Morgunblaðið - 12.05.1987, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1987
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAI 1987
35
Ptorgin Utgefandi niribifetíÞ Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjöri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Að lokinni
söngvakeppni
Evrópu
Nýjabrumið einkennir enn
þátttöku okkar í söngva-
keppni sjónvarpsstöðva í Evr-
ópu. íslenskir sjónvarpsmenn
fara fagnandi um mannauðar
götur höfuðborgarinnar á með-
an verið er að sýna söngvarana
í stöðinni þeirra og minna okkur
á, að við sitjum öll framan við
skjáinn og fylgjumst með her-
legheitunum. I þetta sinn voru
það Belgar, sem önnuðust
keppnishaldið, og frá höfuðborg
þeirra, Briissel, voru tónamir
sendir til hundruða milljóna
manna. Allt gekk það snurðu-
laust fyrir sig, enda var ekkert
til sparað, hvorki í mannafla,
tækjum né fjármunum.
í annað sinn sendum við fólk
til þátttöku í keppninni, í annað
sinn lentum við í sextánda sæti.
Að vísu hefur okkur verið bent
á það af forráðamönnum
íslenska ríkisútvarpsins, að
sextánda sæti núna sé betri
árangur en sextánda sæti í
fyrra, af því að fleiri þjóðir hafi
verið með núna en á síðasta ári
í Björgvin. Hér skal ekki tekin
afstaða til þessara vísdómsorða,
en áréttað, að íslensku fulltrú-
amir stóðu sig með ágætum og
vom landi og þjóð til sóma.
Fyrir þá sem utan við allt þetta
standa er líklega ógerlegt að
öðlast réttan skilning á því,
hvílíkt átak það er að búa sig
undir að koma fram á sviði
Eurovision þessa kvöldstund.
Löngum hafa verið deilur um
þessa söngvakeppni. Deilumar
hafa að sjálfsögðu orðið mestar
í þeim löndum, þar sem keppnin
vekur mesta athygli. Svo virðist
sem áhugi á henni sé almennast-
ur eftir því sem norðar dregur
í Evrópu. Þegar keppt var í
Svíþjóð um árið var meira að
segja efnt til and-keppni til að
lýsa forakt á þessu öllu saman.
Þau mótmæli máttu sín á hinn
bóginn lítils og þóttu einna helst
staðfesting á sérvisku einhverra
Svía.
Þegar leiðtogar stórveldanna
ákváðu að hittast hér á landi
fengum við meiri kynningu en
í nokkurt annað skipti í sögu
okkar. Söngvakeppnin er tæki-
færi af sama tagi fyrir gestgjaf-
ana hverju sinni. Áhugi
íslendinga á því, sem er að ger-
ast í Belgíu, er alla jafna næsta
lítill. Raunar sýnum við því al-
mennt skammarlega lítinn
áhuga, sem er að gerast á meg-
inlandi Evrópu. Við viljum
teljast til álfunnar í menningar-
legu tilliti, en gerum alltof lítið
af því að snúa okkur til annarra
en Breta og Norðurlandabúa.
Fyrir tilstilli söngvakeppni
Eurovision ætti okkur þó að
vera orðið ljóst, að í þeirri tón-
list, sem þar er flutt, koma
greinilega fram ólíkir straumar
eftir þjóðlöndum og menningar-
svæðum.
Sjónvarp er sameinandi miðill
þegar honum er beitt með þeim
hætti, sem gert er í söngva-
keppninni. Er ótrúlegt annað en
Eurovison eða samstarfsfélag
evrópskra sjónvarpsstöðva hafi
áhuga á að sameina aðildar-
þjóðimar um fleira en þessa
keppni. Á því er enginn vafi, að
þátttaka í söngvakeppninni hef-
ur orðið lyftistöng fyrir þær
greinar hér á landi, sem þar
koma við sögu, og einstaklinga
innan þeirra. Við ættum að láta
að okkur kveða á fleiri sam-
evrópskum sviðum sé þess
nokkur kostur.
