Morgunblaðið - 20.06.1987, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JÚNÍ 1987
Minning:
RannveigS. Bjarna-
dóttir Stóru-Sandvík
Fædd 19. júlí 1901
Dáin ll.júní 1987
Hvað er hel?
Öllum líkn, sem lifa vel.
Tengdamóðir mín, Rannveig
Sigríður Bjarnadóttir, andaðist 11.
júní sl., tæpra 86 ára að aldri og
verður jarðsungin frá Selfosskirkju
í dag kl. 13.30. Tilvitnuð orð Matt-
híasar Jochumssonar koma mér
fyrst í hug er ég hugsa með þakk-
læti til hennar á kveðjustund. Hún
lifði betur en flestir aðrir, sem ég
hef kynnst, og dauðinn varð henni
sannkölluð líkn.
Rannveig var fædd í Litlagarði
í Dýrafirði 19. júlí 1901, dóttir
hjóna þar, Bjama Sigurðssonar frá
Botni í Dýrafírði og Rannveigar
Margrétar Sveinsdóttur frá Engidal
í Skutulsfirði. Rannveig Margrét
lést samdægurs af barnsförum,
aðeins 21 árs gömul. Rannveig
Sigríður var tekin í fóstur að næsta
bæ, Meiragarði, og ólst þar upp hjá
góðum fósturforeldrum, Kristjáni
Júlíusi Ólafssyni og Sigríði Þórðar-
dóttur. 12 ára gömul fór Rannveig
frá Meiragarði, fyrst að Haukadal
hinum megin fjarðarins, þar sem
elsta fóstursystir hennar bjó, og
síðan að Þingeyri, en þá var Sigríð-
ur fóstra hennar orðin ekkja og flutt
þangað, og þar fermdist Rannveig
vorið 1915.
Næstu ár eftir fermingu var
Rannveig á ýmsum stöðum í vetrar-
vist og sumarvinnu, m.a. í
Reykjavík veturinn 1916—17. En
eftir það dvaldist hún að mestu á
ísafirði til ársins 1926. Hún vandist
öllum algengum störfum á þeirri tíð
og varð sjálf að vinna fyrir sér að
öllu leyti. Jafnframt tókst henni á
eigin spýtur að afla sér góðrar
menntunar, einkum í öllu því er
lýtur að hússtjóm og matreiðslu,
og nutu þess margir síðar á ævi
hennar. Hún varð einnig hannyrða-
kona í fremstu röð og smekkvís í
besta lagi eins og mörg verk henn-
ar á því sviði bera vitni um. Á
Isafirði bjó Rannveig löngum með
Sigríði fóstru sinni og var í ýmsum
vistum. Frostaveturinn 1918 var
hún hjá Guðmundi bæjarfógeta
Hannessyni og minntist oft þeirrar
vistar. Síðar var hún um tíma hjá
frænku sinni og nöfnu, Rannveigu
Samúelsdóttur og manni hennar,
Jóni Hróbjartssyni kennara. Þess
tíma minntist hún ætíð með gleði
og rækti ævilangt vináttusamband
við böm þeirra, en hið yngsta þeirra
hafði hún annast í frumbemsku.
Sérstökum vináttuböndum tengdist
hún yngri systur Rannveigar,
Bjameyju Samúelsdóttur hjúkrun-
arkonu, sem enn er á lífi háöldruð.
Árið 1920 réðst Rannveig til lyf-
salahjónanna á ísafirði, Gunnars
og Thyru Juul, og þeirri vinnu hélt
hún til 1926. Á heimili þeirra hjóna
var gestkvæmt mjög, þar komu
m.a. oft útlendingar af áhöfnum
skipa er lagst höfðu inn á fjörðinn.
