Morgunblaðið - 24.02.1987, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRUAR 1987
\r~u -yr *n v 1*1 1 _M J ^ ^Ntt' *
^ 'j i h ■-. íf' •>rC . i
Lífið er síld
Kvikmyndir
Arnaldur Indriðason
íslandsbersi sagði hana aðal-
boma skepnu bæði að fegurð og
vitsmunum. Bretar kalla hana
konung fiskanna. Orusta um hana
réð úrslitum 100 ára stríðsins á
15. öld. Sagt hefur verið að Amst-
erdam sé byggð á beinum hennar.
Hollendingar og Bretar háðu í
þrígang sjóorustur um hana í
Norðursjó og breskir sagnfræð-
ingar fullyrða að veiðar á henni
hafi haft afgerandi áhrif á upp-
byggingu breska flotans og
jafnvel skipt sköpum fyrir þroun
breska heimsveldisins. Hún er
jafnvel ekki nefnd með öðmm
fiskum; það er talað um Síld og
fisk.
Þennan fróðleik og margan
annan er að finna í vandaðri og
athyglisverðri heimildarmynd um
síldariðnað íslendinga frá upp-
hafi, sem fmmsýnd var á Höfn í
Homafirði á sunnudagskvöldið.
Myndin heitir Silfur hafsins og
það er fyrirtækið Lifandi myndir
hf., sem gerir hana fyrir Félag
sfldarsaltenda á Suður- og Vest-
urlandi og Félag síldarsaltenda á
Norður- og Austurlandi með styrk
frá Síldarútvegsnefnd. Handrits-
gerð, klippingu og stjóm önnuðust
þeir Erlendur Sveinsson og Sig-
urður Sverrir Pálsson en þulir em
þeir Róbert Amfinnsson og Guð-
jón Einarsson.
Það hefur alltaf verið einhver
rómantík í kringum síldina, ró-
mantík og spenna og það sem
Erlendi og Sigurði tekst mjög vel
er að koma þeirri tilfínningu til
skila á rétt tæpri klukkustund.
Þeir hafa lagt sig fram um að
gera efnið áhugavert m.a. með
upplýsingum eins og þessum að
ofan en þó helst með gömlum
myndum sem safnað hefur verið
af alúð víðsvegar um Evrópu og
góðri efnismeðferð. Silfur hafsins
er einmitt ánægjulegt dæmi um
hvemig hægt er að gera fróðlegt
efni forvitnilegt, aðgengilegt og
skemmtilegt.
íslendingar fóru ekki að veiða
sfld að neinu marki fyrr en á
seinni helming 19. aldar en núna
flytja engir út meiri saltsíld en
við. Sögumar um síldina, sfldveið-
arins eftir sfldveiðibannið
1972-1974.
I þessum sögulegu köflum er
að fínna margar skemmtilegar og
fallegar, gamlar myndir af sfldar-
vinnslunni. I kynningu frá Lifandi
myndum segir að mikil vinna hafi
farið í að leita að gömlum kvik-
myndum og að fundist hafi
margar merkilegar kvikmyndir
sem legið höfðu í gleymsku bæði
hér heima og erlendis og koma
sumar í fyrsta sinn fyrir almenn-
ingssjónir í Silfri hafsins. Mest
not munu vera höfð af kvik-
myndaþáttum Lofts Guðmunds-
sonar um sfldina en einnig er
m.a. notast við heimildarmynd
Danans A. M. Dams, sem hann
tók hér á landi sumarið 1938. í
umfjöllun um síldarárin síðustu
kom að góðum notum kvikmynd
Jóns Armanns Héðinssonar, sem
hann tók af sfldveiðum í Norður-
höfum haustið 1967, sem var
síðasta síldarárið fyrir hninið
mikla 1968. Kvikmyndir Áma
Stefánssonar af veiðum með
kraftblokk um 1960, kvikmynda-
efni frá Ásgeiri Long, efni frá
miklar fjárfestingar og fram-
kvæmdir og kaupstaðir tútnuðu
út af aðkomufólki. En sfldin var
kenjótt og tók upp á því að hverfa
þegar minnst varði og þá urðu
ekki eftir annað en draugalegar
byggingarnar, vitnisburður um
stórhuga menn og eins og berg-
mál frá liðnum árum þegar þær
iðuðu af lífí og fjöri. En svo birt-
ist sfldin einhverstaðar annarstað-
ar og þegar búið var að byggja
undir hana hvarf hún aftur eins
og hún væri bara að stríða þess-
ari fískveiðiþjóð, sem reiddi sig
svo á hana.
