Morgunblaðið - 24.02.1987, Page 31
MOKGUNBLAÐIÐ, ÞKIÐJ UUAGUK 24. FKBKÚAK 1987
31
’æða-
aela
mna og Irans
ustunnar, í Iran. Hann talar fljúg-
andi farsi. Ghorbanifar hafði hug á
að kaupa vopn fyrir Iran. Hann
hafði augsýnilega mjög góð sam-
bönd í íran, þar á meðal við Hussein
Mussavi, forsætisráðherra, og sýndi
fram á að hann réði yfir háum fjár-
upphæðum í svissneskum banka.
ísraelar féllust á að selja honum
ísraelsk vopn gegn því að íranir
útveguðu þeim sovéskan T-72
skriðdreka. Iranir skiptu um skoðun
áður en varð að viðskiptunum og
fóru fram á að fá 500 bandarískar
TOW-eldflaugar í stað ísraelskra
vopna. Nimrodi gat ekki orðið við
því en Ghorbanifar, sem kallar ekki
allt ömmu sína, spurði þá hvort að
hann gæti það ef William Buckley
yrði látinn laus í staðinn. Buckley,
yfirmaður CIA, bandarísku leyni-
þjónustunnar, í Líbanon, var tekinn
gísl í mars 1984 og Bandaríkja-
mönnum var mjög umhugað að fá
hann lausan.
Kimche kom við í París á leiðinni
frá Washington. Þar lágu skilaboð
fyrir honum frá Jerúsalem um að
fara til Genfar í Sviss að hitta
Schwimmer og Nimrodi. Kashoggi
var einnig í Genf. Hann sagðist
hafa mælt þeim mót við Ghorbani-
far og „aðra mikilvæga írani“ í
Hamborg, en þar er miðstöð írana
í Evrópu. Þeir flugu þangað og áttu
fund með Ghorbanifar og Ayatollah
Karoubi, sem er varamaður Has-
hemi Rafsanjani, forseta íranska
þingsins. „Við vissum að hann var
áhrifaríkur í íran og hann kom
mjög vei fýrir,“ sagði heimildar-
maður Morgunblaðsins. „Nefndin
sem fer með mál leyniþjónustunnar
í bandaríska þinginu gerði þau reg-
inmistök að nefna hann á nafn í
skýrslu. Síðan er ekki vitað hvað
hefur orðið um hann.“
Karoubi sagði frá pólitísku stöð-
unni í Iran í smáatriðum. Af orðum
hans varð ljóst að mikil togstreita
ríkir meðal hinna ýmsu múlla og
ajatolla, jafnt í innanríkis- sem ut-
anríkismálum. Sumir þeirra vilja
þjóðnýta allt tafarlaust en aðrir vilja
fara hægar í sakirnar, sumir telja
Bandaríkin vera erkióvininn en aðr-
ir óttast Sovétríkin meira. Orð
Karoubis hljómuðu í eyrum ísrael-
anna eins og bón til Vesturlanda
um að láta íran ekki falla í hendur
öfgasinna að Khomeini gengnum.
Hann sagði að deilur hinna ýmsu
fýlkinga myndu margfaldast þegar
Khomeini félli frá og framtíð Irans
ylti á því hver þeirra yrði ofan á í
valdabaráttunni. Hann gaf til kynna
að íran gæti orðið „annað Líban-
on“, aðeins stærra og hættulegra,
eða „sovéskt leppríki innan tveggja
ára“ ef ráðamenn á Vesturlöndum
reyndu ekki að styðja fyikingu sem
er hliðholl þeim í Iran.
ísraelarnir þrír skildu mikilvægi
þess að nota þetta tækifæri til að
hafa jákvæð áhrif á framtíð írans.
„Það hefði verið glæpsamlegt að
nýta það ekki,“ sagði heimildar-
maður Morgunblaðsins. Þeir spurðu
hvernig þeir gætu aukið tengslin
við Iran. Ghorbanifar varð fyrir
svörum, sagði að þeir yrðu að sanna
að þeim væri alvara og þeir gætu
gert það með því að útvega
bandarísk vopn. „Við getum sannað
að okkur er alvara með því að fá
gísla látna lausa,“ sagði hann.
McFarlane var gerð grein fyrir
Hamborgar-fundinum og sagt að
Ghorbanifar vildi fá 500 TOW-
eldflaugar. Hann lét Shultz vita að
Israelar hefðu komist í samband
við áreiðanlegan írana hinn 14. júlí.