Þama kynntist Rannveig mörgu
hinu besta í danskri siðmenningu
og þar opnaðist henni sýn til um-
heimsins. Dvöl Rannveigar „á
apótekinu“ veitti henni menntun og
víðsýni er reyndist henni dýrmætt
síðar á lífsleiðinni. Við íjölskyldu
lyfsalahjónanna batt hún ævilanga
tryggðavináttu, en börn þeirra hafði
hún öll annast meira eða minna.
Og húsmóður sína, frú Thym Juul,
sem enn lifír í hárri elli, virti hún
og dáði.
Árið 1926 urðu þáttaskil í lífí
Rannveigar. Hún var þá 25 ára
gömul og hafði þroskast og mótast
í íjölbreytiiegu menningammhverfí
ísafjarðar sem stóð með miklum
blóma á þessum ámm. En þá um
sumarið réðst hún kaupakona að
Litlu-Sandvík í Flóa. Það þótti ýms-
um undarlegt tiltæki vestra og
einhveijir urðu til að lýsa fyrir henni
hve ólíkir væm hættir fólks þar
syðra, því sem hún hefði átt að
venjast. M.a. lærði hún alllanga
klausu sem sýna átti málfar Flóa-
manna; kunni hún klausu þessa
alla ævi og rifjaði oft upp, sér og
öðmm til skemmtunar: Bóndi kem-
ur að konu sinni sem er að strokka
á sunnudagsmorgni og býður henni
hjálp sína, svo að þau komist sem
fyrst til kirkjunnar, með þessum
orðum: „Á ég ekki að hafa upp í
hoppandanum fyrir þig, konukind?
Hopphundurinn kom svo seint heim
með halatermmar að hljóðagestur-
inn verður kominn upp í orðapont-
una.“ Hoppandinn merkti þá
strokkinn, hopphundurinn smalann,
halatermmar vom kýmar. Prestur-
inn var nefndur hljóðagestur og
predikunarstóllinn orðaponta.
En í Litlu-Sandvík kynntist
Rannveig ungum bóndasyni á
næsta bæ, og þar með vom örlög
hennar ráðin. Hun var einn vetur
ráðskona á Eyrarbakka hjá Kai lyf-
sala Petersen og annan vetur í
Tryggvaskála hjá Guðlaugi veit-
ingamanni Þórðarsyni. En sumarið
1928 fluttist hún alfarin að Stóm-
Sandvík og giftist 1. desember s.á.
unnusta sínum, Ara Páli Hannes-
syni. Þau bjuggu þar saman til
1955, er Ari Páll lést, en síðan bjó
Rannveig þar ekkja í félagsbúi,
fyrst með tengdamóður sinni og
síðan lengst með sonum hennar
þremur, mágum sínum og síðast
ekkjum þeirra. Alla ævi var Rann-
veig innilega þakklát mágum
sínum, sem nú em allir látnir, en
þeir veittu henni alla hugsanlega
aðstoð eftir fráfall manns hennar
og gerðu henni kleift að sitja í búi
sínu meðan kostur var. Síðustu
æviárin dvaldist hún að mestu á
Laugarvatni en var þó talin fyrir
búi sínu í Stóm-Sandvík til vorsins
1986, er hún ráðstafaði því til
tveggja bræðrasona Ara Páls, en
þar búa nú félagsbúi, og leigði þeim
sinn hlut í jörð og útihúsum.
Rannveig og Ari Páll eignuðust
3 dætur. Tvíburarnir Sigríður
Kristín og Rannveig Margrét fædd-
ust 5. febrúar 1930. Sigríður
Kristín giftist Tómasi Magnússyni
trésmíðameistara 1. desember
1950, þau hafa allan sinn búskap
átt heimili í Stóm-Sandvík og stutt
Rannveigu í búskap hennar og
heimilishaldi eftir að hún varð
ekkja. Þau eiga þtjú uppkomin
böm. Rannveig Margrét fékk löm-
unarveiki og lést aðeins fjögurra
ára gömul árið 1934. 25. maí 1935
fæddist svo Rannveig yngri. Hún
giftist undirrituðum 1. des. 1960
og hefur búið með honum síðan,
fyrst í Reykjavík en síðan á Laugar-
vatni. Við eigum 4 uppkomin böm.
