Morgunblaðið - 13.02.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1987
Sala a Borg-
arspítalanum
Og pápi veit hvað hann syngur
eftirSímon
Steingrímsson
Flestir kannast við sögu H.C.
Andersen um bóndann sem átti einn
hlut í eigu sinni sem kalla mátti
óþarfa, en það var hestur. Svo hann
fór með hestinn í kaupstaðinn til
að skipta á honum og einhvetju sem
meiri búhnykkur var í. Hann skipti
síðan á hestinum og kú, kúnni og
kind, kindinni og gæs, gæsinni og
hænu og síðast skipti hann á hæn-
unni og poka af skemmdum eplum.
Levitt benti á 1972 (1) að „margt
gengur úrskeiðis vegna þess að fyr-
irtæki átta sig ekki á hvað þau
selja. Fyrirtæki í svonefndum þjón-
ustugreinum líta vanalega þannig
á að þau veiti þjónustu, en ekki að
þau framleiði vöru. Þess vegna
mistekst þeim að haga sér eins og
framleiðslufyrirtækjum, sem ein-
beita sér að því að framleiða eftir-
sóttar vörur á ódýran og
hagkvæman hátt.“
Sala opinberra fyrirtækja hefur
verið mjög á dagskrá undanfarið
og hefur komið til framkvæmda í
nokkrum tilfellum. í einu tilviki að
minnsta kosti hefur þar trúlega
verið um hið þarfasta verk að ræða
því nú hefur þrúgandi áhyggjum
af framtíð Landsmiðjunnar verið
iétt af hinu opinbera. Þessi umræða
tók þó skyndilega á sig nýjan svip
þegar borgarstjórinn í Reykjavík
bauð ríkinu Borgarspítalann til
kaups. Lengi voru menn orðlausir
yfir þessu svo samofinn töldu þeir
spítalann ímynd Reykjavíkurborg-
ar. Einn kvað uppúr með það að
hann væri búinn að byggja þennan
spítala og borga einu sinni og mundi
fráleitt tvíborga hann.
Rannsóknin
Árið 1985 varð óvenjumikill halli
á rekstri Borgarspítalans og var
þetta skýrt með lakari nýtingu en
áður og ónógum daggjöldum. Það
eru ekki ný sannindi að tap verði
þegar tekjur ná ekki útgjöldum og
þykir varla ámælisvert. Þótt halli á
rekstri sé ekki nýmæli í rekstri
heilbrigðisstofnana og stjómendur
spítalans teldu ástandið eðlilegt
gerði borgarstjóri athugasemd við
þetta og var málsvari myrkrahöfð-
ingjans sendur á vettvang að
rannsaka málið í stað þess að beðið
væri um aukafjárveitingar og er
það og nýmæli. Borgarstjóra var
skilað skýrslu, sem kölluð er Athug-
un á rekstri Borgarspítalans. Hún
er 42 blaðsíður og skiptist í eftir-
talda kafla.
Inngangur.................. 3bls.
Stjómsýsla Borgarspítalans 5 bls.
Starfsmannahald........... 8 bls.
„Bráðahugtakið“ .......... 9bls.
Húsnæðismál Borgarspítal- 6 bls.
ans
Stoðdeildir, útibú, göngu-
deild-
arþjónusta og heimilislækn-
ingar Borgarspítlans....... 3 bls.
Daggjaldakerfi eða föst
Qárlög..................... 5 bls.
Niðurstöðurogtillögur ..... 3bls.
í inngangi er nefnt að athugunin
sé skyndiathugun og er það ekki
fast-að orði kveðið.
í kaflanum um stjómsýslu er
m.a. rætt um lög og reglur um
stjóm spítalans. Þar kemur fram
að stjóm spítalans er skipuð þrem
fulltrúum kjömum af heilbrigðis-
málaráði Reykjavíkurborgar og
tveim kjömum af starfsmönnum.
Og þar sem einn heilbrigðisráðs-
fulltrúinn er frá minnihluta borgar-
stjómar geti komið upp sú staða
að meirihluti borgarstjómar ráði
ekki ferðinni. Samt kemur ekki
fram að neinar framfaratillögur
meirihluta borgarstjómar hafi verið
bornar upp og felldar. Þessi ábend-
ing er þó mjög þörf, því að svo
nákvæmt sem ákvæðið um kjör
stjómar er þá hefur löggjafinn
steingleymt að taka fram annað um
hlutverk stjómarinnar en að gera
þróunar- og rekstraráætlanir til
fjögurra ára a.m.k. og senda heil-
brigðismálaráðum til samþykktar
og ráðuneyti til staðfestingar. Segir
fátt af sendingum, samþykktum og
staðfestingum á áætlunum þessum.
