jösafat sýna.
þrátt fyrir þótt þessir <þættiir (sér-
staklega 5. þáttur Jósafats) séu
vel Sikrifaðir út af fyrir s-ig; —
og hann kann að simíða ágæt til-
svör, jafnvel svo, -að margur
fyrsta fl-okks leikritahöfundur
m-ætti öfunda hann; og þó er hon-
um þegar mánst vontitn varir
íiætt vlð að yfirgefa þessa t-egund-
arhreinu tækni síua, og 1-áta per-
sónurnar, ein-kum þær, siem v'irð-
ast stianda honum hjarta næst.
lenda í miærðarl'egum kri-stnum
bolialieggingtim o-g háspeki. Það
eru á-kveðnir h-lutir, sem h-onum
hepnast æfinlega m-eð afbrigðum,
t. d. að draga frarn persónuleg og
almenn einkenni garnals alþý'ðu-
fólks.
Hvernig gekk sv-o Leikfélagið
frá sýningunni?
Mjög sæmilega; í einu atriðí
snildarl-ega, en það var leiikur frk.
Gunnþórunnar Halldórisdóttur í
hlutverki Grimu Ég minnist ekki
að haf-a séð jafn uppiifaðan leik á
íslensku leiksviði. Það var eims og
hér væri komin ijóisíifandi ein af
þessum gömlu, gieðþekfcu aiþýðu-
konum, sem maður hiefir þekt
hér í bænum fram á síðustu ár;
í leik hennar t-alaði hver hræring
máli ttpprunans og verttleikans;
hér gaf að líta meistaralega sam-
vinnu milli höfundar og leiikara.
Haraldur skilaði hlutverki Jósa-