Morgunblaðið - 17.06.1987, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1987
41
ímur
0
Eslandí
umræðum, er þjóna þeim eina til-
gangi, að gera samskipti íslands
við Atlantshafsbandaiagið og
Bandaríkin tortryggileg.
Hér birtist sá hluti samtals þeirra
Steingríms Hermannssonar og Ög-
mundar Jónassonar, sem var sendur
út í fréttatíma laugardaginn 13.
júní. Eru þeir að ræða, hvort álykt-
un Alþingis frá 1985 nái til kjam-
orkuvopna bæði á friðar- og
ófriðartímum:
„Steingrímur: Aðrar þjóðir eins
og Norðurlandaþjóðimar hafa sagt
að það væm ekki kjamorkuvopn á
friðartímum. Við höfum skilið það
eftir, það má segja að það er opið
og ég vil reyndar líta svo á að sam-
þykktin nái bæði til friðartíma og
ófriðartíma, hér verði ekki kjam-
orkuvopn.
Ogmundur: Hér verði ekki
kjamorkuvopn, hvorki á friðartím-
um né ófriðartímum því samkvæmt
herfræðikenningum NATO og sam-
komulagi NATO-ríkja þá er gert ráð
fyrir því að aðildarríkin haldi opnum
þeim möguleika að þangað verði
flutt kjamorkuvopn á ófriðartímum,
en með öðrum orðum, samkvæmt
þínum skilningi, hefur ísland verið
lýst kjamorkuvopnalaust.
Steingrímur: Það er samkvæmt
mínum skilningi, já, og ég vek at-
hygli á því þegar upplýstist fyrir
fáum árum að hugmynd væri að
flytja hingað kjamorkuvopn á ófrið-
artíma þá var því mótmælt, hitt
verðum við náttúrulega að skilja
að ef til ófriðar kæmi þá getur ríkis-
stjóm sem að þá situr eða Alþingi
breytt þessari ákvörðun, ég held
að öllum hljóti að vera það ljóst.
Þetta er minn skilningur bæði með
liti á þessa sögulegu þróun hér,
vilja okkar til hlutleysis, að þó
sterka stöðu með vestrænum þjóð-
um að sjálfsögðu að yfirlýsingin
eins og Alþingi samþykkir hana nær
til bæði friðar- og ófriðartíma.
Ögmundur: Og það sé afdráttar-
laust.
Morgunblaðið/Kristján Einarsson
Steingrímur Hermannsson, forsætisráðherra, ræðir við George Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, og Carrington lávarð, framkvæmda-
stjóra Atlantshafsbandalagsins, i upphafi ráðherrafundar NATO í Reykjavík.
Steingrímur: Það sé afdráttar-
laust.“
Leiðandi spurningar og
einhæf túlkun
Erfítt er að ráða í orð Steingríms
Hermannssonar á köflum. Leiðandi
spumingar fréttamannsins fara þó
ekki fram hjá neinum. Steingrímur
Hermannsson fer í dálítinn hring í
svörum sínum. Samtalið einkennist
af hálfkveðnum vísum. Þegar frá
því var skýrt, að til væru vara- eða
neyðaráætlanir í Bandaríkjunum
um að hingað kynnu að verða flutt-
ar 48 kjamorku-djúpsprengjur á
ófriðartímum var jafnframt áréttað,
að það yrði ekki gert nema með
samþykki íslensku ríkisstjómarinn-
ar. Ef litið er á orð Steingríms
Hermannssonar í sjónvarpssal í ljósi
yfírlýsingar hans frá 23. maí 1985,
má skilja þau á þann veg, að hann
telji ísland kjamorkuvopnalaust,
þar til íslensk stjómvöld ákveða
annað. Þessi skilningur samræmist
vamarstefnu Atlantshafsbanda-
lagsins. Hann samræmist hins
vegar ekki uppsláttarfréttum Ög-
mundar Jónassonar og sjónvarps-
ins. Með því að endurtaka ummæli
Steingríms i tveimur fréttatímum
er verið að ala á því, að hann hafí
sagt stefnu íslands í andstöðu við
stefnu Atlantshafsbandalagsins og
í fréttum sjónvarps hefur ekkert
komið fram um, að Steingrími sé
þessi túlkun fréttastofunnar á móti
skapi.
