Morgunblaðið - 14.02.1987, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. FEBRÚAR 1987
23
Helgi Hálfdanarson:
Til Gísla Konráðssonar
Kæri Gísli.
Ég þakka þér mjög vel fyrir
vinsamlegt bréf í Morgunblaðinu
10. þ.m., þar sem þú ræðir um
orðin prósent og prósentustig.
Þú gerir því skóna undir lokin,
að við munum e.t.v. spjalla ögn
frekar saman um þessa hluti, og
vildi ég sízt undan því víkjast að
eiga orðastað við þig, Gísli, um
hvað sem okkur kynni að detta í
hug. Þó býst ég við að kunningja
mínum, Hrólfi nokkrum Sveins-
syni, verði dillað að sjá mig
hnekkja mínu eigin meti í „þeirri
íþrótt að berja höfðinu við stein",
ef ég held áfram að jagast út af
prósentustigi.
Ég sé að í greinarstúf mínum,
sem þú vitnar til, hefur mér tekizt
að tala svo óskýrt, að það hefur
valdið þér misskilningi. Mér virð-
ist þú telja, að ég leggi merkingu
orðanna prósent og prósentustig
að jöfnu, svo sem þau hafa verið
notuð af ýmsum nú um skeið. En
það er einmitt sú orðbeiting, sem
ég hef rekið homin í. Fyrir þessum
merkingum gerir þú prýðilega
grein í bréfi þínu með vel völdu
dæmi um sjávarafla og nýtingu
hans. Þar gerir þú ráð fyrir að
nýtingin vaxi úr 40 prósentum í
44 prósent, þ.e.a.s. um 4 „pró-
sentustig" eins og sumir vilja að
orði komast.
í lok bréfs þíns minnist þú á
orðin prósent og prósenta sam-
an, en ræðir þau ekki frekar. Ég
vil því til vonar og vara geta þess,
hvað ég á við, þegar ég nota þau.
Málvenjan, sem ég fylgi þar, er
sú, að hvorugskynsorðið prósent
merki einn hundraðshluta af
hveiju sem vera skal, en kven-
kynsorðið prósenta merki tiltek-
inn flölda hundraðshluta, svo sem
ef sagt er: Fjörutíu og fjögur pró-
sent munu talin allhá prósenta,
þegar um nýtingu sjávarafla er
að ræða.
Ef talað er um prósent eða
prósentu, skiptir það vitaskuld
öllu máli, að fram sé tekið, af
hveiju hundraðshlutamir em
reiknaðir, liggi það ekki í augum
uppi. Það þarf að sjálfsögðu að
vera ljóst, hvort verið er að tala
um hundraðshluta af höfuðstól
eða vöxtum, ef hvorttveggja þætti
koma til greina. Og sé um að
ræða nýtingu hráefnis, þarf það
að vera án tvímæla, hvort hún
telst vaxa í hundraðshlutum af
hráefninu, sem hún er reiknuð af,
eða hundraðshlutum af sjálfri sér.
Ég hef haldið því fram, að í orð-
inu prósentustig felist engin
vísbending um það, af hveiju sú
stærð, sem þar um ræðir, sé reikn-
uð. Með orðliðnum stig hlýtur að
vera átt við hundraðshluta, og sé
prósentustig þá nokkuð annað
en staglyrði, mætti jafnvel ætla,
að það táknaði fremur hundraðs-
hluta af prósentu en af heild, og
þá fremur af vöxtum en höfuð-
stól, og fremur af nýtingu en afla,
þegar því er að skipta. Og ég
hygg að orð eins og prósentu-
þrep gæti þar úr engu bætt;
merkingin í þrep yrði sú sama og
í stig.
Auðvitað þarf í þessu sem öðru
að haga orðum á eðlilegan hátt,
sem býður ekki einhvem misskiln-
ing velkominn. Um aukninguna í
dæmi þínu hygg ég að flestir
segðu, að nýting aflans hefði vax-
ið úr 40 í 44 prósent. Það gæti.
víst enginn misskilið. Og að sjálf-
sögðu hefði hún þá vaxið um 4
prósent af aflanum en ekki 4 pró-
sent af sjálfri sér.
