Morgunblaðið - 24.06.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. JÚNÍ 1987
Skilningnr eykst á þýð-
ingu góðra loftræstikerfa
eftir Kristján
Ottósson
Það var fyrst um síðustu aldamót
að farið var að leggja frárennslis-,
vatns- og hitalagnir í hús hér á
landi.
Nú, rúmlega áttatíuogfimm
árum síðar, er ekki byggt það hús
sem ekki er útbúið fullkomnum
lagnakerfum.
Þótt lagnakerfi hafi verið lögð í
hús allt frá aldamótum var almennt
ekki farið að hanna og teikna þau
fyrr en í kringum 1940 og það var
fyrst um 1960 sem byggingarfull-
trúi í Reykjavík fór að hafa eftirlit
með uppsetningu og frágangi
lagnakerfa annarra er^ loftræsti-
kerfa.
Eftirlit byggingafulltrúa með
loftræstikerfum var tekið upp með
nýrri byggingarreglugerð árið
1979.
Þótt margt hafí vel til tekist við
gert loftræsti- og hitakerfa hér á
landi má víða betur gera.
Endurbætur á loftræsti- og hita-
kerfum þar sem aðaláherslan er
lögð á bætta orkunýtingu og verður
sífellt stærri hluti af starfí lagna-
manna.
Meiri kröfur eru nú gerðar til
loftræstikerfa en áður, bæði hvað
varðar bætta meðhöndlun lofts,
nákvæmari stjómun umhverfísað-
stæðna og aukna sjálfvirkni.
Stýritækni hefur tekið stórstíg-
um framförum og þar eiga mögu-
leikamir enn eftir að aukast eftir
því sem tölvutækni fleygir fra’m.
Ýmsir þeir sem vinna við hönnun
og uppsetningu lagnakerfa höfðu
oft rætt um nauðsyn þess að stofna
félag, á breiðum grundvelli, þar sem
lagnahönnuðir, blikksmiðir, pípu-
iagningamenn og seljendur bygg-
ingarefna gætu komið saman og
rætt sameiginleg hagsmuna- og
fræðslumál.
Lagnafélag íslands var síðan
stofnað þann 4. október 1986.
Hlutverk félagsins er, samkvæmt
lögum þess, að stuðla að þróun
lagnatækni og gagnkvæmum skiln-
ingi milli þeirra stétta sem að
lagnamálum vinna.
Tilgangi sínum hyggst félagið
ná með því að:
1. Skipuleggja fyrirlestra og
námskeið ásamt útgáfu fræðslurita.
2. Stuðla að rannsóknum, stöðl-
um og tæknilegum umbótum í
lagnatækni.
3. Stuðla að og fylgja eftir hæfni-
og menntunarkröfum þeirra er að
lagnaframkvæmdum standa.
4. Taka þátt í alþjóðastarfsemi á
sviði lagnatækni.
Þegar hafa þrír fræðslufundir
verið haldnir á vegum félagsins,
fyrsti um varmaskipti, annar um
snjóbræðslulagnir og þriðji um
hönnun, útboð, smíði, eftirlit, út-
tektir og viðhald loftræsti- og
hitakerfa.
Að fenginni reynslu er ljóst að
löngu var orðið tímabært að bind-
ast samtökum til að efla samstarf
og gagnkvæman skilning milli aðila
sem starfa að fræðilegri og hag-
nýtri lagnatækni.
í 14. gr. laga Lagnafélags ís-
lands segir: Stjóm félagsins skal
ár hvert tilnefna í Fagráð og skipa
formann þess.
Fagráð skal vera stjóminni til
fulltingis við að ná fram tilgangi
félagsins.
í Fagráði sitja nú yfír 50 fulltrú-
ar frá rúmlega þijátíu stofnunum,
samtökum og skólum. Guðni Jó-
hannesson verkfræðingur, er
formaður Fagráðs.
Fagráð var kallað saman 5. mars
1987 og mættu þar rúmlega tutt-
ugu fulltrúar. Á þessum fundi voru
rædd ýmis mál m.a. plastefni í rör-
um, gæðamál í öllum starfsgreinum
innan félagsins og staðlamál.
Starfsemi Fagráðs er enn ekki
fullmótuð og bíður formanns þess
Kristján Ottósson
og fulltrúa í Fagráði mikið starf
og fjölbreytt, ef vel tekst til um
stefnumótun.
