Morgunblaðið - 15.05.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. MAl 1987
Ríkisskuldabréf þurfa ekki
að leiða til vaxtahækkunar
- segir Tór Einarsson hagfræðingur - Innlendar „skuldir" íslenska ríkis-
ins eru -5,6% af þjóðarframleiðslu. Inneignin nemur 7 milljörðum króna.
spamður verður meiri fyrir vikið,"
sagði Tór. „Ég veit að ýmsir telja,
að með útgáfu rfkisskuldabréfa
hér á landi hafi boginn verið
spenntur of hátt. En í því sam-
bandi bendi ég mönnum á, að líta
á hagtölur, sem eru órækasti vott-
urinn í þessu máli. Á Ítalíu óg
Belgíu eru ríkisskuldir yfir 100%
af þjóðarframleiðslu. Þar er eink-
um um að ræða innlendar skuldir
í formi skuldabréfasölu. í mörgum
öðrum Evrópulöndum eru ríkis-
skuldir um eða yfír 50% af
þjóðarframleiðslu. Hér á landi
voru hreinar ríkisskuldir í heild
27% af þjóðarframleiðslu árið
1985. Þetta segir þó ekki nema
hluta af sögunni. Erlendar skuldir
rfkisins, og þá hef ég í huga ríkis-
sjóð, ríkisfyrirtæki, sveitarfélögin
Ríkissjóðshalli með skuldasöfnun innanlands:
Stuðlar ekki að verð-
TÓR Einarsson, hagfræðingur,
telur, að útgáfa ríkisskulda-
bréfa sé fýsilegri leið til að
fjármagna hallarekstur ríkis-
sjóðs en aðrar þær leiðir sem
helst eru taldar koma til greina
- að óbreyttum útgjöldum.
Hann segist bera brigður á
ríkjandi skoðanir um, að sam-
keppni rfkisins við aðra aðila á
skuldabréfamarkaði leiði til
þess að vextir hækki og bendir
á, að engar hagtölur sýni slíkt
samhengi.
Hallinn á fjárlögum rfkisins
hefur mjög verið til umræðu upp
á síðkastið og menn ekki verið á
eitt 8áttir um áhrif hans. Tór Ein-
arsson, sem er lektor við við-
skiptadeild Háskóla íslands, sagði
f samtali við blaðamann Morgun-
ings, að þátttaka ríkisins á
skuldabréfamarkaðnum, sam-
keppni þess við aðra aðila sem
eru að selja skuldabréf, leiði til
þess að vextir hækki,“ sagði Tór.
„Þessi skoðun hefur einnig verið
vinsæl hér á landi, en ég held að
hún hafí ekki við rök að styðjast
Ég er raunar ekki einn um það
sjónarmið meðal hagfræðing og
okkur virðist önnur kenning álit-
legri. Samkvæmt henni er Qár-
lagahalli á hverjum tíma ávísun á
skattheimtu sfðar meir. Kenningin
segir, að þetta taki almenningur
með f reikninginni þá hami áætlar
útgjöld sín í framtíðinni. Með öðr-
um orðum, að það myndist ein-
faldlega spamaður á móti
hallanum.“
„Ég geri mér vel grein fyrir
MorgunbUðið/Þorkell
bólgu, viðskipta-
halla eða vaxtahækkun
- sagði Tór Einarsson hag’fræðingnr
Tveir hagfræðingar, Þórður
Friðjónsson, forstjóri Þjóðhags-
stofnunar, og Markús Möller,
hagfræðingur hjá Seðlabanka
íslands, og Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra,
svara hér á síðunni fyrirspurn-
um blaðamanns Morgunblaðsins
um afstöðu þeirra til sjónar-
miða Tórs Einarssonar, hag-
fræðings, á áhrifum fjármögn-
unar ríkissjóðshalla með
skuldasöfnun innanlands á
verðbólgu, viðskiptahalla og
vaxtaþróun (Morgunblaðið 12.
mai sl., bls. 28).
Tór Einarsson, hagfræðingur,
setur fram það sjónarmið í viðtali
við Morgunblaðið að útgáfa ríkis-
skuldabréfa sé fýsilegri kostur til
að fjármagna hallarekstur ríkis-
sjóðs en aðrar tiltækar leiðir. Slík
fjármöguun ríkissjóðhalla „hafí
hvorki í för með sér verðbólgu né
viðskiptahalla við útlönd...“. Tór
vísar til kenningar, þessefnis, að
„fjárlagahalli á hveijum tíma sé
ávísun á skattheimtu síðar meir".