írar unnu keppnina nú og
meira að segja sami söngvari
og gerði það árið 1980. Á næsta
ári beinist athyglin því að ír-
landi. Það er ekki vansalaust,
hve við vitum Iítið um þessa
nágrannaþjóð okkar. Verði
söngvakeppnin til þess að auka
áhuga á henni hér á landi er
það eitt nokkurs virði. írar eru
ekki í hópi þeirra þjóða, sem
mest hafa umleikis, þvert á
móti eru þeir illa staddir fjár-
hagslega. Vonandi verður þeim
ekki um megn að standa undir
óhjákvæmilegum kostnaði
vegna keppninnar. Því hefur
verið spáð, að það yrði okkur
of dýrkeypt að vinna sigur í
söngvakeppninni. Er óskandi að
viðvaranir af því tagi verði tekn-
ar til greina framvegis. Júgó-
slavar voru hættulega nærri því
að vinna núna miðað við fjár-
hagslegt bolmagn þeirra og
ástand heima fyrir.
Þegar atkvæði eru vegin og
metin að lokinni keppni er unnt
að líta á niðurstöðuna með ann-
að í huga en tónlistina eina,
enda er ekki síður tekið tillit til
þess í hvaða umgjörð hún er
sett. Var það tilviljun, að Grikk-
ir og Kýpurbúar skiptust á að
veita hvor öðrum sem flest stig?
Voru það samantekin ráð að
Tyrkir komust ekki á blað?
Hvers vegna voru Norðmenn
eina Norðurlandaþjóðin, sem
mundi eftir okkur? 0g eigum
við að leggja einhverja sérstaka
merkingu í það, að Þjóðveijar,
þjóð Bachs og Beethovens,
skyldu veita okkar lagi 10 stig?
Evrópueldflaugarnar:
Núlllausnin er til umræðu
vegna viðbragða Vesturlanda
— segir Richard Perle í samtali við þýska vikuritið Der Spiegel
Pershing-2 eldflaug komið fyrir á skotpalli í Vestur Þýskalandi. Perle segir, að ákvörðunin um að
flytja þessar bandarísku eldflaugar til Evrópu hafi leitt það af sér, að Sovétmenn séu nú fáanlegir til
að flytja allar meðaldrægar eldflaugar á brott frá álfunni.
Samningaviðræður stórveld-
anna í Genf um brottflutning
meðaldrægra kjarnorkuvopna
frá Evrópu eru komnar á það
stig að marga óar við útkomu
þeirra. Ríkin í Vestur-Evrópu sjá
fram á hernaðarlega yfirburði
Austur-Evrópu í hefðbundnum
vopnum ef „núll-núlllausnin“
verður samþykkt og allar meðal-
drægar eldflaugar fjarlægðar.
Nokkur ágreiningur ríkir innan
Atlantshafsbandalagsins um
ágæti hinnar svokölluðu núll-
lausnar Ronalds Reagan, sem
felur í sér brottflutning frá Evr-
ópu á eldflaugum, sem draga
1.000 til 5.000 km, og hinnar
nýju tillögu Mikhails Gorbachev
um að fjarlægja einnig skamm-
drægari eldflaugar, eða þær sem
draga 500 til 1.000 km. NATO
hefur þegar lýst yfir stuðningi
við núlllausnina en hefur nú til-
lögu Gorbachevs tíl umfjöllunar.
Kjamorkuvopn Breta og Frakka
eru ekki til umræðu í Genf. Samn-
ingaviðræðumar þar snúast því
einkum um eldflaugar Sovétríkj-
anna annars vegar og bandarískar
eldflaugar í 5 NATO-ríkjum; þar
er Vestur-Þýskaland í fremstu línu.
Ríkisstjómin þar er klofin í afstöðu
sinni til samningaviðræðnanna.