Á sjötugsafmæli Rannveigar árið
1971 skrifaði fósturbróður hennar,
Ingimar H. Jóhannesson, fyrmrn
skólastjóri, afmælisgrein I Morgun-
blaðið og vék þar sérstakalega að
búskap þeirra, Ara Páls og hennar,
í Stóm-Sandvík. Hann segir þar
m.a.: „Ari Páll var stórmyndarlegur
maður, vel gefínn, hamhleypa við
öll verk og búmaðúr hinn besti.
Hann var mjög þekktur maður í
héraði og í fremstu bænda röð. Og
þjóðkunnugt er samvinnubú þeirra
bræðra í Stóm-Sandvík. Þeir bræð-
ur hafa sýnt og sannað að það er
hægt að reka samvinnubúskap í
sveit, en stunda ekki einyrkjabú-
skap, með öllum þeim erfíðleikum
og áhyggjum, sem honum fylgja.
Og ég hefí ekki heyrt annað en að
gott samkomulag hafí verið milli
búanna í Stóru-Sandvík og búskap-
urinn gengið vel. Það er mikil reisn
og myndarskapur yfír því heimili."
Þessi orð Ingimars munu vera al-
mannarómur og myndarbragur á
Stóru-Sandvíkurheimilunum er
löngu landsþekktur.
Þegar Rannveig fluttist að
Stóm-Sandvík árið 1928 bjó þar
fyrir tengdamóðir hennar, Sigríður
Kristín Jóhannsdóttir, ekkja ásamt
6 yngstu bömum sínum, en Ari
Páll hafði verið forsjármaður bús
hennar eftir lát föður síns 1925.
Auk þess vom í heimilinu föður-
bróðir hans, Magnús Magnússon
rennismiður og kona hans, Katrín
Þorvarðardóttir, og unnu þau búinu
og bömunum sem sínu eigin til
dauðadags. Rannveig kom vestan
frá ísafirði, sem í augum margra í
Flóanum var sama sem Homstrand-
ir, og settist í þetta heimili, þar sem
allir vom fyrir sem einn maður. í
nánu sambýli, með tvær kolaelda-
vélar hlið við hlið í sama eldhúsi,
tókst svo náin vinátta og gagn-
kvæm virðing með Rannveigu og
tengdafólki hennar, að dæmafátt
má telja, og tengdamóður sína og
mágkonur elskaði Rannveig og virti
um aðra menn fram. Hjá Stóm-
Sandvíkurfólki fór saman afburða-
dugnaður, framsýni og metnaður
fyrir hönd fjölskyldunnar. Og hér
skal það fullyrt að koma Rann-
veigar í þetta samfélag og farsæl
þátttaka hennar í því — með mennt-
un hennar og víðsýni — hafi átt
einna drýgstan þátt í því að sam-
hæfa orku og athafnir þeirra sem
fyrir vom svo að búin í Stóm-
Sandvík, heimili og umsvif öll urðu
óumdeilanlega í fremstu röð. Hið
nána sambýli, sem getið var um,
stóð í 20 ár eða þar til hið veglega
fjórbýlishús, sem nú stendur, var
tekið í notkun árið 1948.