A sunnudagskvöldið hafði frétta-
stofa sjónvarps samband við
Matthías Á. Mathiesen, utanríkis-
ráðherra, eins og áður er sagt og
hafði þetta eftir honum um afstöðu
íslenskra stjómvalda til kjamorku-
vopna: „Eins og fram kom í
umræðum á Alþingi 1985 um af-
vopnunarmál hefur það verið
ákveðin stefna stjómvalda á íslandi
frá því kjamorkuvopn komu til sög-
unnar, að hér yrðu ekki staðsett
kjamorkuvopn án samþykkis
íslenskra stjómvalda. Frá þessari
stefnu hefur núverandi ríkisstjóm
ekki vikið.“ _ Er þessi yfírlýsing
Matthíasar Á. Mathiesen í fullu
samræmi við orð Steingríms Her-
mannssonar á Alþingi í maí 1985,
þótt á þau sé kallað af fréttastofu
sjónvarps til andmæla við orð
Steingríms Hermannssonar í sjón-
varpssal í júní 1987.
Nákvæmt orðalag
Enn er ástæða fyrir íslenska
stjómmálamenn til að huga vel að
orðum sínum um kjamorkuvopn.
Vakið hefur verið máls á því, að
Steingrímur Hermannsson kynni að
verða utanríkisráðherra í nýrri
ríkisstjóm. Til að forða honum frá
því að verða tví- eða margsaga um
jafn viðkvæm mál og þau, sem hér
hafa verið reifuð, er nauðsynlegt
að orða stjómarsáttmála um örygg-
is- og vamarmál með þeim hætti,
að enginn þurfí að vera í vafa um,
hvað þar stendur. Eina gagnið af
samtali þeirra Ögmundar Jónasson-
ar og Steingríms Hermannssonar
er að minna okkur á, hve físléttar
skoðanir framsóknarmenn hafa í
utanríkis- og öryggismálum. Hefði
þó mátt ætla, að þeir héldu fast við
stefnuna, sem mótuð var með bréfi
Hermanns Jónassonar til Bulganins
á árínu 1958 og hefur reynst okkur
íslendingum og öðmm aðildarþjóð-
um Atlantshafsbandalagsins jafn
vel og raun ber vitni.
Morgunblaðið/Emilía
Kurt Schier prófessor.
við íslenskar fombókmenntir svo |
glögglega fram í sögunni." í útg- |
áfu sinni tekur Schier ekki beinlín-
is afstöðu til hinna ólíku skóla um
eðli og uppruna íslendingasagna,
en í ritdómi í Skími telur Óskar
Halldórsson að greina megi að
hann aðhyllist hvorki sagnfestu
af gamla skólanum né bókfestu
af þeim islenska. Hann telji að
Egils saga sé hvorki hreinn skáld-
skapur né ómengað sagnfræðirit.
Sagan sýni atburði frá 9. og 10.
öld í ljósbroti 12. og 13. aldar.
Það sem tengi landnámsmennina
og afkomendur þeirra í níunda lið
eða svo séu munnmælasögur, goð-
sagnir og skáldskapur. Þó að
bókleg menntun ritunartímans
hafí haft mikil áhrif á gerð sög-
unnar og höfundur hennar hafí
notfært sér ýmsar ritheimildir
muni söguefnið sjálft að megin-
hluta úr munnmælum.
Pjölbreytni og umfang
bókmenntanna
Schier segir að íslenskar fom-
bókmenntir séu lesnar við norrænu
deildimar í háskólunum í Kiel, þar
sem er íslenskur sendikennari, og
Bonn auk háskólans í Miinchen.
íslenskt nútímamál sé að auki
kennt við háskólann í Freiburg.
Alltaf sé nokkur áhugi á þessum
fræðum og stúdentamir í Miinc-
hen séu um 30-40.
„Þjóðveijar hafa löngum haft
mikinn áhuga á fomnorrænum
bókmenntum," segir Schier. „Á
sínum tíma naut sú kenning vin-
sælda í Þýskalandi að þama væri
um germanskar sögur að ræða.