Kæri Gísli, ég þakka þér aftur
fyrir notalegt bréf og góða grein
fyrir sjónarmiði, sem er svolítið
annað en mitt. Svo sendi ég þér
og Solveigu frænku minni beztu
kveðju og bið ykkur hjónum allt
í haginn ganga.
Ráðstefna um rekstur stóru spítalanna:
Skiptar skoðanir um mál-
efni Borgarspítalans
SAMTÖK heilbrigðisstétta efndu
til ráðstefnu um rekstrarform
stóru spítalanna á fimmtudaginn.
Rástefnan var haldin í Domus
Medica og var þar rætt um rekstur
stóru spitalanna frá ýmsum sjónar-
horaum. Framsögumenn voru úr
hinum ýmsu starfstéttum spítal-
anna svo og rekstrarhagfræðingur
og fulltrúi neytenda. Svo sem við
var að búast bar Borgarspítalamál-
ið á góma og komu þar fram
mismunandi sjónarmið en engin
formleg smaþykkt eða ályktun var
gerð í þeim efnum.
Jón Bjarni Þorsteinsson, heilsu-
gæslulæknir og formaður SHS setti
ráðstefnuna og fór nokkrum orðum
um viðfangsefnið umræðuna í heil-
brigðismálum að undanfömu. Fyrsti
framsögumaður var Ólafur Öm Am-
arson yfirlæknir á Landakotsspítala.
Hann gerði meðal annars samanburð
á heilbrigðisþjónustu hér á landi og
erlendis og sagði hann að ástandið í
þeim efnum hér væri sambærilegt við
það besta sem gerðist í heiminum.
Hann taldi að deilur og ásakanir um
sóun á fjármunum í heilbrigðiskerfinu
hér á landi væru sprottnar af mis-
skilningi. Ólafur Öm lýsti sig andvíg-
an breytingum á rekstri Borgarspítal-
ans og sagði að ástandið í
heilbrigðismálum gæfí ekki ástæðu
til svo veigamikilla breytinga sem
fyrirhugaðar væm með yfirtöku ríkis-
ins á rekstri hans.
Næstur framsögumanna var Þórar-
inn Sveinsson yfirlæknir á Landspítal-
anum og skýrði hann mál sitt með
ljósskyggnum. Hann sagði að í um-
ræðuna um rekstur Borgarspítalans
að undanfömu hefði vantað skilgrein-
ingu á hlutverki hans, það er hvort
hann flokkaðist undir svæðissjúkra-
hús, sjúkarhús Reykvíkinga eingöngu
eða sjúkrahús fyrir alla landsmenn.
Áframhald umræðnanna hlyti að fara
eftir því í hvaða flokki hann væri.
Ef spítalinn þjónaði aðeins einföldum
þörfum Reykvíkinga ætti borgin að
eiga hann og reka hann. Ef ekki þá
væri skynsamlegt að annar aðili kæmi
þar til.
Þórarinn ræddi um muninn á
rekstrarfyrirkomulagi stóm sjúkra-
húsanna, þ.e. daggjaldakerfið annars
vegar, og föst fjárlög hins vegar og
taldi hann skynsamlegra að reka
spítlana með föstum fjárlögum. Benti
hann meðal annars á að halli sjúkra-
húsa á föstum fjárlögum hefði verið
4% á meðan halli sjúkrahúsa sem rek-
in vom með daggjöldum hefði verið
20%. Þórarinn rakti síðan stjómunar-
fyrirkomulag á Landsspítalanum, sem
skipt er í svið og taldi það hafa reynst
vel. Hins vegar taldi hann stjómkerfi
Borgarspítalans vera meingallað í
núverandi mynd.
