Morgunblaðið - 13.02.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. FEBRUAR 1987
Að berast með straumnum
eftir Egil Jónsson
Þegar litið er til löggjafar,
tengdri íslenskum landbúnaði, má
með vissum hætti segja að þar beri
hæst fimm lagagerðir. Hér á ég við
jarðræktarlög frá 1923, afurðar-
sölulögin frá 1934, framleiðsluráðs-
lögin frá 1947, lög um Stofnlána-
deild landbúnaðarins 1962 og svo
lögin um framleiðslu og sölu á bú-
vörum frá árinu 1985, búvörulögin
eins og þau eru oftast nefnd.
Setningu þessara laga fylgdi
jafnan mikil umræða og oft grund-
vallarágreiningur og harðar deilur.
Fræg er t.d. sú umræða sem
varð vegna jarðræktarlaganna og
kennd er við 17. gr. þeirra laga.
Samkvæmt henni var eignarréttur
bænda á þeim framkvæmdum, sem
nutu framlaga, takmarkaður þann-
ig að við eignaskipti áttu framlögin
að dragast frá söluverði.
Þá eru ekki síður í minnum hafð-
ar þær hatrömmu deilur sem urðu
við setningu afurðarsölulaganna
árið 1934. Þá var stundaður blóm-
legur landbúnaður í Reykjavík og
nágrannabyggðum. Þessir bændur
undu því illa að nálægð þeirra við
markaðinn væri í engu virt þeim
til hagsbóta og húsmæður hér í
Reykjavík voru einnig óánægðar
þar sem sölustöðum með mjólkur-
vörur var fækkað.
Um miðjan fimmta áratuginn fór
fram víðtæk umræða um málefni
landbúnaðarins. Um þær mundir
urðu miklar breytingar í sveitum
landsins. Atvinnulíf í þéttbýlinu
varð íjölbreyttara og atvinnan meiri
og stöðugri. Þeir voru því margir
sem sáu kjörum sínum betur borgið
í þéttbýli en sveitum landsins þar
sem mikilla átaka var þörf í end-
umýjum húsakosts og ræktun ef
tryggja átti bærilega afkomu.
Segja má að stofnun Stéttarsam-
bands bænda og setning fram-
leiðsluráðslaganna hafi orðið
niðurstaða þessarar víðtæku um-
ræðu og bundið enda á þann
ágreining sem var um málefni land-
búnaðarins um þessar mundir.
Árið 1962 fara öldumar enn að
rísa. Sjóðir landbúnaðarins, bygg-
ingar- og ræktunarsjóður, voru
vanbúnir til að mæta þeirri öru
uppbyggingu sem varð á sjötta ára-
tugnum, ný lög voru sett um
Stofnlánadeild landbúnaðarins o.fl.
Bændasamtökin mótmæltu af
mikilli hörku framleiðendagjaldinu
sem innheimt var af búvörum. En
innan samtakanna var pólitískur
ágreiningur um málið og þess vegna
voru ekki hafðar í frammi neinar
aðgerðir gegn málinu af hendi
heildarsamtaka landbúnaðarins.
Hins vegar var að tilhlutan nokk-
urra búnaðarsambanda leitað til
dómstólanna til að ógilda ákvæði
laganna um framleiðendagjaldið og
voru þar í forsvari nokkrir af
fremstu bændum landsins á þeirri
tíð. Framsóknarflokkurinn beitti sér
af mikilli hörku gegn stofnlána-
deildarlögunum og vissulega væri
fróðlegt fyrir þá, sem áhuga hafa
á þessum málum, að lesa þann
málflutning og kynna sér þannig
þær spár sem framsóknarmenn
höfðu uppi um framtíð landbúnað-
arins, en sem betur fer hafa þær
ekki gengið eftir.
Þær lagasetningar, sem hér hef-
ur verið minnst á, og raunar margar
fleiri á vettvangi búnaðarmála, hafa
átt það sameiginlegt að miða að
umbótum á sölumálum og þó sér-
staklega að því að auka framleiðslu
í landbúnaði til að bæta kjör þeirra
er þann atvinnuveg stunda. Ein
ákvörðunin tók við af annarri sem
áttu það sameiginlegt að efla ís-
lenskar sveitabyggðir með nýrri
tækni, bættum húsakosti og auk-
inni ræktun. Þetta var hin opinbera
pólitíska stefna sem bændur lands-
ins féllust á. Ágreiningur innan
þeirra raða var ekki um markmið,
og raunar ekki heldur um leiðir,
þótt stundum hafí úfar risið þegar
viðkvæmar ákvarðanir voru til um-
Qöllunar.