Þetta geri fólk og fyrirtæki sér
ljóst og leggi fyrir fjármuni, það
„myndist einfaldlega sparnaður á
móti fjárlagahallanum".
Tór heldur því og fram að þó
ríkið styrkji samkeppnisstöðu sína
um innlent lánsfjármagn með ein-
hverri hækkun vaxta á ríkis-
skuldabréfum (í 7 til 7,5%) þýði
það ekki „að vextir þurfi almennt
að hækka fyrir vikið“.
Skuldir brúi útgjöld og tekjur ríkissjóðs:
Leiðir fyrr eða
síðar í ógöngur
- segir Steingrímur Hermannsson
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar:
Veik rök fyrir
ríkissjóðshalla í
góðæri og þenslu
- þó hann sé fjármagnaður innanlands
„Ahrif halla á ríkissjóði á efna-
hagslífið eru flókin og skoðanir
hagfræðinga í því efni mjög
skiptar“, sagði Þórður Friðjóns-
son, forstjóri Þjóðhagsstofnun-
ar, aðspurður um skoðanir
Thórs Einarssonar, hagfræð-
ings, á fármögnun ríkissjóðs-
halla með innlendum lántökum.
„Líklega er þó það sjónarmið
algengast að halli, sem má rekja
til skattalækkunar í einhveiju
formi, leiði til aukinnar neyslu.
Áhrifin geta þó orðið mis-
munndi eftir aðstæðum í
efnhagslifinu.
Ef atvinnuleysi er (framleiðslu-
þættir ekki fullnýttir) getur
framleiðsla aukist, en ef atvinna
er meira en næg gerist annað
tveggja: annars vegar geta áhrifin
verið þau miðað við hefta fjár-
magnsflutninga milli landa, að
vextir hækki og fjárfesting einka-
aðila minnki. Séu hins vegar litlar
takmarkanir á fjármagnsflutning-
um milli landa verða vaxtaáhrif
óveruleg vegna fjárinnstreymis frá
öðrum löndum, en viðskiptajöfnuð-
ur versnar.
Þessi hefðubundnu sjónarmið
hafa mætti nokkurri gagnrýni á
síðari árin, eins og Tór Einarsson
bendir á, ekki síst af Robert Barro,
sem er þekktur bandarískur hag-
fræðiprófessor. í sem stystu máli
er kjami kenningar hans, að ein-
staklingamir skilji, að skattalækk-
un nú hljóti að leiða til skatta-
hækkunar síðar. Þess vegna aukist
neysla ekki, heldur spari neytend-
ur meira til þess að þeir eigi
auðveldara með að greiða skatta
sína síðar. Þessi skoðun er angi
af „rational expectations", kenn-
ingum um „skynsamar væntir"
eða “ræðar væntir“. En í þessu
felst að einstaklingar og fyrirtæki
em talin grundvalla hegðan sína
á skynsömum spám fram í tímann.
Mér fínnst þessi skoðun ósennileg
og hefí ekki séð neinar glöggar
athuganir sem styrkja hana. Hins
vegar er fróðlegt að velta þessum
sjónarmiðum fyrir sér, bæði með
tilliti til íslenskra aðstæðana og
eins bandarískra, en þar hefur
ríkissjóður verið rekinn með mikl-
um halla á undanfömum ámm
eins og kunnugt er.
Við ríkjandi aðstæður í efna-
hagslífínu tel ég ólíklegt að
fjármagna megi halla ríkissjóðs
með skuldabréfasölu á innlendum
markaði, þannig að hvorki verð-
bólga né viðskiptahlli aukist, eins
og Tór Einarsson heldur fram. Án
þess að fara út í miklar vangavelt-
ur um þetta efni, má þó vissulega
gefa sér fræðilegar forsendur, sem
gætu rökstutt að þessi markmið
næðust, t.d. með því að ganga út
frá föstu gengi og heftum fjár-
magnsflutningum milli landa.
Fjármögnun halla á ríkissjóði við
slíkar aðstæður fæli þó líklega í
sér a.m.k. tímabundinn samdrátt
í útflutningsatvinnuvegunum, sem
leitt gætu til galdþrots og atvinnu-
leysis, þar sem vænta má hækk-
andi raungengis og vaxta, þó að
hún gæti ef til vill gengið upp
þegar til lengri tíma væri litið.
Þess vegna dreg ég mjög í efa að
pólitískar og þjóðfélagslegar for-
sendur séu fyrir hendi til að
framfylgja slíkri efnahagsstefnu
til enda.