Áður er getið um uppmna Rann-
veigar, er hún var tekin í fóstur
nýfædd frá deyjandi móður. Faðir
hennar, Bjarni Sigurðsson, kvænt-
ist aftur 6 ámm seinna ágætri konu,
Gunnjónu Sigríði Vigfúsdóttur. Þau
bjuggu langan aldur í Dýrafirði og
eignuðust 14 börn. Það sýnir nokk-
uð manngerð Rannveigar að hún
hélt ætíð kærleikssambandi við föð-
ur sinn, stjúpu og hálfsystkin, en
þau vom öll myndar- og atorkufólk
svo sem fræðast má um í bók Þor-
steins Matthíassonar, Í greipum
brims og bjarga, 1983. 9 þeirra
systkina em enn á lífi. Og móður-
systur sinni, Magnínu J. Sveins-
dóttur og fjölskyldu hennar, sýndi
hún órofa vináttu og tryggð. Sama
var að segja um fóstursystkin henn-
ar, sem nú em öll látin, og fjölskyld-
ur þeirra. En nánast var þó
samband hennar við yngsta fóstur-
bróður sinn, Finnboga Sigurðsson
bankaritara, sem kvæntur var Jó-
hönnu, elstu systur Ara Páls. Hann
var sýsluskrifari á Eyrarbakka
fyrstu ár Rannveigar í Stóm-
Sandvík og saman önnuðust þau
fóstursystkinin Sigríði fóstm sína
síðustu æviár hennar, en hún lést
hjá Finnboga og Jóhönnu á Eyrar-
bakka árið 1934.
Rannveig tengdamóðir mín var
einkar gerðarleg kona, fríð og svip-
hrein. Allt viðmót hennar bar með
sér hlýju og góðvild. Öll þau ár sem
hún stýrði heimili og búi í Stóm-
Sandvík var fjölmennt hjá henni og
gestkvæmt, einkum meðan bóndi
hennar lifði, en hann sóttu margir
heim um langan veg til að kynnast
honum og framfarasókn hans. Hún
vann því oft langan og erfiðan
vinnudag en aldrei sáu ókunnugir
annað en glaðværð hennar og gest-
risni. Gekk hún þó lengi ævi sinnar
ekki heil til skógar og varð auk
þess með ámnum nokkuð feitlagin
og þungfær. Eðlislæg gamansemi
og léttleiki í framkomu fylgdi henni
þó til hins síðasta. Allmörg síðustu
æviár sín átti hún erfítt með að
bjarga sér sjálf, en komst þó löng-
um á fætur með dugnaði sínum og
vilja og var ætíð hvetjandi og upp-
örvandi við aðra þótt kraftar hennar
væm á þrotum. Hálfum mánuði
fyrir síðustu páska var hún flutt á
Sjúkrahús Suðurlands á Selfossi.
Þar dvaldist hún við ört þverrandi
lífskrafta en frábæra umönnum
lækna og hjúkmnarfólks, þar til
hún sofnaði út af sem fyrr segir
hinn 11. þ.m. Ráði og rænu hélt
hún til hinstu stundar en síðustu
tvær vikumar var henni að mestu
varnað máls.
Áður en ég lýk þessari æviminn-
ingu vil ég nefna eitt atriði sem
mótaði mjög alla framkomu Rann-
veigar og skaphöfn. Það var rík
guðstrú, óvenju sterk og einlæg,
en þó fullkomlega ofstækislaus.
Trúrækni hennar vakti ætíð virð-
ingu en varð aldrei fráhrindandi,
og skoðunum annarra sýndi hún
jafnan fulla virðingu þótt eigi fæm
þær saman við afstöðu hennar. Því
fylgdi mikil öryggiskennd að vita
börn sín alast upp í kærleiksríku
skjóli hennar. Svonefnd hjátrú og
hindurvitni var henni hins vegar lítt
að skapi. En á draumum tók hún
mark og hafði gaman af að ræða
um þá og velta fyrir sér tákngildi
þeirra. Oft varð mér það á að gera
lítið úr því sem ég nefndi í stríðni
„draumarugl" hennar og tók hún
því einlægt vel eins og öðmm yfir-
sjónum mínum. En svo sem í
yfírbótarskyni langar mig að tilfæra
hér einn draum hennar, sem mér
þykir merkilegri: Þegar Rannveig
dóttir hennar gekk með þriðja bam
okkar, og Sigríður Kristín hafði
þegar eignast sín þtjú böm,
dreymdihana eitt sinn að hún sæi
7 egg í hreiðri, vom 3 sér og 4
sér. En eitt eggjanna þótti henni
sem hún sæi óljóst, a.m.k. öðm
hveiju. Þegar ég heyrði drauminn
sagði ég — líkt og stundum endra-
nær — að ekki þætti mér trúlegt
að hún eignaðist fleiri en 6 barna-
böm. En draumurinn átti eftir að
rætast á þrjá vegu:
1) Okkur Rannveigu fæddist
brátt Ijórða bamið, og vom þá
bamabörnin orðin 7 eins og eggin
í draumnum. Eitt þeirra dvelst nú
erlendis og getur því ekki fylgt
ömmu sinni síðasta spölinn.