Margrét Tómasdóttir hjúkmnar-
framkvæmdastjóri á Borgarspítalan-
um rakti viðhorf starfsmanna spítlans
til þeirra breytinga sem fyrirhugaðar
em. Hún benti á að í sjúkrahús-
rekstri þyrfti að sameina mörg ólík
sjónarmið þegar verið væri að meta
starfsemina og taldi rangt að meta
hana út frá hugtökunum gróði eða
tap heldur væri það þjónustan við
sjúklinga sem skipti öllu máli. Mar-
grét taldi að með yfirtöku ríkisins á
rekstri spítalans væri verið að auka
miðstýringu, ákvörðunartakan yrði
svifaseinni og ekki í beinum tengslum
við þann vettvang þar sem þjónustan
fer fram.
Magnús Karl Pétursson læknir á
Landspítala var næstur á mælenda-
skrá og ijallaði hann meðal annars
um rekstrarfyrirkomulag ríkisspítal-
anna og sundurliðun á kostnaði. Kom
þar m.a. fram að launakostnaður er
um 60% og hefur farið hlutfallslega
lækkandi á undanfömum ámm, en
rekstrarútgjöld hafa farið hlutflalls-
lega hækkandi á sama tíma. Magnús
Karl sagði að mikilvægt væri, að
starfsfólk spítalanna væri sér meðvit-
að um það hvað hlutimir kosti í rekstri
spítlanna, enda væri fé til heibrigðis-
mála ekki ótakmarkað.
Hörður Bergmann fræðslustjóri var
fulltrúi neytenda og var málflutningur
hans að vonum talsvert frábmgðin
málflutningi annarra framsögumanna
á ráðstefnunni. Hörður taldi að í
framtíðinni yrði hlutfallslega minna
fé til ráðstöfunnar í heilbrigðismálum
en nú væri og því nauðsynlegt að
huga vel að meðferð þess. Hann tal-
aði um vanda sjúkrahúsa og hvemig
fé væri varið, ræddi í því sambandi
um launaskiptingu innan heilbrigðis-
kerfisins og varpaði fram þeirri
spumingu hvort ef til vill væri kominn
tími til láta hlutfallslega meira renna
til hjúkmnarfræðinga en verið hefði
fram til þessa. Sem dæmi nefndi hann
að það væri ekki skynsamlegt að ráða
lækna við deildir sem væm lokaðar
vegna skorts á hjúkrunarfræðingum.
Hörður lauk máli sínu með því að
reifa hugmyndir um rauiivemlegar
kerfisbreytingar í heilbrigðismálum
svo sem heilsusamlög þar sem árgjald
færi eftir því hversu vel einstaklingum
tækist að vemda heilsu sína. Hörður
taldi að ákvörðunartaka um fjárveit-
ingar og forgangsröð í heilbrigðis-
rekstri ætti ekki að vera hjá
sérfræðingum heldur hjá lýðræðislega
kjömum fulltrúum og að fjárhagsleg
og rekstrarleg ábyrgð ætti að fara
saman.
Edda Hjaltested deildarstjóri hjúkr-
unardeildar Landakotsspítala taldi að
æskilegt væri að rekstrarform sjúkra-
húsa hér á landi væri með mismunandi
sniði og með því væri best komist hjá
miðstýringu í heilbrigðiskerfinu. Því
ætti rekstur sjúkrahúsa að vera í
höndum ríkis, sveitarfélaga og sam-
taka einstaklinga og félaga og með
þvl móti yrði best tryggð hæfileg sam-
keppni, faglegur metnaður og komið
yrði í veg fyrir að starfsemin verði
ópersónuleg. Edda taldi að allir spítal-
ar ættu að búa við rammafjárlög og
stjóm spítalanna og starfsfólk ætti
síðan að útfæra reksturinn og bera á
honum fulla ábyrgð. Edda sagði að
það væri dapurlegt að fylgjast með
þeirri umræðu sem átt hefði sér stað
að undanfömu um heilbrigðismál, sem
hefði snúist meira um umbúðir en
innihald og meira um peninga en sjúk-
dóma.
Magni Jónsson formaður Læknafé-
lags Reykjavíkur hóf mál sitt með því
að benda á að orðið lygi mætti stig-
breyta: Lygi, haugalygi, statistik.