McFarlane og Shultz heimsóttu
Reagan skömmu seinna á Bethesda
herspítalann, hann var að jafna sig
eftir uppskurð, og kynntu honum
málavexti. Forsetinn er sagður hafa
áttað sig strax á því að hér var um
skipti á vopnum fyrir gísla að ræða.
Og hann áttaði sig ufn leið á mikil-
vægi þess að komast í tengsl við
íranska fylkingu sem gæti hugsan-
lega dregið úr hiyðjuverkum í
framtíðinni.
McFarlane lét Kimche vita að
hann gæti haldið ótrauður áfram.
Shultz og Weinberger lýstu enn
yfir andstöðu sinni gegn vopnasölu
til Irans á fundi öryggisráðsins hinn
8. ágúst. En McFarlane fékk vilyrði
forsetans fyrir því að láta ísraela
fá vopn í stað þeirra sem þeir seldu
Irönum. Hann hitti Kimche daginn
eftir og ísraelar eru sannfærðir um
að þeir höfðu leyfi leiðtoga Banda-
ríkjanna til að selja Irönum vopn.
Adnan Kashoggí, hinn heims-
frægi vopnasali, sem vill láta
kalla sig kaupsýslumann, er
þeirrar skoðunar, að áhugi
Bandaríkjamanna á því að fá
gísla lausa hafi spillt fyrir
vopnasölunni til írans.
langt bréf í júlí 1985 til að segja
honum að íranski kaupsýslumaður-
Vantraustið jókst og
nýir menn tóku við
ísraelar ákváðu að láta írani
ekki fá allar 500 eldflaugamar í
einu heldur sendu þeim fyrst aðeins
100 stykki. Ekkert heyrðist frá
Teheran svo Nimrodi hafði sam-
band við Ghorbanifar sem sagði
honum að hringja í Mussavi. „Þið
senduð okkur 100 TOW-eldflaugar
en við sömdum um 500. Við sendum
ykkur höfuðið og annan fótinn af
Buckley,“ sagði forsætisráðherr-
ann.
Afgangurinn af eldflaugunum
var strax sendur til Teheran. Ghor-
banifar hafði samband daginn eftir,
hinn 14. september, og lét vita hvar
og hvenær Benjamin Weir yrði lát-
inn laus. Það var ekki minnst á
Buckley, enda var hann löngu lát-
inn. ísraelar töldu að nú væri óhætt
að halda frekari viðskiptum áfram
en upp frá þessu hlupu æ fleiri
snurður á þráðinn og vantraust
jókst á báða bóga.
McFarlane varð þreyttur á eilíf-
um deilum við Donald Regan þetta
haust og ákvað að hætta í Hvíta
húsinu. En hann vildi fyrst dæma
sjálfur um hversu áreiðanleg tengsl
bandarísku stjórnarinnar við íran
væm og hvort að það ætti að halda
þeim áfram. Bandarískir ráðamenn
deildu harðlega sín á milli um sam-
skiptin við Iran, sumir töldu rétt
að þróa þau frekar af heimspólitísk-
um ástæðum en aðrir vildu hætta
þeim vegna tengsla írans við
hryðjuverkamenn. McFarlane hitti
Ghorbanifar í London hinn 8. des-
ember ásamt Kimche og Ollie
North, þv. starfsmanni öryggisráðs-
ins. Fundurinn gekk illa, McFarlane
og Ghorbanifar áttu ekki skap sam-
inn Manuhcher Ghorbanifar gæti
komið á tengslum við stjórnvöld í
íran. Það tókst fyrir milligöngU
ísraela.
Hann segir í viðtalinu að Banda-
ríkjamenn hafi í upphafi viljað selja
írönum 500 TOW-eldflaugar fyrir
5 milljónir dollara en ekki treyst
því að þeir myndu borga. Ghorban-
ifar bað hann um að borga
upphæðina fyrirfram til að sýna að
írönum væri alvara og hann sam-
þykkti að greiða eina milljón.
Viðskiptin náðu fram og Kashoggi
var sannfærður um að samband
Bandaríkjamanna við Ghorbanifar
og íran myndi verða Mið-Austur-
löndum til heilla.
Viðskiptin gengu hægt og ferð
McFarlanes til Irans spillti fyrir
þeim. „McFarlane fór og talaði bara
um gíslana,“ sagði Kashoggi. „íran-
ir viðurkenna auðvitað ekki að þeir
hafí neitt með gísla að gera. Hann
setti þeim úrslitakosti er þeir létu
sem vind um eyru þjóta og þá
strunsaði hann út og flaug á brott
eins og hermaður."