Hans-Dietrich Genscher, utanríkis-
ráðherra, er hlynntur tillögum
beggja leiðtoga stórveldanna en
Manfred Wömer, vamarmálaráð-
herra, og Alfred Dregger, þing-
flokksformaður kristilegu bræðra-
flokkanna CDU/CSU, óttast að
Sovétríkin kunni að ná því tangar-
haldi á Vestur-Þýskalandi að geta
í krafti yfirburða í vígbúnaði kraf-
ist pótískrar undirgefni. Þeir óttast
um öiyggi Vestur-Evrópu ef bæði
skamm- og meðaldræg kjamomk-
vopn verða fiarlægð frá Evrópu án
þess að ákvörðunin tengist samn-
ingi um niðurskurð hefðbundins
herafla í austri. Helmut Kohl, kansl-
ari, hefur enn ekki látið skoðun sína -
í ljós og ráðfærir sig við bandamenn
Vestur-Þjóðveija um þessar mund-
ir. \
“Það verður að telja
öll vopnin í austri“
í löngu viðtali sem vestur-þýska
vikutímaritið Der Spiegel birti við
bandaríska öryggismálasérfræð-
inginn ogfráfarandi aðastoðarvam-
armálaráðherra Richard Perle fyrir
skömmu kemur fram að hann telur
að afstaða NATO-ríkjanna skýrist
innan skamms og þau muni semja
um brottflutning Evrópueldflaug-
anna við Sovétmenn. Perle þykir
harður í hom að taka í utanrflcis-
málum og hefur verið kallaður
„svarti prinsinn" innan bandaríska
stjómkerfisins. Hann var löngum
talsmaður aukins vígbúnaðar og
andvígur afvopnunarsamningum
við Sovétríkin. A hinn bóginn er
hann sagður höfundur afvopnunar-
tillagna Reagans á leiðtogafundin-
um í Höfða. Hefur verið grein frá
því hér blaðinu, að Perle hafi samið
hinar byltingarkenndu tillögur um
fækkun kjamorkuvopna á milli
funda í Höfða. Fékk hann aðstöðu
til að vinna í baðherbergi hússins.
Richard Perle, fráfarandi að-
stoðarráðherra í bandaríska
varnarmálaráðuneytinu. Hann
hefur verið í hópi þeirra i
Wshington, sem þótt hafa harð-
astir í hom að taka í öryggis-
og varnarmálum. Nú ætlar hann
að setjast við og semja skáldsögu
um samskipti austurs og vesturs,
þegar hann kveður Pentagon.
í samtalinu við Der Spiegelsegir
Perle að í Genf verði einna erfiðast
að komast að viðunandi samkomu-
lagi um eftirlit með því að staðið s'
við gerða samninga: „Það er um
tvö mismunandi vandamál að ræða
í þessu sambandi. Annað er eftirlit,
eða spumingin um hvort að við vit-
um hvað Sovétmenn hafast að. Hitt
er hvemig það verður hægt að
knýja þá til að standa við orð sín
þegar í ljós kemur að þeir standa
ekki við gerða samninga." Perle
nefnir ratsjána í Krasnojarsk sem
dæmi í þessu sambandi. Banda-
ríkjamenn fullyrða að með því að
setja hana upp og nota brjóti Sovét-
menn samkomulag stórveldanna
um bann við gagneldflaugum,
ABM. Sovétmenn hafna þessu og
reyna ekki að leyna ratsjánni.
„Skammdrægari eldflaugar em
nú til umfjöllunar hjá okkur
(NATO-ríkjunum),“ segir Perle í
viðtalinu við Spiegel. „Afstaða
Bandaríkjamanna er sú að jafnvægi
eigi að ríkja í þessum vopnakerfum.
Það verður að telja öll vopnin í
austri en ekki aðeins þau sem em
staðsett í Evrópu. Þessi vopn em
svo lítil að það er hægt að flytja
þau á milli staða á mjög skömmum
tíma. Eftirlit með þeim er allt að
því óniögulegt og þess vegna verð-
um við að ákveða í samráði við
bandamenn okkar hversu mörg
vopn á að leyfa. Það gæti verið
núll, það gæti verið sá fiöldi, sem
Sovétmenn nefna núna eða einhver
tala þar á milli ... Ég býst við að
talan verði núll, en Bandaríkin geta
ekki ákveðið það ein. Okkur mun
þó takast að svara tillögu Sovétríkj-
anna í þessari umferð umræðnanna
í Genf.“
Bandarísku flaugarnar
drógu ekki úr yfir-
burðum Sovétmanna
Perle telur brottflutning Evrópu-
eldflauganna engin áhrif hafa á
hemaðarlegt jafnvægi austurs og
vesturs. „Eg hef aldrei talið að
Pershing 2-eldflaugamar og
stýriflaugar Bandaríkjanna drægju
úr hemaðarlegum yfírburðum Sov-
étríkjanna í hefðbundnum vopnum.