En hveijir eiga erindi í slíkt félag?
Allir, jafnt einstaklingar, fyrir-
tæki, stofnanir og félög sem í starfí
sínu hafa nána snertingu við tækni-
leg og/eða fagleg vandamál á sviði
lagnatækni og hafa til að bera
þekkingu eða reynslu á því sviði.
Hér má til nefna einstaklinga frá
meistara- og sveinafélögum blikk-
smiða og pípulagningarmanna,
verkfræðinga, tæknifræðinga selj-
enda, fulltrúa stofnana og skóla.
Þessi upptalning telst þó engan
veginn tæmandi. Hér verður hver
og einn að líta í eigin barm og
spyija sjálfan sig hvort ekki sé
ástæða til að styðja þetta félag, sér
og öðrum til halds og trausts.
í Lagnafélagi íslands eru nú yfír
230 félagsmenn. En styrktarfélagar
geta orðið fyrirtæki, stofnanir og
félög sem að öllu eða einhveiju leyti
helga starfsemi sína fræðilegri og
hagnýtri lagnatækni.
Styrktarfélagar hafa rétt til að
eiga fulltrúa á fundum, fyrirlestrum
og námskeiðum sem félagið gengst
fyrir.
Þörf er á auknum umræðum og
skoðanaskiptum allra aðila sem á
þessu sviði starfa.
Ekki er nóg að binda sig ein-
vörðungu við þröng áhugasvið,
hvort sem um er að ræða það fag-
lega eða fræðilega.
Innsýn í störf annarra í vinnslu-
keðjunni hljóta að stuðla að
jákvæðari og árangursríkari sam-
skiptum.
Þörfín á samræmdri túlkun og
framsetningu gagna er brýn svo
allt gangi eins og til er ætlast.
Þetta nær aldrei fram að ganga
svo að viðunandi sé nema borin sé
virðing fyrir verkþáttum hvers og
eins.
Þetta gildir fyrir allan vinnslufer-
ilinn, frá frumhönnun til lokafrá-
gangs að ógleymdu viðhaldi sem
öll lagnakerfí þurfa á að halda.
Eitt er það svið þar sem mikið
verk er óunnið, það eru reglugerðir.
Árið 1979 var t.a.m. gefín út
byggingarreglugerð sem gilda á
hvarvetna á landinu.
Þar eru áberandi tilvísanir í
íslenska staðla sem enn þann dag
f dag eru óútkomnir.
Hér er eflaust um að kenna fjár-
magnssvelti til handa Iðntækni-
stofnun íslands sem á að standa
að útgáfu þessari.
Hér þarf að koma af stað umræð-
um og reyna að marka sameigin-
lega stefnu í þessum málum.
Því má segja að L.A.F.Í. sé til-
valinn grundvöllur til að knýja á
um úrbætur.
Það hlýtur að vera tækni- og
fagmönnum til framdráttar og
stuðningur við stofnanir sem að
þessum málum vinna.
En lítum aðeins til baka, tökum
dæmi og skoðum í huga okkar hvað
áunnist hefur.
Það er nánast óskiljanlegt að það
skuli viðgangast á slíkri tækniöld
sem við búum á að hægt sé að
skila loftræsti- og hitakerfum til
notenda án þess að láta upplýsingar
fylgja um það hvernig daglegur
rekstur og stilling kerfanna og ein-
stakra tækja þeirra eigi að vera.
Fyrir stuttu fór ég í eftirlitsferð
í eitt hús Reykjavíkurborgar. Þar
átti að vera nokkuð gott útsog
bæði frá eldhúsi og öllu húsinu.
Ég bað forstöðukonuna að sýna
mér gangsetningarrofann fyrir út-
sogskerfíð. Hún skildi mig ekki, svo
ég leitaði og fann rofann og gang-
setti kerfið.
Þá sagði forstöðukonan:
„Ég er svo aldeilis hissa, ég er
búin að vera hér forstöðukona í 9
ár og hef aldrei haft hugmynd um
að hér væri loftræstikerfí. Þó hefur
fólkið alltaf verið að kvarta undan
þungu lofti."