Það bætti ekki úr skák að CIA
fór að selja Hashemi Rafsanjani,
an. Kimche reyndi að útskýra fyrir
McFarlane að Ghorbanifar væri
lævís og jafnvel lygari en hann
hefði sýnt að hann gæti staðið við
sinn hluta samkomulagsins.
McFarlane hlustaði ekki á hann og
sagði Ghorbanifar að annað hvort
yrði að láta alla gíslana lausa strax
eða Iranir fengju ekki eitt vopn til
viðbótar. Viðskiptunum við íran
virtist þar með lokið.
Kimche ráðlagði ísraelum að
gera hlé á samskiptunum við írani
eftir þennan fund og Amiram Nir,
hryðjuverkaráðgjafi Peresar, tók
við Iran-málinu af honum. John
Poindexter tók við af McFarlane í
Hvíta húsinu og fól North að sjá
um Iran. Hann var þegar með sam-
skiptin við kontra-skæruliða í
Nicaragua á sinni könnu. Tveir fé-
lagar hans, Richard Secord,
bandarískur herforingi á eftirlaun-
um, og íranski kaupsýslumaðurinn,
Albert Hakim, sem höfðu átt þátt
í vopnasmygli til kontra-skæruliða,
urðu milligöngumenn bandarísku
stjómarinnar við íran.
Reagan gaf út skriflega heimild
fyrir vopnasölu til írans hinn 17.
janúar 1986. North sagði írönum
að leggja greiðsluna fyrir vopnin inn
á bankabók í svissneskum banka
sem kontra-skæruliðar höfðu einnig
aðgang að. Samskiptin við íran fóru
út um þúfur eftir þetta og í nóvemb-
er 1986 var öllu ljóstrað upp.
ísraelar eru enn í dag sannfærðir
um að það var „siðferðilega og
pólitískt“ rétt að reyna að komast
í samband við öfgalaus öfl í íran
og McFarlane, sem reyndi að fremja
sjálfsmorð fyrir nokkru, telur að
hlutirnir hefðu farið öðruvísi ef
hann hefði ekki hætt í Hvíta húsinu.
forseta íranska þingsins, vopn upp
á eigin spýtur. CIA var mjög um-
hugað um að fá William Buckley,
fv. starfsmann sinn í Líbanon, úr
haldi. Ollie North, sem sá um tengsl
Þjóðaröryggisráðsins við írani, vissi
ekki að CIA var einnig að selja
þeim vopn. Hann setti upp mun
hærra verð en leyniþjónustan og
notaði ágóðann til að styrkja
kontra-skæruliða í Nicaragua. íran-
ir bmgðust illa við þegar þeir tóku
eftir verðmuninum á vopnunum og
héldu að Ghorbanifar væri að
svindla á þeim, en hann vissi heldur
ekki af vopnasölu CIA.
Kashoggi tapaði stórfé á við-
skiptum Bandaríkjamanna og
írana. Hann varð að veðsetja stóran
hluta eigna sinna og fékk meðal
annars 2,5 milljónir dollara, um 98
milljónir ísl. kr., að láni hjá Tiny
Rowland, stjómarformanni Lonrho
og eiganda The Observer. Þeir
gerðu upp reikninga sína í síðustu
viku. En Kashoggi á fúlgur inni hjá
Lake Resources, póstkassafyrir-
tækinu í Sviss, sem North notaði í
viðskiptunum við íran, og hefur
höfðað mál á hendur því.
Gíslamir
skyggðu á
allt annað
ÁHUGI Bandaríkjamanna á að
fá gísla úr haldi og ósamræmi i
aðgerðum CIA, bandarísku leyni-
þjónstunnar, og Þjóðaröryggis-
ráðsins i vopnasölunni til Irans
spilltu fyrir samskiptum banda-
riskra og íranskra stjórnvalda í
fyrra. Þetta kemur fram í við-
tali við Saudi-Arabann Adnan
Kashoggi sem birtist í breska
blaðinu The Observer á sunnu-
dag.
Kashoggi, sem er yfirleitt titlaður
vopnakaupmaður en kýs heldur að
vera kallaður kaupsýslumaður,
gegndi lykilhlutverki í að koma á
samskiptum milli Bandaríkjamanna
og írans. Hann segist stöðugt vinna
að því að koma á friði í Austurlönd-
um nær og þess vegna hafi hann
skrifað Robert McFarlane, þv. ör-
yggismálaráðgjafa Bandaríkjanna,
>rður-
áhrif
i Norðurlandaráðs
um á íslandi. Við teljum möguleik-
ana mikla og erum sannfærðir um,
að slíkt samstarf getur fært lönd-
unum öllum mikið í aðra hönd.