Meðaldrægu vopnin vom fælingar-
tæki til viðbótar við önnur kjam-
orkuvopn NATO ... Við þyrftum á
kjamorkuvopnum að halda jafnvel
þótt Vesturlönd hefðu yfirburði í
hefðbundnum herafla í Evrópu —
en svo er ekki og verður væntan-
lega aldrei — af eftirtöldum
ástæðum: Kjamorkuvopnin okkar
þvinga Sovétríkin til að dreifa árás-
arvopnum sínum, sérstaklega
skriðdrekasveitum og stórskotalið-
um. Þessi dreifing liðanna er
skilyrði þess að vestrænar hersveit-
ir geti barist á hefðbundinn hátt.
Sovétmenn gætu brotist í gegnum
vamir okkar ef þeir fengju að safna
saman liði sínu ... Sovétmenn
munu áfram eiga kjamorkuvopn
sem þeir geta skotið á Evrópu. Við
þörfnumst kjamorkuvopna í Evrópu
eins lengi og Sovétmenn hafa þessi
fjöldagjöreyðingartæki undir hönd-
um ... Við getum ekki treyst því
að Rússar myndu eyðileggja síðasta
kjamorkuvopnið sitt þótt þeir hefðu
samþykkt skriflega að gera það.
Við verðum að vera viðbúnir því í
styijöld að Sovétmenn dragi allt í
einu fram nokkur kjamorkuvopn,
jafnvel þótt allt fari á besta veg,
en margir telja það vera upprætingu
allra kjamorkuvopna."
Perle lítur alvarlegum augum á
yfirburði Sovétrflqanna í hefð-
bundnum vopnum. „Maður kemst
ekki hjá því að spyija sjálfan sig
að því hvers vegna Sovétríkin fjár-
festa 15% eða meira af þjóðarfram-
leiðslunni í hermönnum og öðmm
herbúnaði og koma þar með í veg
fyrir að íbúar landsins geti búið við
viðhlítandi lífskjör þegar maður
hugsar til aðstæðna fólksins í land-
inu og sér heraflann í Mið-Evrópu
þar sem Sovétmenn hafa yfirburði
á öllum sviðum: skriðdrekum, þyrl-
um, árásarþotum, stórskotaliðs-
tælqum og hver veit ekki hveiju."
Hann telur að Sovétmönnum hafi
farið mjög fram í vopnaframleiðslu
á undanfömum árum og yfirburðir
Bandaríkjamanna á tæknilega svið-
inu séu nú sáralitlir. Hann hefur
litla trú á tillögum Gorbachevs um
afvopnun hefðbundinna vopna.
„MBFR-viðræðumar um gagn-
kvæman og jafnan samdrátt herja
hafa staðið í 14 ár í Vínarborg! Eg
tel það ekki við hæfi að vestrænir
sendiráðunautar sitji og standi eftir
geðþótta Gorbachevs. Við munum
svara tillögum hans með þaulhugs-
uðum móttillögum."
Sterk staða gerir
samningaviðræður
árangursríkar
„Maður verður að búa yfir ein-
hveiju ákveðnu sem hægt er að
leggja á samningaborðið til að eiga
árangursríkar samningaviðræður
við Sovétmenn," segir Perle í við-
talinu. „Núlllausnin væri ekki til
umræðu núna ef Vesturlönd hefðu
ekki aukið vígbúnað sinn. Eina leið-
in til að ná samkomulagi um
langdræg kjamorkuvopn felst í því
að við búum yfir hæfilegum hemað-
arafla. Og eina leiðin til að komast
að samkomulagi um vamarkerfi
felst í þvi að við höldum áfram að
byggja upp langdræg vamarkerfi
okkar ... Eg tel að við höfum lagt
fram mjög skynsamlegar tillögur
varðandi langdrægu vopnin. Við
viljum skera þau niður um 50%.