Upp úr miðjum síðasta áratug
fóru mál að skipast með öðrum
hætti. Verðlag innanlands fór
hækkandi og útflutningsbótaheim-
ildin dugði ekki lengur til að
verðbæta þá framleiðslu sem var
umfram innanlandsneysluna. Þess
vegna þurfti að huga að nýjum leið-
um, breyta stefnunni í landbúnaði
til samræmis við breytt viðhorf í
markaðsmálum.
Árið 1979 rann svo upp stund
hinna stóru atburða í landbúnaði.
Með breytingu á framleiðsluráðs-
og jarðræktarlögum var mótuð ný
stefna að sögn þeirra sem voru þá
í fyrirsvari.
Ákvæði um framleiðsluviðmiðun,
búmark, var sett í lög, heimild var
tekin upp til álagningar kjamfóður-
gjalds, framlög samkvæmt jarð-
ræktarlögum voru skert en
jafnframt ákveðið að heildarfram-
lag samkvæmt þeim lögum skyldi
vera að meðaltali það sama og árin
1978 og 1979. Þannig átti að fá
fé til uppbyggingar nýrra atvinnu-
Áhugahópur um byggingu náttúrufræðihúss:
Náttúruskoðunarferð
FARIÐ verður á morgun, laugar-
dag, í náttúruskoðunarferð frá
Norræna húsinu kl. 9.00, frá Nátt-
úrugripasafninu, Hverfisgötu 116
(gegnt lögreglustöðinni), kl. 9.10
og frá Árbæjarsafni kl. 9.20. Ekið
verður um Hvalfjörð upp í Bor-
garnes, síðan út á Akranes og
farið með Akraborginni kl. 17.30
til Reykjavíkur, þangað komið kl.
18.30 og síðan ekið á brottfarar-
staði í Reykjavík. Fargjald verður
700 kr. (innifalið er far með Akra-
borg aðra leiðina), frítt fyrir börn
10 ára og yngri I fylgd með full-
orðnum og hálft gjald fyrir 11 til
14 ára.
í ferðinni verður hugað að þeim
fuglum sem dvelja hér yfir veturinn,
rætt verður um fæðu þeirra og fæðu-
öflun, hvemig þeir veijast kulda og
vatnsveðri, hvar þeir eiga náttstað
og tilhugalíf þeirra svo eitthvað sé
nefnt. Valinn verður góður staður
til að skoða fjörulíf í vetrarbúningi.
Sjálfsagt munu selir fylgjast með
ferðum okkar. Stansað veður við
fiskeldisstöð og því lýst sem fyrir
augu ber. Þá verður litið inn í „opið
flós“ og „opið íjárhús". En „opið
hús“ köllum við það, þegar húsdýrin
eru sýnd á „heimili" sínu og þeir sem
þau annast fræða okkur um þau.
Jarðfræðin á þessu svæði er mjög
merkileg, t.d. er aldur bergsins frá
4.500 milljón ára til 13 milljón ára,
enda ökum við út frá miðju Atlants-
hafshryggjarins.
Þá verður Náttúrugripasafn
Borgarfjarðar í Borgamesi skoðað.
Þrátt fyrir lítil húsakynni og ófull-
nægjandi aðstöðu er þar merkilegt
fuglasafn og steinasafn. Þar mun
Bjami Backmann, saftivörður, taka
á móti hópnum og Rafn Sigurðsson
segja okkur ýmislegt forvitnilegt um
gæsir.
Leiðsögumenn (safnverðir) verða:
Kristinn Haukur Skarphéðinsson
líffræðingur og Hjalti Fransson jarð-
fræðingur, og fleiri leggja sitt til að
ferðin takist sem best.
(Frá áhugahópi um
bygídngru náttúrufræðihúss.)
hátta í landbúnaði.
Um þessar breytingar varð ekki
mikill ágreiningur innan bænda-
stéttarinnar. Eina andstaðan sem
ég minnist kom fram frá sjálfstæð-
ismönnum á búnaðarþingi sem
töldu þessar aðgerðir ómarkvissar
og voru þeim andvígir. Óþarft er
að fjölyrða um það hér að þessi
áform mistókust, eins og síðar verð-
ur að vikið.