Máli sínu til stuðnings brá hann
nokkrum tölum í myndvarpa. Þar var
um að ræða samanburð á rekstri
Borgarspítalans og Landspítalans og
samkvæmt þeim tölum var meðaltals-
hækkun á rekstrarkostnaði á milli ára
sá sami hjá báðum spítulunum. Magni
gat þess að skipting rekstrarkostnað-
ar á Borgarspítalanum væri svipuð
og á Landspítalanum, launakostnaður
væri um 58% og aðrir kostnaðarliðir
smærri. Hann ræddi þvi næst um
tækjakaup spítalanna og taldi þá báða
vera í tækjasvelti og því væri gagn-
rýni sem fram heði komið um bruðl
í þeim efnum byggð á misskilningi.
Varðandi fjármögnun taldi Magni
heppilegast að hún yrði tvískipt. Ann-
Mengunarhætta
frá endurvinnslu-
stöð í Skotlandi?
Fram hafa farið viðræður milli
Siglingamálastofnunar, Haf-
rannsóknarstofnunar og Geisl-
varna um mælingar á geislavirk-
um efnum í sjó hér á landi á
þessu ári, sagði Matthías Bjarna-
son, samgönguráðherra, í þing-
ræðu sl. fimmtudag. Mælingar
þessar eru mögulegar með til-
komu nýs tækjabúnaðar Geisla-
varna og ættu að geta gefið
gagnlegar upplýsingar um
geislavirk efni í hafinu.
Matthías Bjamason greindi frá
þessum fyrirhuguðu rannsóknum í
umræðu um tillögu Páls Pétursson-
ar (F.-Nv.) o.fl. um sérstakt
umhverfis- og félagsmálaráðuneyti.
Ráðherra sagði það ekki megin-
málið að „stofna eitt nýtt bákn
ennþá“ heldur að auka umhverfis-
vemd, en að því beri að stefna
markvisst. „Ég er einlægur um-
hverfísvemdarmaður", sagði ráð-
herrann, „og tel að við eigum að
láta þau mál miklu meira til okkar
taka, en ég sé enga ástæðu til þess
að fara að stofna nýtt ráðuneyti
og umbylta því starfi sem hefur
verið unnið á undanfömum árum“.
Matthías minnti á að á síðasta
löggjafarþingi vóm samþykkt lög
um varnir gegn mengun sjávar.
Lögin eiga að tryggja markvissa
framkvæmd ýmissa alþjóðasamn-
ars vegar föst fjárlög sem tækju til
fastra kostnaðarliða og hins vegar
daggjöld sem tækju til breytilegs
kostnaðar, sem færi eftir hvað spítal-
inn veitti mikla þjónustu. Þannig fengi
spítalinn annars vegar fé í hlutfalli
við þá þjónustu sem hann veitir og
hins vegar fé í hlutfalli við þann fasta-
kostnað sem er óbreytanlegur. Magni
taldi að sameining Borgarspítalans
og Landspítalans yrði hvorugum til
góðs heldur myndi það þyngja mjög
alla stjómun og verða síst til að færa
stjómina nær vinnustaðnum.
Lára Margrét Ragnarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Stjómunarfélagsins,
gat þess meðal annars að með aukn-
um möguleikum á heilbrigðisþjónustu
og kröfum um gott heilsufar fyrir
alla aldurshópa hefði kostnaður við
heilbrigðisþjónustu farið hráðvaxandi
á undafömum árum. Þess vegna væri
eðlilegt að forráðamenn heolbrigðis-
mála reyndu að leita leiða til hag-
kvæmari reksturs. Ein þeirra leiða
væri að setja sjúkrahús á föst fjárlög
en sú leið væri þó umdeilanleg. Lára
Margrét kvaðst eiga erfitt með að
skilja hvers vegna Reykjavíkurborg
vildi afsala sér allri ábyrgð og þáttöku
I svo mikilvægri starfsemi sem rekst-
ur Borgarspítalans væri. Hún taldi
að samruni sjúkrastofnanna gæti haft
#
Matthías Bjarnason, samgöngu-
ráðherra.
inga um varnir gegn mengun
sjávar, sem Island hefur staðfest.