Sovétmenn hafa samþykkt hug-
myndina og ég býst við að við
munum þokast áfram í þá átt.
Hvað geimvamarkerfið, SDI,
varðar þá höfum við gefið til kynna
að við séum reiðubúnir að bíða með
að selja það upp í ákveðinn tíma
svo að Sovétmönnum gefist tóm til
að meta ástandið. Mér finnst stefha
okkar skynsamleg. Hún byggist á
því að stórveldin ræðist frekar við
... Það em áhugaverðir hlutir að
gerast í Sovétríkjunum og það á
kannski eftir að koma í ljós að þeir
em mikilvægir. En ég tel út í hött
að halda því fram að framfarimar
í Sovétríkjunum muni létta á vam-
arbyrði Vesturlanda. Þetta er ekki
í fyrsta sinn sem Vesturlönd fylgj-
ast af nokkurri bjartsýni með
breytingum í Sovétríkjunum."
Perle hefur sagt starfi sínu í
Pentagon lausu en verður áfram
ráðgjafí vamarmálaráðuneytisins
og jafnvel annarra ráðuneyta. Hann
hyggst skrifa skáldsögu um sam-
band austurs og vesturs þegar hann
lætur af störfum. Kostir og gallar
slökunarstefnu við Sovétríkin verða
viðfangsefni hans í bókinni. Hann
ætlar að finna leið til að fram-
kvæma slíka stefnu ef hann kemst
að þeirri niðurstöðu að hún hafi
fleiri kosti en galla í för með sér
fyrir Vesturlönd.
Finnur Jónsson
Þorvaldur Thoroddsen
Jón Helgason
Hið íslenska fræðafélag
í Kaupmannahöfn 75 ára
Hið íslenska fræðafélag í Kaup-
mannahöfn var stofnað 11. maí
1912 af helstu frammámönnum
Hafnardeildar Bókmenntafélagsins,
eftir að deildin var lögð niður 1911.
Upptökin að stofnun félagsins átti
Bogi Melsteð, sem varð fyrsti for-
seti þess, en helstu samstarfsmenn
hans vom Finnur Jónsson, Sigfús
Blöndal og Þorvaldur Thoroddsen.
Allir höfðu þeir áhuga á að halda
áfram íslenskri útgáfustarfsemi í
Kaupmannahöfn, enda áttu þeir
dijúgan hlut að útgáfum félagsins
meðan þeirra naut við. Síðan bætt-
ust fleiri í hópinn, en þeirra afkasta-
mestur var Jón Helgason, sem
starfaði allra manna lengst fyrir
félagið og var forseti þess í meira
en hálfaöld (1934—86). Samkvæmt
lögum félagsins skal það ávallt
hafa aðsetur í Kaupmannahöfn.
Tilgangur félagsins hefur frá
upphafi verið að gefa út gömul og
ný rit, sem varða sögu félagsins
og náttúru, íslenskar bókmenntir
og þjóðfræði. Þessu hlutverki hefur
félagið gegnt með býsna fjöl-
brejrttri útgáfustarfsemi, þar sem
bækur þess eru nú orðnar um sjötíu
bindi. Hér skulu aðeins nefndar
fyrirferðarmestu ritraðimar: Jarða-
bók Áma Magnússonar og Páls
Vídalíns (11 bd.), sem nú er að
koma út endurprentuð, Safn
Fræðafélagsins (14 bd.), Ísíensk rit
síðari alda (9bd.), og eru þá margar
merkar bækur ótaldar.
Fyrir nokkrum ámm tók Sögufé-
Bogi Th. Melsted
Sigfús Blöndal
lagið að sér umboð Fræðafélagsins
hér á landi og annast nú m.a. endur-
prentun Jarðabókarinnar.
