Morgunblaðið - 18.01.1987, Qupperneq 60

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 1987
ÞIMGBRÉF
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Helsinki-sáttmálinn:
„Mannréttindi eiga
sér engin landamæri“
sagði utanríkisráðherra íslands

„Með undirritun Helsinki-sáttmálans fyrir ellefu árum hétu
þátttökuríkin 35 að sameinast um ýmsar aðgerðir til að auka
traust og draga úr spennu milli austurs og vesturs. Það var viður-
kennt að virðing fyrir mannréttindum væri nauðsynleg forsenda
varanlegs friðar. Þrátt fyrir fögur fyrirheit hafa sum ríkjanna
haldið áfram að bijóta grundvallarmannréttindi, m.a. gagnvart
þeim sam hafa leitast við að fylgjast með því hvort ákvæði sátt-
málans séu haldin í heimalöndum þeirra."
Framanritað er upphaf greinar-
gerðar með tillögu til þingsálykt-
unar, sem 18 þingmenn Sjálfstæð-
isflokks flytja í sameinuðu þingi
um mannréttindamál í tengslum
við ráðstefnu um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu, sem fram er haldið
í Vín.
Mannleg tengsl
í Helsinki-sáttmálanum, sem
hér að framan er vitnað til, lýsa
viðkomandi ríki sig staðráðin í að
tryggja almenn og einstaklings-
bundin réttindi - mannréttindi -.
Skuldbindandi yfirlýsing Hels-
inki-sáttmálans er í fjórum
meginköflum: 1) Um mannleg
tengsl, 2) Upplýsingaskyldu þjóða
í milli (til að efla skilning og
traust), 3) Samvinnu og skipti á
sviði menningarmála og 4) Sam-
vinnu á sviði mennta og vísinda.
Kaflinn um mannleg tengsl
fjallar m.a. um ferðafrelsi („auð-
velda víðtækari ferðalög þegna
sinna af persónulegum ástæðum
eða vegna starfs...“), „endursam-
einingu fjölskyldna", hjúskap milli
ríkisborgara ólíkra landa, tengsl
og samskipti ungs fólks o.sv.fv.
í kaflanum um miðlun upplýs-
inga leggja þátttökuríkin áherzlu
á „mikilvægt og áhrifamikið hlut-
verk blaða, hljóðvarps, sjónvarps,
kvikmynda, fréttastofnana og
blaðamanna sem starfa á þessum
sviðum". Ríkin settu sér það
markmið „að auðvelda fijálsari
og víðtækari dreifíngu hvers kon-
ar upplýsinga, að hvetja til
samvinnu á sviði upplýsinga og
upplýsingaskipta við önnur lönd
og bæta aðstæður þær sem blaða-
menn frá einu þátttökuríki njóta
til að stunda störf sín í friði“.
Óf ögnr mynd
í ræðu sinni við setningu Vínar-
fundarins 6. nóvember sl. sagði
Matthías Á. Matthiesen, utanrík-
isráðherra:
„Með Helsinki-samkomulaginu
var viðurkennt að forsendur friðar
og afvopnunar væru fleiri en af-
vopnun ein sér. Vitaskuld hefur
afvopnun lykilhlutverki að gegna
í öllum ráðstöfunum til að draga
úr spennu og auka öryggi, en það
verður ekki síður að taka tillit til
pólitískra viðhorfa. Það verður að
uppræta tortryggni sem er jarð-
vegur vígbúnaðarins. Snemma
kom í ljós að ríkin leggja mismun-
andi áherzlu á einstök atriði
samþykktarinnar. Slíkt er þó ekki
í samræmi við upphafleg áform
þar sem jafnvægi átti að vera
milli einstakra þátta. Sum ríki
virðast leggja meira upp úr örygg-
ismálum en láta mannúðarmál
sitja á hakanum...
Við skulum líta ögn nánar á
Teikningin sýnir hernaðaraðstöðu Sovétríkjanna á Kolaskaga, svo
að segja í túnfæti Noregs og Finnlands. Þetta stærsta vopnabúr
heims er það sem að Norðurlöndum snýr. „Gulageyjaklasinn",
fangelsakeðjan, er það sem inn á við snýr og varðar almennu
mannréttindi, sem mörgum þykja aðþrengd í Sovétríkjunum.
stöðu mannréttindamála í sumum
ríkjanna. Andófsmenn þurfa að
þola harðræði í þrælkunarbúðum
eða geðsjúkrahúsum sem notuð
eru í þágu pólitískra markmiða. Í
hvert skipti sem slíkum aðgerðum
er mótmælt er skírskotað til „full-
réttis". Þá eru það talin innanrík-
ismál þegar einstaklingar vilja
flytja úr landi en fá það ekki. í
augum íslendinga eru þetta dæmi
um mannréttindabrot og mann-
réttindi eiga sér engin landamæri.
Orð fá aldrei brúað það hyldýpi,
þar megna verkin ein að skapa
traust...
Þetta er ófögur mynd og ekki
bætir úr skák að allir RÖSE-
fundir um mannréttindamál hafa
runnið út í sandinn. Á síðasta ári
lauk sérfræðingafundi í Ottawa
án niðurstöðu, menningarþingi í
Búdapest lyktaði án samkomulags
og sömu sögu er að segja frá
fundinum í Bern, sem haldinn var
í vor um mannleg tengsl og sam-
einingu fjölskyldna. í þessum
efnum kristallast munurinn á opn-
um samfélögum Vesturlanda og
lokuðum samfélögum A-Evrópu“.
Veruleikinn og
samtíminn
Virðing fyrir mannréttindum
og fullveldi þjóða er höfuðfor-
senda þess markmiðs, sem
mannkyn dreymir um og er friður
með frelsi. Hver er virðing vald-
hafa í Sovétríkjum fyrir fullveldi
þjóða og einstaklingsbundnum
mannréttindum?
Spyrja má hvort hernaður Sov-
étríkjanna í Afganistan, þar sem
hundruð þúsunda hafa týnt lífí
rl
3
j