Stutt er síðan ég var beðinn um
að kanna útsog í öðru húsi borgar-
innar. Þar áttu að vera tvö útsogs-
kerfí. Ástandið var þannig að
blásarann vantaði á annað kerfið,
hafði aldrei verið settur upp, en í
hinu kerfínu hafði ekki verið lagt
rafmagn til blásarans. Þama voru
liðin 7 ár frá því að húsið var tekið
í notkun og úttektir skrifaðar.
Þau eru ekki fá loftræstikerfín
sem slökkva þarf á ef nota þarf
rýmið sem blásið er inn í, ýmist
vegna hávaða eða óþæginda af loft-
straumi.
Fyrir nokkru kom ég í samkomu-
sal í húsi hjá borginni. Ég tók eftir
að mjög fljótlega varð þungt loft í
salnum, því hann var fullur af fólki.
Ég fór til húsvarðarins og spurði
hvers vegna væri slökkt á loftræsti-
kerfinu.
Svarið var að fólkið kvartaði
undan kulda.
í tvö og hálft ár sem húsið var
búið að vera í notkun hafði hann
slökkt þegar fólkið gekk í salinn
og kveikt þegar það fór út. Hvers
vegna?
Innblástursristar vora 3 metra
uppi á vegg öðra megin í salnum
og vora þær með föstum 15 gráðu
halla á blöðum.
Þær snéra öfugt, blésu niður á
stólana og gerðu það að verkum
að ekki var hægt að sitja í fjórðu
stólaröð eftir salnum endilöngum,
nema að slökkt væri á kerfinu.
Hugsa sér að þama höfðu farið
Lokunartími sölubúða
og almenningsálitið
eftirHjört
Jónsson
Lýðræði köllum við okkar stjóm-
arfar og sem betur fer er hér þó
nokkurt lýðræði. Forustumenn
þjóðarinnar geta ekki bolast enda-
laust, þegar almenningsálitið
kemur til skjalanna.
Verkalýðsleiðtogar hafa oft
óeðlilega hátt og gera stundum fár-
ánlegar kröfur, annars eiga þeir á
hættu að þeim verði vikið til hliðar.
Þeir mega þó ekki telja umbjóðend-
um sínum trú um fölsk gæði, eða
skella skolleyram við þróuninni, því
það hefnir sín síðar.
í meira en 40 ár hefur staðið í
samningum verslunarfólks og
kaupmanna ákvæði um opnun og
lokun sölubúða. Allan tímann hefur
þetta ákvæði verið báðum aðilum
til ills og neytendum til óhagræðis.
Allar aðrar stéttir semja um laun
fyrir þann vinnutíma, sem starf-
seminni og öllum aðstæðum hentar
best: dagvinnukaup, eftirvinnukaup
og kaup fyrir nætur- og helgidaga-
vinnu. Sú staðhæfíng forastumanna
Verslunarmannafélags Reykjavík-
ur, að það þjónaði hagsmunum
launþega í verslun, að binda lokun-
artíma sölubúða í kjarasamningum,
hefur alla tíð verið röng. Vinnu-
þrælkun er aðeins gamalt rök-
þrota-slagorð, sem ekki á hér við.
Það er enginn neyddur til að vinna
í verslun. Sé verslunarfólk verr
launað en aðrar stéttir þá geta þess-
ir forastumenn aðallega sjálfum sér
um það kennt.
Það era margar verslanir opnar
fram á kvöld og á helgidögum um
allt land, svo sem sölutumar, veit-
ingaverslanir, æ fjölbreyttari og
stærri verslanir á hverri bensínaf-
greiðslu og almennar verslanir,
þegar komið er út fyrir bæjarmörk-
in. Engin vinnuþrælkun eða vand-
ræði virðast í sambandi við þetta.
Það er heldur ekki rétt að vakta-
vinna sé ekki til í versluninni. Stór
hluti afgreiðslufólks í verslun era
konur á öllum aldri, og það færist
stöðugt í vöxt að þær vinni hálfan
dag eða hluta úr degi. Svona era
vaktastörf unnin í versluninni nú
þegar með góðu samkomulagi milli
launþega og kaupmanna. Um næt-
urvinnu er aldrei að ræða.
Húsmæður og fleiri konur og karlar
vinna hlutastörf í verslun og það
hentar báðum aðilum ágætlega.