Silfur hafsins hefur verið lengi
í smíðum. Undirbúningur að henni
hófst haustið 1979 og stóð gerð
hennar yfir með hléum fram á
haustið 1986. Lýst er einu starfs-
ári í síldariðnaðinum, starfsemi
Sfldarútvegsnefndar og félags
síldarsaltenda er kynnt, fylgst er
með undirbúningi samninga og
gangi samningaviðræðna, einnig
Imperial War Museum í London,
frá Bíópetersen, efni úr sögulega
kvikmyndasafni Danska sjón-
varpsins, heimildarmynd sem
Gunnar Lykkeberg, danskur
sfldarkaupmaður, tók hér á landi
fljótlega eftir seinni heimsstyij-
öldina og myndefni sem Kvik-
myndasafn íslands útvegaði m.a.
úr heimildarkvikmyndum sem
Erlendur Sveinsson hafði uppá í
Austur-Þýskalandi og hafa ekki
komið fyrir augu almennings hér
á landi áður — allt þetta ásamt
yfírgripsmiklum texta gerir Silfur
hafsins að þeirri vönduðu og fróð-
legu framleiðslu sem hún er.
í vikunni er ætlunin að sýna
myndina á öllum helstu söltunar-
stöðunum á Austfjörðum og á
Suðumesjum, Þorlákshöfn, Vest-
mannaeyjum og Akranesi, áður
en hún verður sýnd í Reykjavík.
amar og sfldarplássin eru í hugum
margra minnismerki um upp-
byggingu og uppgang en líka
niðumíðslu og hrömun. Sfldin
varð til þess að menn réðust í
undirbúningi í sjávarplássunum
fyrir komu sfldarinnar og mark-
aðs- og sölumálum auk þess sem
fylgst er með veiðum, söltun og
útskipun. I svo yfírgripsmikilli
frásögn hlýtur að verða að velja
og hafna bæði er varðar form og
innihald en þeim Erlendi og Sig-
urði Sverri hefur tekist að skapa
heildstæða mynd af bæði þróun
mála og starfsaðferðum og
ástandi iðnaðarins í dag.
Inní frásögnina er fléttað sögu-
legum köflum þar sem m.a. er
fjallað um ástandið í síldarsölu-
málum á fyrstu áratugum aldar-
innar, skipulagningu atvinnu-
greinarinnar og stofnun
Síldarútvegsnefndar, mikilvægi
sfldarútvegsins fyrir þjóðarbúið á
kreppuárunum 1930-1940, síldar-
leysissumrin eftir heimsstyijöld-
ina síðari, nýjar veiðiaðferðir, sem
leiddu til síldarævintýrisins á sjö-
unda áratugnum, hrun norsk-í
slenska stofnsins í kringum 1968
og uppbyggingu saltsfldariðnað-
Svissneskur tjald-
búi í Borgarnesi
Borgamesi.
ÞAÐ ER sjaldgæft að sjá tjaldað
að vetrarlagi í Borgarnesi, eins
og gerðist í síðustu viku..
Fréttaritari Morgunblaðsins í
Borgarnesi gaf sig því á tal við
tjaldbúann sem reyndist vera
svissneskur ferðalangur að
nafni Pierre-Alain Treyvaud.
Svisslendingurinn kvaðst vera á
leið norður en ætla að gista eina
nótt í Borgamesi og því hefði hann
reist tjald sitt á tjaldstæðinu.
Sagði hann að þetta væri í íjórða
sinn sem hann kæmi til íslands.
Hann hefði síðast verið hér fyrir
réttu ári síðan. Kvaðst hann ferð-
ast á milli landshluta ýmist á
„puttanum" eða með rútum en
aðalferðastaðir hans væru
óbyggðir og hálendið sem hann
ferðaðist um á skíðum. Gisti hann
þá ýmist í sæluhúsum eða tjald-
inu. Kvaðst Svisslendingurinn vera
búinn að ferðast víða um hálendi
íslands að sumarlagi en núna
væri hann að kanna það í vetrar-
búningi. „Það fylgir því alveg
einstök tilfinning að vera einn í
óbyggðunum, einn með fjöllun-
um,“ sagði sá svissneski og brosti.
Kvaðst hann vera mjög vel búinn
enda væri hann vanur snjó og erf-
iðum aðstæðum úr Ölpunum
heima. Einu vandræðin í þessari
ferð væru rigningin og snjóleysið