Það virðist eitthvað bögglast fyrir
skýrsluhöfundum að framkvæmda-
stjóri sé fortakslaust yfirmaður
sjúkrahússins. Síðan má nefna
nokkur gullkom, svo sem: „Á síðari
ámm hefur starf hjúkmnarfræð-
inga öðlast meiri viðurkenningu í
rekstri sjúkrahúsa", „Hin lögmæta
skipting stjómunar á sviði læknis-
fræði, hjúkmnar og stjómsýslu
getur auðveldlega valdið árekstr-
um“, mér finnst að sama megi segja
um bíla á gatnamótum, „Skipting
skurðlækninga og (rannsóknar-
þjónustu) milli sérgreindra deilda
og yfirlækna getur skapað árekstra
og komið í veg fyrir góða nýtingu
mannafla og búnaðar". Þessi full-
yrðing jafngildir því að einfalda
mætti veitukerfi borgarinnar með
því að hætta að dreifa bæði köldu
og heitu vatni, en láta annað hvort
nægja.
I kafla um starfsmannahald er
m.a. látið að því liggja að meira sé
gert úr manneklu en vert sé. Virð-
ist höfundum alls ekki ljóst að það
er óviðunandi ástand að megin-
verkefni verkstjóra sé að redda
auðavöktum. Minnt er á álit
danskra ráðgjafa um að starfsfólk
fínni ekki til samkenndar og hjálp-
ist ekki að, en ástæðum þessa ekki
velt fyrir sér. Sagt er að erfitt sé
að henda reiður á hvemig spítalinn
verði best nýttur og að starfs-
mannastjómun virðist flóknari en
hún þyrfti að vera.
í kaflanum um bráðahugtakið
em höfundar með allskonar dylgj-
ur, sem mér virðast tilgangslausar,
en eitt gullkom fann ég, þar sem
spurt er um bráðahugtakið „er ekki
of mikil áhersla lögð á þetta hugtak
og eykur það ekki að óþörfu álag
á deildir spítalans"? Ekki er að
furða að fólkið stynji undan hugtök-
unum.
í kaflanum um húsnæðismál
kemur m.a. fram að þróunamefnd
geri ráð fyrir að stækka Borgarspít-
alann í 700—800 rúma spítala með
allri þjónustu. Síðan er rætt um
skipan sjúkradeilda fyrir aldraða
útfrá rúmanýtingu og starfsmanna-
nýtingu.
í kaflanum um stoðdeildir, útibú,
göngudeildarþjónustu og heimilis-
lækningar Borgarspítalans er m.a.
ýjað að grun um ofnotkun á rann-
sóknum innan heilbrigðiskerfísins.
Þetta treysta höfundar sér þó ekki
til að dæma um sjálfír. Þeir sjá
ofsjónum yfir því að sjúklingar komi
á slysavarðstofuna. I kaflanum um
daggjaldakerfi eða föst fjárlög kem-
ur fram takmörkuð hrifning af
föstum Qárlögum, en töluverðar
vangaveltur. Eitt gullkom: „Ef
gengið væri út frá þeirri forsendu
að sjúkrahúsin væru algerlega sjálf-
stæðar stofnanir, sem enginn annar
bæri ábyrgð á, mætti halda því fram
að daggjaldakerfíð væri hvetjandi
en Qárlagakerfíð letjandi." Ég spyr
nú: Hver ber þá ábyrgð á Borg-
arspítalanum?
Símon Steingrímsson
„Miklu skiptir nú að
ríkisvaldinu takist að
auka tiltrú manna á að
forusta ríkisins í heil-
brigðismálum hafi
metnað til að halda
sífellt áfram umbótum
á íslenskri heilbrigðis-
þjónustu, en þau séu
ekki þreytandi skyldu-
verk sem helst þarfnist
niðurskurðar.“
Niðurstöður skýrslunnar em þær
helstar að Borgarspítalinn sé jafn-
vel lands- og heimsfrægur, rekstur-
inn sé of dýr, starfsfólk hjálpist
ekki að og hugsi meira um hærri
laun en lítið veika sjúklinga (sic),
of mikið sé gert úr manneklu á
spítalanum, læknar séu líklega of
margir, innlagnir séu tortryggileg-
ar, rannsóknir séu líklega of
margar, húsnæðisáætlanir séu
óraunhæfar, of margir komi á
slysadeild, föst fjárlög séu ekki til
bóta og samkeppni sjúkrahúsa um
starfsfólk sé óeðlileg.