2) Sigríður Kristín hefur eignast
6 barnabörn og hins sjöunda er von
í heiminn alveg á næstunni.
3) Böm okkar Rannveigar em 5
sem fyrr segir og bamaböm okkar
em nú 3, hið yngsta, Rannveig
Sigríður, fædd 30. maí sl. og náði
ekki að sjá langömmu sína, en
mynd af litlu stúlkunni sá hún, og
þá var bros hennar fallegt þótt
henni væri varnað málsins.
Eg þakka tengdamóður minni
kærleiksríka vináttu er ég hef notið
hátt á þriðja áratug. Börn og bama-
börn dætra hennar kveðja ömmu
og langömmu sem veitti þeim alla
þá ást og umönnun sem hún mátti.
Áður var minnst á trúhneigð
Rannveigar og trúrækni. Á efri
ámm var henni það mikil hugfró
að lesa og hafa yfír andleg ljóð,
bænir og sálmavers. Það ber vitni
um smekkvísi hennar og dómgreind
að ekkert ljóð mat hún meira né
hafði oftar yfír síðustu misserin en
lokaerindi Hafíssins eftir Matthías
Jochumsson:
Veikur maður, hræðstu eigi, hlýddu,
hreyk þér eigi, jwldu, striddu.
Þú ert strá en stórt er Drottins vald.
Hel og fár þér finnst á þínum vegi;
fávís maður, vittu, svo er eigi,
haltu fast í Herrans klæðafald!
Lát svo geisa lögmál fjörs og nauða,
lífið hvorki skilur þú né hel:
Trú þú: — upp úr djúpi dauða
Drottins rennur fagrahvel.
Kristinn Kristmundsson
Eitt sumarkvöld fyrir um sextíu
ámm kom ung stúlka úr Dýrafirðin-
um í kaupavinnu til afa míns,
Guðmundar Þorvarðarsonar hrepp-
stjóra í Litlu-Sandvík í Flóa. Hún
ætlaði að sjá sig um í heiminum,
fara síðan vestur aftur, skemmti-
legum sumarminningum ríkari.
En ungu stúlkunni, Rannveigu
Sigríði Bjamadóttur, vom önnur
forlög ætluð. Hún var sofnuð þetta
fyrsta kvöld sitt á nýja bænum
þegar piltamir komu loks heim. Á
ferð með þeim var elsti sonurinn á
nágrannabænum, Ari Páll Hannes-
son. Honum var boðið að kíkja á
nýju kaupakonuna þar sem hún lá
sofandi. Kannski hefur þar verið
ást við fyrstu sýn. í það minnsta
vom örlög Rannveigar ráðin. Hún
giftist Ara Páli Hannessyni þann
1. desember 1928, hóf búskap með
honum í Stóm-Sandvík vorið 1929
— og þann garð gerðu þau frægan.