En það er ekki lengur. Nú spyija
menn í Þýskalandi sömu spum-
inga og á íslandi um þessar
bókmenntir. Menn velta því fyrir
sér hvað í þeim er sögulegt og
hvað ekki. Og menn spyija: hvem-
ig í ósköpunum var mögulegt að
skapa á íslandi svo umfangsmiklar
og fjölbreyttar bókmenntir, sem
raun ber vitni? “Svar Schiers við
síðari spumingunni er einkum
tvíþætt. Annars vegar bendir hann
á aðstæður í landinu sem hann
telur að hafí leitt til þess að sagn-
ir varðveittust lengi í munnlegri
geymd. Hann hefur þá í huga
náin tengsl fólks og hinar sterku
ættir. Hann bendir á að kristnita-
kan hafí farið friðsamlega fram
og það kunni að hafa haft úrslita-
áhrif. Kristnin leiddi ekki til þess
að íslendingar segðu skilið við hin-
ar fomu goðasögur; trúskiptin
vom með öðram orðum ekki látin
bitna á skáldskapnum. ,Sagði ekki
Sigurður Nordal að Islendingar
hefðu hvorki verið góðir í heiðni
sinni né kristni," segir Schier.
Hins vegar telur Schier að áhrif
frá reglu Benediktsmunka hafí
skipt sköpum fyrir íslenskar bók-
menntir. „Ég á þá ekki við að
munkamir hafi ritað allar sögum-
ar, heldur að lærdómsandinn frá
reglu þeirra hafí haft áhrif," segir
hann. Hér á landi vora aðeins tvær
munkareglur, Benediktfnar og
Ágústínar, og var hin fyrmefnda
ráðandi. Benediktsmunkar era
þekktir fyrir lærdómsáhuga sinn
og áhuga á ritun og varðveislu
sagna. Schier bendir á að í Svíþjóð
sé ýmis fomnorræn skáldskapur,
s.s. efni úr Eddukvæðum, varð-
veittur í myndformi, þ.á m. á
hellaristum. Hvers vegna er þetta
efni ekki skráð á bókfell eins og
á íslandi? Kannski er ein ástæðan
sú að í Svíþjóð gætti ekki áhrifa
frá reglu Benediktsmunka, heldur
Dóminikana, sem vora heimspeki-
lega sinnaðir en ekki sögulega; og
önnur ástæða sú hvemig kristni-
takan fór fram þar. Kristniboð
hófst mun fyrr en á íslandi en
margir Svíar vora enn heiðnir á
11. og 12. öld. Og viðhorf til goða-
sagna var annað meðal kristinna
í Svíþjóð en á íslandi, en þar var
beinlínis gerð atlaga að þessum
skáldskap í nafni hinnar nýju trú-
ar.
Tengsl við ísland
Kurt Schier hefur um árabil
verið í nánu sambandi við þá
fræðimenn íslenska er stunda
rannsóknir á fombókmenntunum.
Hann hefur einnig verið í sam-
bandi við starfsbræður sína í
Þýskalandi, í Oxford á Englandi
og í Kaupmannahöfn. Hann segir
að samskiptin hafí mest verið við
starfsmenn Ámastofnunar í
Reykjavík. „Þar er ekki aðeins um
fræðilegt samstarf að ræða, við
ræðum ekki aðeins um vísindin,
heldur höfum við bundist vináttu-
böndum, sem hafa verið mér mjög
dýrmæt," segir hann. Hann segir
að við norrænu deildina í háskólan-
um í Muiichen reyni menn að
fylgjast með því sem gerist á ís-
landi í samtímanum og Morgun-
blaðið sé t.d. keypt í áskrift á
laugardögum og sunnudögum.
Og það er Island og íslensk
menning, sem er þessum þýska
fræðimanni, sem íslenska ríkið
launar á engan hátt, alltaf efst i
huga. Hann er nú að skrifa bókar-
kafla um Eddukvæði í rit um
Snorra-Eddu og Eddukvæði, sem
kemur út innan skamms.