Nemendaskrá Hagstofunnar:
Mikill munur á náms-
sókn eftir búsetu
BÚSETA virðist ekki aðeins hafa
mikil áhrif á námssókn, heldur
virðist að þar skipti kynferði
einnig miklu máli. Landsbyggð-
arfólk stundar nám í miklu
minna mæli en höfuðborgarbúar
og greinilegur munur er á náms-
sókn eftir landshlutum. Hlut-
fallslega stunda fleiri stúlkur en
piltar nám á aldrinum 16-19
ára, en eftir það fer konum í
námi fækkandi. Þetta kemur
fram í nýjasta tölublaði Hagtíð-
inda þar sem birtar eru tölur
yfir nemendur á framhaldsskóla-
stigi og ofar haustið 1985.
Upplýsingar sem þessar, sem
unnar eruupp úr nemendaskrám
Hagstofu íslands, hafa ekki birst
áður.
„Þessar tölur endurspegla
ákveðnar aðstæður og sýna ákveðið
munstur í þjóðfélaginu. Ég held að
þessi hlutföll breytist ekki stórvægi-
lega frá ári til árs, þau ættu ekki
að vera háð snöggum sveiflum þótt
auðvitað eigi sér stað breytingar,
þegar til lengri tíma er litið," sagði
Hjalti Kristgeirsson hjá Hagstofu
íslands í samtali við Morgunblaðið.
Óneitanlega vekja niðurstöður
þær er þama koma fram margar
spumingar. Hjalti sagði að engar
tilraunir hefðu verið gerðar af hálfu
Hagstofunnar til að skýra það hvað
þama væri á ferðinni. Út af fyrir
sig töluðu tölumar sínu máli og
væri það vel ef einhveijum þættu
þær skoðunar virði.
í ljós kemur að alls em við nám
22.521 Islendingur, þar af rúmlega
tólf þúsund karlar og tæplega
10.500 konur. Fjölmennasti hópur-
inn er á aldrinum 16-25 ára og er
í skýrslunni greint frá skiptingu
þess hóps eftir kyni og búsetu.
Fjöldi nemenda sem eiga heima á
tilteknu landssvæði er borinn sam-
an við heildartölu sama árgangs á
svæðinu.
Umtalsverður munur reynist
vera á hlutfallslegri skólasókn eftir
svæðum. Til dæmis stunda nám
aðeins 63.3% 16 ára unglinga á
Austurlandi og 64,6% á Vestfjörð-
um, á meðan 81,0% jafnaldra þeirra
í Reykjavík em í námi. Þessi munur
eykst eftir því sem lengra líður og
aldur nemenda hækkar. Sem dæmi
má nefna námssókn þeirra sem
tvítugir em á þessum sömu svæð-
um. Þá em í námi 46,9% þeirra sem
lögheimili eiga í Reykjavík, 26,5%
á Vestfjörðum og 25,3% á Áusturl-
andi. Skipting hvað varðar önnur
landssvæði kemur fram á meðfylgj-
andi töflum.
Athygli vekur hversu mikill mun-
ur er á skólasókn á nágrannasvæð-
unum Reykjavík og Reykjanesi,
utan höfuðborgarsvæðis. Af 1269
16 ára ungmennum í Reylqavík
stunda 1.028 nám, 81,0%, og á
Reykjanesi, utan höfuðborgarsvæð-
is, 176 af 273, 64,5%. Þessi hlutfóll
breytast hins vegar vemlega ef litið
er til þeirra sem em eldri. Um 20
ára aldur stunda hlutfallslega helm-
ingi fleiri Reykvíkingar nám en
jafnaldrar þeirra á Reylqanesi og
við 23 ára aldur er munurinn orðinn
enn meiri, eða 35,8% á móti 13,6%.
Hlutfallslega fleiri stúlkur en
piltar stunda nám fram að 19 ára
aldri, en eftir það snýst dæmið aÞ
veg við. Þá fækkar stúlkum í námi
ört. Greinilegur munur er einnig á
námsvali eftir kynjum.
Hlutfall f ólks við nám eftir aldri og búsetu
■ Rcykjavfk GJ VcttfirOir
□ Rcykjanes/hOluðbotgai- 123 Norðurland vcsua
SVCÓI
□ Rcykjancs uun B Norðurland cysua
hðruðborgarsvxðis
S Austurland