Tillögur em þær helstar að
tryggja þurfí meirihluta borgar-
stjómarmeirihlutans í stjóm spítal-
ans, koma á verkaskiptingu
sjúkrahúsa á höfuðborgarsvæðinu,
auka virkan vinnutíma starfsfólks,
losa um ráðningar lækna, endur-
skoða innlagnir, fresta byggingar-
framkvæmdum, fækka komum á
slysadeild, mótmæla föstum fjár-
lögum, athuga rekstur útibúa og
koma í veg fyrir óeðlilega sam-
keppni sjúkrahúsanna um starfs-
fólk.
Viðbrögð við rannsókn
Ýmsar athugasemdir komu fram
við skýrsluna. Hún olli sárindum
meðal starfsfólks sem þótti ómak-
Iega að sér vegið í henni, ekki síst
vegna þess að vinna á spítalanum
hafði verið erfíð undanfarandi sum-
ar vegna manneklu. Flestir virtust
sammála um að föst fjárlög væru
hinn versti kostur. En lítið fór fyrir
nánari úttekt á fjármálum spítal-
ans, samanburði við aðra eða
frekari útlistun á göllum fastra fjár-
laga.
Um þessar mundir kom lítil frétt
í Morgunblaðinu (2). „Rekstur St.
Jósefsspítala (Landakotsspítala)
gekk vel, enda þótt tekjur hafí ekki
hrokkið fyrir gjöldum. Halli nam
44,1 milljón króna eða 10,2% af
rekstrargjöldum .. og hefur spítal-
anum verið bættur hallinn svo vel
má við una.“ Raunar var lítið rætt
um kostnaðarþróun milli áranna
1984 og 1985 sem er auðvitað lyk-
illinn að málinu. Úr ársskýrslum
spítalanna (3,4,5) má ráða eftirfar:
andi um kostnað og þjónustu. í
kostnaði er ekki innifalið fjárfesting
birðgabreytingar og tilfærslur.
Legudagar eru legudagar legu-
sjúklinga, en sjúklingafjöldi innifel-
ur legu- og dagsjúklinga þar sem
hugmyndir helst sóttar til orða
skýrslunnar, „stofnun sem væri al-
gjörlega sjálfstæð og enginn annar
bæri ábyrgð á“. Mér hefur reyndar
alltaf ftmdist að um Landakots-
spítala mætti segja að enginn viti
hver á hann og enginn viti hver
stjómar honum. Og er sá spítali
alltaf lofaður fyrir góðan rekstur
og hefur amerískt vottorð uppá
samheldni og einhug starfsfólks
Tafla 1.
Kostnaður og þjónusta 1984 og 1985.
Borgar- Ríkis-
spítali Landakot gpítalar
Kostnaður 1984 í millj. kr
Kostnaður 1985 í millj. kr
Legudagar 1984 í þús. kr.
Legudagar 1985 í þús. kr.
Sjúklingafj. 1984 ......
Sjúklingafj. 1985 ......
Tafla 2
Hækkanir milli 1984 og 1985
og halli á rekstri
Borgar- Ríkis-
spitali Landakot spítalar
Heildarkostnaður 46% 41% 43%
Kostnaður á legudag 52% 45% 49%
Kostnaður á sjúkling 40% 43% 44%
Daggjald Borgarspítala 19%
Daggjald Bsp. m/jöfnunargj 26%
Halli á rekstri árið 1985 17% 10% 3%
682 302 1384
995 425 1983
156 61,4 370
150 59,6 357
10.256 5.771 20.327
10.682 5.685 20.243
þeir eru ekki taldir sér á Borgarspít-
alanum.
Ekki er einfalt að ráða af tölum
um hækkanir milli ára hvaða spítali
er hagkvæmastur í rekstri því
margskonar þjónusta fer fram inn-
an spítalanna sem ekki verður
mæld í legudögum. Legudögunum
fækkaði á öllum spítölunum milli
1984 og 1985, þrátt fyrir að bæði
Borgarspítali og Ríkisspítalar ætl-
uðu að opna nýjar deildir. Sjá má
í ársskýrslunni að Ríkisspítalar hafa
einkum fækkað „ódýrum legudög-
um“ á geðdeildum og stofnunum
þroskaheftra. Þessi þróun hefur
einkennt spítalareksturinn undan-
farin ár. Léttari starfsemin er flutt
burt og í staðinn kemur sérhæfð
þjónusta.
Borgarspítalinn líður fyrir að ná
ekki álætuðum fjölda legudaga, en
það hefur engin áhrif á halla spítala
á föstum fjárlögum. Af þessu má
vera ljóst að daggjaldakerfíð er
vísvitandi notað til að gera dag-
gjaldastofnunum lífíð leitt og mega
það vera ríkir hagsmunir sem fá
menn til að beita þessum aðferðum
til að koma spítölum á föst fjárlög.