I almennum atriðum tel ég veik
rök fyrir því að reka ríkissjóð með
halla í góðæri og þenslu, eins og
einkennir íslenst atvinnulíf núna,
þó að hann sé fjármagnaður innan-
lands. Takmarkaður hallarekstur
Ég er sammála Tór Einars-
syni, hagfræðingi, um það, að
þegar halli er á ríkissjóði þá er
tvímælalaust skárra að fjár-
magna hann með innlendri
lántöku - ekki sízt þegar þensla
er í þjóðarbúskapnum - en er-
lendri. Ef hinsvegar samdráttur
og atvinnuleysi gera vart við sig
þá finnst mér erlend lántaka
koma til greina. Þannig svaraði
Steingrimur Hermannsson, for-
sætisráðherra, m.a. fyrirspurn
blaðamanns um kenningar Tórs
Einarssonar, hagfræðings, um
fjármögnun ríkissjóðshaUans.
Ég á hinsvegar erfítt með að
sjá almenning, sjálfan mig og
aðra, fyrir mér svo framsýnan, að
menn spari upp í væntanlega
skatta (til að mæta ríkissjóðshall-
anum um síðir), sem er hluti af
kenningu Tórs. Sömuleiðis held ég
að það hljóti í langflestum tilfellum
að leiða til vaxtahækkunar ef
ríkissjóður fer með mikla ásókn
inn á hinn almenna ijármagns-
markað og hækkar vexti til að ná
meiri árangri. Það hlýtur að hafa
einhver áhrif til hækkunar vaxta
almennt. Fer að vísu eftir því, hve
mikið fjármagn er í boði. Framboð
og eftirspum hafa sín áhrif. Mikil
eftirspum ríkissjóðs eykur jú á
heildareftirspum.
Ég held að það hljóti að skap-
Steingrímur Hermannsson
ast viss vítahringur þegar skuldir
ríkis, eins og Italíu, em orðnar
hærri en þjóðartekjur. Eftir því
sem skuldir ríkisins aukast þá
hækka vaxtagjöld ríkissjóðs sem
enn eykur á fjármagnsþörf hans
og lánsfjáreftirspum. Þannig get-
ur myndast vítahringur.
Svona fjármögnum á halla ríkis-
sjóðs kemur vissulega til greina
einhvem tfma, en hún hlýtur fyrr
eða síðar að leiða I ógöngur, sagði
forsætisráðherra að lokum.
Spara skattgreiðendur upp í ríkis-
sjóðshallann?:
Get ekki sporðrennt
þessari tilgátu
- segir Markús Möller hagfræðingur
„Ég kannast lauslega við
þessa tilgátu, sem Thór nefnir,
að skattgreiðendur spari þvi
meira sem rikið sýnir meiri
halla, og að þess vegna hækki
halli ríkissjóðs ekki vexti“,
sagði Markús Möller, hagfræð-
ingur hjá Seðlabanka íslands,
aðspurður um þetta efni. „Eg
hefi þó aldrei getað sporðrennt
þessari tilgátu“.
„Auðvitað væri það skynsam-
legt fyrir fólk að spara meira
þegar ríkissjóður er rekinn með
halla, t.d. vegna óvenju lágrar
skattheimtu, því skuldasöfnun
ríkisins hlýtur að koma í bakið á
skattgreiðendum, þótt síðar verði,
a.m.k. ef raunvextir haldast já-
kvæðir. Ég hefi þó aldrei getað
sproðrennt þessari tilgátu. Hún
gengur út frá því að almennir
skattgreiðendur séu fullkomlega
framsýnir, eða hagi sér að minnsta
kosti eins og þeir væru það. Nú
er það nokkum veginn á hreinu,
að hinn almenni skattgreiðandi
reiknar ekki út líklega skattbyrði
mörg ár fram í tímann. Ég held
því að til að gera slíkar framsýnist-
ilgátur trúverðugar, þurfí menn
að geta lýst einhverri þumalputta-
reglu sem skattgreiðendur beita,
reglu sem þeir sjá að gefst öðrum
vel, reglu sem leiðir til þess að
spara upp í væntanlega skatt-
byrði. Eg þekki enga slíka
þumalputtareglu.
Ég þekki ekki þær hagrann-
sóknir, sem Tór vísar til, nógu vel
til þess að mynda mér skoðun á
þeim. Þar snýist þó sitt hveijum,
og það er alveg til í dæminu að
Markús Möller
tölfræu. '*'nsóknir geti ekki skorið
úr um, h> ' ríkissjóðshalli og
háir raunvextir fari saman, með
þeim upplýsingum, sem liggja fyr-
ir.
Öll löndin, sem Tór vísar til, eru
með tiitölulega opinn fjármagns-
markað, og alþjóðleg peningamál
eru afar snúið færðisvið, jafnvel