Þrátt fyrir að offramleiðsla væri
áfram viðvarandi og færi vaxandi
er á leið var það ekki nema hiuti
af þeim vanda sem landbúnaðurinn
stóð frammi fyrir. Þannig fóru
rekstrarskilyrði mjög versnandi á
þessum árum. Hlutdeild launaliðar
í verðlagsgrundvellinum lækkaði
frá árinu 1978—1983 úr 42% í 27%
eða um 36%. Á sama tíma hækkaði
hlutdeild vinnslu og dreifíngar úr
22% í tæp 27% og jókst þannig um
23%. Niðurstaðan varð þannig vax-
andi fjármagn til atvinnuvegarins
en minni laun til bændanna í land-
inu.
Þessi verðlagsþróun gekk þvert
á öll markmið um samdrátt í fram-
leiðslunni. Þannig kallaði lækkandi
hlutdeild launa í búvöruframleiðsl-
unni á fleiri framleiðslueiningar ef
afkoman átti ekki að versna, og
ekki var heldur staðið við yfírlýsing-
ar um eflingu nýrra búgreina til
að auðvelda samdráttinn í hefð-
bundnu. Á árunum 1980—1983
áttu verðtryggingarákvæði jarð-
ræktarlaganna að skila 122,6 millj.
kr. alls. Hins vegar kom einungis
til skila 55,1 millj. kr. eða 45%.
Niðurstaðan varð því sú að hvort
tveggja brást, stefnan og stjórnin.
Á bændastéttinni buldi stöðugur
áróður um kostnaðarsaman ogjafn-
vel óþjóðhollan atvinnuveg sem
erfítt var að veijast eins og málefn-
um landbúnaðarins var komið.
Þetta voru viðhorfín þegar
ákvörðun var tekin um endurskoðun
laganna um Framleiðsluráð land-
búnaðarins í upphafi þessa kjör-
tímabils. Sú endurskoðun tók hátt
á annað ár svo að ekki er kominn
langur reynslutími á búvörulögin.
Ekki er að undra þótt dómar hafi
fallið á ýmsa vegu um þá löggjöf.
Lögin fólu í sér gjörbreytta stefnu
frá því sem áður var. Nú var mark-
mið um síaukna framleiðslu lagt til
hliðar, en í stað þess urðu menn
Egill Jónsson
Aftur á mótí liggur nú
fyrir að í störfum
sínum hafa bændur
landsins tekið mið af
breyttum markmiðum
og sýnt þannig með ótví-
ræðum hætti að þeim
er fullkomlega treyst-
andi til að breyta
búháttum í takt við
kröfur tímans.
nú að takast á við þann vanda sem
af of mikilli framleiðslu hefur leitt.
Það er hægara að berast með
straumnum en halda þar á móti og
vissulega ber umræðan um málefni
landbúnaðarins þess merki að þeir
eru margir sem valið hafa sér létt-
ari kostinn. Aftur á móti liggur nú
fyrir að í störfúm sínum hafa bænd-
ur Iandsins tekið mið af breyttum
markmiðum og sýnt þannig með
ótvíræðum hætti að þeim er full-
komlega treystandi til að breyta
búháttum í takt við kröfur tímans.
Um þann árangur mun ég síðar
íjalla.
Höfundur er annar af alþingis-
mönnum Sjálfstæðisfiokks fyrir
Austurlandskjördæmi.
Nemendumir fjórir, talið frá vinstri: Emil Friðfinnsson, Helga
Bryndís Magnúsdóttir, Bryndís Björgvinsdóttir og Björa Davíð Krist-
jánsson.
Útskriftartónleikar
í Háskólabíói
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT Is-
lands og Tónlistarskólinn í
Reykjavík halda útskriftartón-
leika í Háskólabíói laugardaginn
14. febrúar og hefjast þeir kl.
14.30.
Fjórir nemendur skólans ljúka
hluta einleikaraprófs. Emil Frið-
finnsson leikur hornkonsert nr. 3
K.447 í Es-dúr eftir W.A. Mozart,
Bjöm Davíð Kristjánsson leikur
flautukonsert eftir J. Ibert, Bryndís
Björgvinsdóttir leikur sellókonsert
nr. 1 í a-moll op. 33 eftir C. Saint
Saens og Helga Bryndís Magnús-
dóttir leikur píanókonsert í G-dúr
eftir M. Ravel. Stjómandi á tónleik-
unum er Mark Reedman.
Miðar verða seldir við inngang-