Þetta mun ekkert breytast við
frjálsan afgreiðslutíma. Engin
vinnuþrælkun, og hver segir að
vinnudagurinn verði lengri þó opn-
unartíminn sé fijáls? Það er langt
frá því að vera sjálfsagt, og raunar
mjög ólíklegt að svo verði almennt.
Þegar fijáls opnunartími verslana
kemst á, þá verður aðalbreytingin
sennilega sú, að verslanir verða
opnar á þeim tíma sem viðskipta-
vinimir vilja helst versla.
í 30 ár hefur undirritaður skrifað
þó nokkuð margar blaðagreinar um
opnunar- og lokunartíma sölubúða.
Þar hefur alltaf verið hvatt til þess
að losa þessi ákvæði út úr kjara-
samningum, því þau hafa ráðið
miklu um afstöðu borgarstjómar
Reykjavíkur til málsins. Nú er
mælirinn sjáanlega fullur. Innflutn-
ingsfrelsi og verðmyndunarfrelsi er
gengið í garð og frelsi til að þjóna
betur neytendum í höfuðborginni
og þeim, sem hana sælcja, er ekk-
ert varasamt eða flókið frelsi eins
og kom fram í umræðum sumra
borgarfulltrúa á nýafstöðnum fundi
í borgarstjóm, heldur sjálfsagt
frelsi. Menn treysta því, að öll
borgarstjómin sjái hve gott mál er
hér á ferðinni fyrir þá er verslun
stunda og þó fyrst og fremst fyrir
allan almenning.
Verslunin, þessi homreka, er með
auknu frelsi nokkuð að rétta úr
kútnum. Forastufyrirtæki eins og
Hagkaup og mörg fleiri hafa rutt
veginn. Hin jákvæðu áhrif af sam-
keppni era þegar farin að skila sér
til fólksins i landinu. Enginn skyldi
þó halda að þetta komi allt í slq'ótri
svipan. Jafnvægi næst aðeins á
Hjörtur Jónsson
„Þegar frjáls opnun-
artími verslana kemst
á, þá verður aðalbreyt-
ingin sennilega sú, að
verslanir verða opnar á
þeim tíma sem við-
skiptavinirnir vilja
helst versla.“
löngum tíma. Þetta veit verðlags-
stjóri og hefur hagað störfum sínum
samkvæmt þvf af góðum hyggind-
um.
En þó hér hafí skipt um til hins
betra fyrir verslunina, þá er til-
hneigingin ennþá rík að halda henni
í öskustónni og sjást þess mörg
dæmi. Hér era nokkur:
Sérstakur skattur er lagður á
verslunarhúsnæði en ekkert ann-
að húsnæði. Hvers vegna?
Smásöludreifingin er skylduð til
að veita sumum viðskiptamönnum
sínum lán í formi kortaviðskipta,
og greiða há innheimtulaun af lán-
unum. Hversvegna þá ekki að lána
öllum, láta eitt yfír alla ganga?
íslensku flugfélögin hafa hærri
fluggjöld til útlanda ef menn era í
viðskiptaerindum. Hvers vegna?
Og hvað segja menn svo um hina
voðalegu ólaunuðu nauðungar-
vinnu, sem liggur á kaupmönnum
við að innheimta söluskattinn?
Hversvegna þegja samtök kaup-
manna? Aðeins fjögur dæmi.
Málin ganga ekki fram af sjálfu
sér, það þarf að kynna þau og
rökstyðja. Lýðræðið bendir manni
á aðferðina. Almenningsálitið þarf
að vera hliðhollt því sem gera skal.
Dagblöð ná til allra landsmanna,
sama er að segja um sjónvarp og
útvarp. Afkoma þessara fjölmiðla
byggist mjög mikið á verslunar-
stéttinni, þeir standa henni líka
opnir til þess að kynna stöðu sína.
Verslunarstéttin er ekki saklaus
f sínum eigin málum, hún þarf að
halda vel vöku sinni alveg eins og
aðrir hagsmunahópar. Það getur
tekið 30 ár að koma málum í höfn,
eins og að framan getur. Nú er
vandlega leitað að skattstofnum
fyrir ríkið. Era vamir verslunar-
stéttarinnar nógu traustar? Er ekki
vissara að merkja Hús verslunar-
innar með stóram stöfum.
Sólstöður 1987.
Höfundur er knupmaður.