Aður hefi ég lýst þeim upp-
gangstíma sem átti eftir að verða
í Stóm-Sandvík og vera má að aðr-
ir geri það hér. En þegar Rannveig
er nú til grafar borin á Selfossi í
dag þá langar mig fyrst og fremst
að þakka það sem hún og nafni
minn vom mér og mínu heimili —
ógleymanlegt nágrenni sem ég bý
alltaf að. Þau hjón vom ólík í gerð
en bættu hvort annað upp. Hann
einstakur kappsmaður til vinnu,
óvenjulegur félagsmálamaður,
flutti opinskáar ræður, fullar af
hnyttni og drenglyndi, veitull höfð-
ingi og gestrisinn öllum öðmm
bændum fremur. Þar átti Veiga líka
óskilið mál, engin húsfreyja sem ég
þekkti til var hlýrri við gesti sína,
hún var blíðlynd og ekki fyrir að
trana sér fram, léttmál og glaðlynd,
og í fárra manna hópi gat hún far-
ið á kostum, þá lék hún sér við
okkur bömin. En fyrst og fremst
var hún alvömmanneskja sem aldr-
ei gaf frá sér neitt sem henni var
trúað fyrir.
Sagt er að sumu fólki lyndi ekki
saman vegna þess hvað það er líkt.
En þessir ólíku þræðir í skaphöfnum
þeirra Veigu og Palla spunnust svo
vel saman að ég gat sem unglingur
aldrei hugsað mér þau öðm vísi en
sem vel heilsteypta einingu. Saman
sáu þau Stóm-Sandvíkurheimilið
vaxa, systkini hans fóm ekki að
heiman; það rættist úr atvinnu fyr-
ir alla og búið stækkaði eftir því.
Gestir komu úr öllum áttum að
kynna sér þessar framfarir. Sumar-
ið 1947 kom Sveinn Bjömsson
forseti að kynna sér velheppnaða
súgþurrkun þeirra Sandvíkur-
bræðra. Að þeirri móttöku og öllum
öðram stóðu þær með mikilli prýði
Rannveig og mágkonur hennar,
Magnea, Katrín og Kristín.
Það varð því bæði heimilsbrestur
og héraðsmissir er Ari Páll féll
skyndilega frá í júnímánuði 1955.
Þá kom best í ljós hvem mann
Rannveig hafði að geyma. Guðs-
traust hennar og andlegur styrk-
leiki var með þeim hætti að heimilið
var næstum því óbreytt. Samheldni
Stóm-Sandvíkursystkina var það
merkilegt að þau buðu Rannveigu
aðstoð sína til að búa áfram á þeim
fjórðaparti félagsbúsins sem nú
hafði verið myndað. Sú samvinna
hélst til fardaga 1986 að Rannveig
brá endanlega búi. Þá sýndi hún
manndóm sinn einu sinni enn er
hún gekk fram í því að frændur
Ara Páls er nú hafa tekið við allri
jörðinni fengju búshluta hennar
með sem hagkvæmustu kjömm. Ég
fann þennan hug hennar er við hitt-
umst þá um vorið og skynjaði að
hún hafði fyrir löngu samsamast
Stóm-Sandvík og að þessi jörð var
ekki síður fastbundin henni en öll-
um öðmm þar á bæ.
I þeim stanslausa samgangi sem
var og er milli heimilanna í Stóm-
og Litlu-Sandvík gegndi Rannveig
miklu hlutverki. Ég veit ekki hvort
ég hefí oftar þegið góðgerðir hjá
vandalausum en einmitt henni. Eft-
ir á fínnst mér þær veraldlegu
góðgerðir ekki skipta mestu máli.
Enn lengur stendur eftir sú hlýja
sem maður naut jafnan við mat-
borðið og ekki síst þegar staðið var
upp og þakkað fyrir sig. Andsvar
hennar var einatt það sama: „Guð
blessi þig“. Ef til vill hefur guðstrú-
in hennar Veigu verið bæði einföld
og kreddulaus, en einmitt þannig
trú flytur fjöll og gerir mennina
mikla.
Mesta gæfa Rannveigar
Bjamadóttur í lífínu var sú að dæt-
ur hennar tvær, sem hún kom upp,
Sigríður Kristín í Stóm-Sandvík og
Rannveig á Laugarvatni, bám hana
á höndum sér.
Sigga hélt með henni heimili og