Þetta er þó ekki eina dæmið um
þvinganir daggjaldanefndar. Logi
Guðbrandsson segir í Morgunblað-
inu (6) af öðru tilefni. „Ýmsar
ástæður voru fyrir því að Jósefs-
systur vildu hætta rekstri Landa-
kotsspítala, en langvarandi
hallarekstur og erfíðleikar í sam-
skiptum við daggjaldanefnd og
önnur yfirvöld hafa örugglega veg-
ið þungt". Og má nú spyija hveiju
var verið að bjarga með því að gera
systrunum lífíð svo leitt að þær sáu
sér ekki annað fært en að selja
spítalann.
Boð um sölu
Það varð næst til tíðinda í máli
þessu, að borgarstjóri bauð Borg-
arspítalann til sölu og fjármálaráðu-
neytið tók vel í að kaupa. Ekki
fylgdi með hver ætti að stjóma
spítalanum. Rök Borgarstjóra í
málinu voru afar einföld.
Reykjavíkurborg hefði veralegan
kostnað af viðvarandi rekstrarhalla
á spítalanum, sem meiríhluti borg-
arstjómar gæti ekki stjómað. Við
föst íjárlög, sem væra yfirvofandi,
mundi ástandið enn versna. Því
væri einsýnt að ríkið ætti að kaupa
spítlann og reka hann uppá eigin
ábyrgð. Borgin ætti hins vegar að
snúa sér að öðram viðfangsefnum.
Við þetta vöknuðu margir og ját-
uðu Borgarspítalanum ást sína og
virðingu og fundu sölunni allt til
foráttu. Vildu flestir vera áfram í
vinnu hjá borginni hvort sem hún
borgaði hallann eða ekki. Til vara
komu fram tillögur um sjálfseignar-
stofnun og virðast mér þær
meðan Borgarspítalinn hefur
danska skammanótu.
Allir luku upp einum munni um
það, að þeir vildu ekki sameina
Borgarspítalann Ríkisspítölunum,
þeir væra bákn. Samvinna spítal-
anna væri enda með slíkum
ágætum að á því væri engin þörf.
Síðan hefur í umræðunni andað
heldur köldu til Ríkisspítalanna og
er svo langt gengið að forstjórinn
skrifar ritstjóram Morgunblaðsins
bréf (7), kallar þá vini sina og seg-
ir að Ríkisspítalar séu ekki bákn
nema skrifstofan kannske, en hún
sú ódýrasta í heimi og samvinna
sjúkrahúsanna sé hin besta.
Hvað er til ráða?
Nú geta væntanlega flestir ráðið
af ofangreindu að mér þyki ekki
mikið til skýrslunnar eða þessara
umræðna koma. og satt er það,
mér þykja fáar málefnalegar ábend-
ingar koma fram um hvemig eigi
að reka Borgarspítalann. Þó er í
tillögum í skýrslunni til borgar-
stjóra komið að kjama vandamála
sjúkrahúsa í Reykjavík að verka-
skiptingu vantar. Og orð borgar-
stjóra eru skýr, hann ætlar ekki að
láta borgina greiða tap á spítala
sem hún getur ekki stjómað.
En lítum á nokkur atriði.
1. Ríkið kaupir alla þjónustu
sjúkrahúsanna og mestalla aðra
heilbrigðisþjónustu í landinu.
2. Það hlýtur að vera meginmark-
mið ríkisins að kaupa þessa
þjónustu á hagkvæmu verði, en
það er varla aðalatriði af hverj-
um það kaupir þjónustuna.
3. I raun era sjúkrahúsin í heild á
föstum fjárlögum þar sem svig-
rúm til að auka umsvif sjúkra-
húsa án samþykkis heilbrigðis-
°g tryggingamálaráðuneytisins
er lítið ef það þá fylgist með
málinu.
4. Samvinna sjúkrahúsanna í
Reykjavík er með ágætum ef á
henni þarf að halda. Enda er
starfsfólk heilbrigðisþjón-
ustunnar þekkt að hjálpsemi.
En hvað rekstur varðar er sam-
vinnan hverfandi lítil. Til er
samvinnunefnd sjúkrahúsa sem
ræðir mál sem eru nógu ómerki-
leg til að valda ekki ágreiningi
svo sem samræmd nafnspjöld
fyrir starfsfólk.
5. Verkaskipting er lítil á milli
sjúkrahúsanna í Reykjavík;
nema á bráðamóttökudögum. I
rauninni er óvíða verkaskipting
nema þar sem verkefnin era svo
umfangslítil eða sérhæfð að það
er alveg ómögulegt að sinna
þeim á fleiri en einum stað. Að
öðra Ieyti stunda sjúkrahúsin að
mestu sjálfsbjargarbúskap og
látast ekki vita hvert af öðru.
Þetta á við um röntgendeildir,