Gildi alþjóðasamninga í vemdum
hafsins gegn mengun er mikið.
Mengun berst með hafstraumum
og lífvemm um hafið. Lega landsins
og hagsmunir sjávarútvegs gefa
sérstakt tilefni til þess að fylgst sé
vel með þróun mengunar hafsins.
Vaxandi mengun sjávar við strend-
ur og á innhöfum Norður- og
Vestur-Evrópu og áhrif mengunar-
innar á almenningsálitið í þessum
löndum og heiminum leiði hugann
að því að e.t.v. séu viðskiptalegir
í för með sér ákveðin höft á fram-
farir. Við það að hafa fleiri stofnanir
með svipaða þjónustu skapaðist rúm
fyrir mismunandi starfsaðferðir og
tækifæri til innbyrðis samanburðar
eða samkeppni um gæði þjónustunn-
ar. Lára Margrét sagði að til að ná
góðu valdi á stjómun í spítalarekstri
væri nauðsynlegt að búa yfir góðum
upplýsingum og traustu bókhaldi.
Brýnasta verkefnið í heilbrigðisþjón-
ustunni nú væri því að koma upp
fullnæjandi upplýsingakerfi fyrir allar
heilbrigðisstofnanir.
Að loknum framsöguerindum vom
pallborðsumræður með þáttöku fram-
sögumanna og gafst ráðstefnugestum
þá tækifæri til að bera fram fyrir-
spumir.
Tilgangur Samtaka heilbrigðis-
stétta, sem boðuðu til ráðstefnunnar,
er að efla gagnkvæm kynni milli aðild-
arfélaga, meðal annars með færðslu
um starfsvið einstaklinga og hópa
innan samtakanna, að stuðla að fram-
fömm á sviði heilbrigðismála og vinna
saman að hagkvæmri lausn á sameig-
inlegum málum. Stjóm samtakanna
skipa: Jón Bjami Þorsteinsson for-
maður, Kristín Guðmundsdóttir
varaformaður, Þóra Hafsteinsdóttir
ritari, Eygló Bjamardóttir gjaldkeri
og Þuríður Ingimundardóttir með-
stjómandi.
hagsmunir í hættu alllöngu áður
en mengun er komin á alvarlegt
stig, sé eingöngu miðað við heilsu-
farsleg áhrif á almenning vegna
neyzlu sjávarfangs. Hliðstæð við-
horf almennings komu glöggt fram
í sambandi við kjamorkuslysið í
Chemobyl í Sovétríkjunum.
Ráðherra vék og að byggingu
endurvinnslustöðvar fyrir brennslu-
efni kjamaofna nyrst í Skotlandi
(Doumeay). Það mál hefur verið
skoðað sérstaklega af Geislavöm-
um, Hafrannsóknarstofnun og
Siglingamálastofnun og fulltrúa ís-
lands hjá alþjóða kjamorkumála-
stofnuninni. Það er álit þessarra
stofnana, að þrátt fyrir að ekki sé
talin hætta á verulegum heilsufar-
legum áhrifum af áfallalausri
starfsemi þessarar stöðvar, ef reist
yrði, þá munu fyrirhuguð starfsemi
hennar engu að síðar auka geisla-
virka mengun á hafsvæðinu
umhverfís landið og mengunar-
hættu vegna hugsanlegra slysa. Af
þessum ástæðum fól ég, sagði ráð-
herra, Siglingamálastofnun, í
samráði við Geislavamir, að und-
irbúa að málið verði tekið fyrir á
aðalfundi samingsaðila Parísar-
samningsins, svokallaða, um vamir
gegn mengun sjávar frá landstöðv-
um í júní í sumar. Jafnframt var
forstjóra Siglingamálastofnunar
falið að kynna viðhorf Islands til
málsins innan samstarfsnefndar um
mengunarmál sjávar. I athugun er
hvort ísland eitt eða með öðrum
ríkjum flytur málið á aðalfundi
Parísarsamningsins.
Rannsóknir á þessu ári:
Mælingar á geislavirkum
efnum í sjó við Island