Norðurlöndin sem heimamark-
aður er að öllum líkindum mikil-
vægasta hugmyndin á sviði
efnahagsmála. Ef henni verður
hrint í framkvæmd mun hún hafa
mjög mikil áhrif á efnahagsþróun
á Norðurlöndum. í vegi þessarar
hugmyndar virðast þó enn vera
Steingrímur Hermannsson
ýmsar hindranir. Mun ég nefna
nokkrar.
í öllum löndunum er innflutn-
ingur landbúnaðarafurða miklum
takmörkunum háður, enda land-
búnaður víðast hvar styrktur mjög
með opinberum aðgerðum. Ég tel
ólíklegt að á þessu verði breyting
á næstu árum.
Þessa gætir einnig í sjávarút-
vegi, því miður. í nafni byggða-
stefnu er hann t.d. styrktur mjög
í Noregi og svo er reyndar víða
utan Norðurlanda, t.d. í Kanada
og innan Efnahagsbandalagsins.
Þar sem framleiðendur sjávaraf-
urða keppa á alþjóðlegum mörkuð-
um, er þetta að sjálfsögðu í hæsta
máta óeðlilegt.
Svipað má raunar segja um
suma iðnaðarframleiðslu, eins og
t.d. báta- og skipasmíðar. Á allra
vitorði er, að þær njóta víða mik-
illa opinberra styrkja.
Sú spurning hlýtur að vakna,
hvort slíkar vemdaðar atvinnu-
greinar eiga að vera utan hugtaks-
ins „Norðurlönd sem heimamark-
aður“. Það kann að vera eðlilegt
með framleiðslu einstakra land-
búnaðarafurða, sem fyrst og
fremst er neytt í framleiðslu-
landinu, og segja má að séu hveiju
landið nauðsynlegar. Varla verður
hið sama sagt um það sem keppir
á alþjóðlegum mörkuðum. Með
tilvísun til þess sem ég hef nefnt
óttast ég að Norðurlöndin sem
sameiginlegur heimamarkaður
kunni að eiga nokkuð langt í land.
Gyldenhammer-tillögumar eru
að mínu mati eitt merkasta fram-
takið á sviði efnahagsmála. Þar
er um raunhæfar tillögur að ræða
sem fróðlegt verður áð sjá hvort
tekst að framkvæma.
Af mörgum ástæðum er æski-
legt að Norðurlöndin standi saman
og komi sem mest fram sem ein
heild. Ástand heimsmála er þann-
ig, að engin þjóð getur látið það
afskiptalaust. Sameinuð geta
Norðurlöndin haft veruleg áhrif.
Ég nefni kjamorkuvopnakapp-
hlaupið, sem er fyrir löngu komið
á svo alvarlegt stig, að segja má
að heimurinn standi á bjargbrún-
inni.
í þeim efnum er ekkert viðun-
andi nema útrýming kjamorku-
vopna. Þótt þetta mál sé fyrst og
fremst í höndum stórveldanna
verða Norðurlöndin að beyta áhrif-
um sínum eins og þau geta.
Ég nefni einnig vaxandi meng-
un og spillingu umhverfís. Þar er
af nógu að taka.
Slysið í Chemobyl færði okkur
heim sanninn um það, að hin fjöl-
mörgu kjamorkuver em óömgg
og ógnun við heimsbyggð. Þau
verður að setja undir strangt al-_
þjóðlegt eftirlit. Eyðing skóga og
annars gróðurs og mengun vatna
er nærtækt dæmi. Er furðulegt
hve hægt gengur að fá þar snúið
vörn í sókn.
Eitt alvarlegasta dæmið um
spillingu umhverfís er eyðing hins
svonefnda ozone-lags. Fyrir því
em nú óyggjandi sannanir. Samt
sem áður þijóskast menn við og
haldið er áfram framleiðslu þeirra
efna, sem tjóninu valda.
Á slíkum sviðum og fjölmörgum
öðram þurfa Norðurlöndin að beita
sér í vaxandi mæli. Norður-
landabúar em þekktir fyrir að
vera viðsýnt fólk, sem byggir
ákvarðanir sínar á rökrænni hugs-
un. Norðurlöndin sameinuð geta
því átt stóm hlutverki að gegna í
þeirri viðleitni að bæta mannlíf á
þessari jörð.