Morgunblaðið - 15.07.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JÚLÍ 1987
Við hvað erum
við hrædd?
eftír Asmund R.
Richardsson
Á síðustu misserum höfum við
íslendingar orðið fyrir mikilli öldu
frelsis á öllum sviðum mannlífsins,
þar með talið í viðskiptum. Sumir,
sem stunda viðskipti hafa fleytt sér
á öldunni og notið góðs af en aðrir
hafa ekki séð hana koma og því
farið á bólakaf. En í flestum tilfellum
GEGN
STEYPU
SKEMMDUM
STEINVARI 2000
hefur þá einstöku eiginleika aö
vera þétt gegn vatni í fljótandi
ástandi, en hleypa raka í
loftkenndu ástandi auöveldlega í
gegnum sig, tvöfalt betur en
heföbundin plastmálning.
Viljir þú verja hús þitt skemmdum
skaltu mála með
STEINVARA 2000.
OSAftlA
hefur neytandinn notið góðs af, því
í öllu frelsinu hafa fyrirtækin orðið
að berjast um neytandann, þennan
ósýnilega náunga sem engu ræður
en heldur þó þjóðfélaginu gangandi
með buddu sinni.
Til þess að halda neytandanum í
viðskiptum hafa fyrirtækin orðið að
passa betur en áður upp á verð og
vörugæði, því neytandinn er farinn
að taka eftir og bera saman verð
og gæði vara milli verslana, sem var
GASIDIBOTN!
Pað er dagsatt að á bensín-
stöðvum Esso er sumarlegt andrúmsloft.
Þar fæst sænskt gas á hylkjum frá „Primus“
auk vandaðra gaslukta og gashellna.
Einnig bjóðast þar ýmsar aðrar ferðavörur
svo sem létt borð og stólar, vatnspokar,
veiðisett, grillvörur og margt fleira.
Gasluktir frá 621 kr.
Gashellur -1428 kr.
Gashylki (einnota) - 89 kr.
Gashylki (áfyllanleg) - 800 kr.
Veiðisett -1190 kr.
Olíufélagið hf
svo til óþekkt hér fyrir nokkrum
árum. Þess vegna þurfa fyrirtækin
að berjast meira innbyrðis en áður
var.
Því má segja að neytandinn, eins
ósýnilegur og áhrifalaus og hann
virðist, ráði talsvert miklu.
Frelsi er hugtak sem er verndað
í stjómarskrá okkar og við lítum
flest á sem sjálfsagðan hlut, s.s.
málfrelsi, tjáningarfrelsi, trúfrelsi
og ritfrelsi. En hvernig skiljum við
FRELSI?
Til þess að geta rætt saman um
þetta verðum við að skilja þetta
hugtak á sama hátt, annars er öll
umræða einskis virði.
I mínum huga er FRELSI það að
geta gert, sagt og skrifað það sem
mig langar til án þess að skaða
náungann eða þjóðfélagið og út frá
þessari skilgreiningu geng ég hér.
Eg er fijáls að því að kaupa sjón-
varp á afborgunum, frá hvaða
verslun sem mér sýnist, hvaða teg-
und sem mér sýnist, með eða án
fjarstýringar ef mér sýnist. Það að
ég hef keypt hlut á afborgunum frá
einhveijum þýðir ekki að ég sé ekki
lengur fijáls. Heldur hef ég gert
samning við einhvern af fúsum og
fijálsum vilja um að greiða honum
peninga í ákveðinn tíma og fá í stað-
inn sjónvarp til afnota strax. Eg er
ófijáls í þeim skilningi að ég get
ekki gengið á bak orða minna án
þess að skaða hinn aðilann. Hinsveg-
ar hef ég með þessum viðskiptum
látið þau boð út ganga að þessi
ákveðna tegund af sjónvarpstæki í
þessari tilteknu verslun sé góð vara
á hagstæðu verði. Þessvegna hef ég
sem neytandi, ákveðið vald í þjóð-
félaginu, vald sem þeir sem vilja
peningana mína verða að taka tillit
til eða hætta rekstri ella.
Það er mikið vandaverk að fara
með frelsi í stað forsjár, því í frels-
inu felst að sumir eru betur hæfir,
eða betur til hlutanna fallnir en aðr-
ir og því verða alltaf einhveijir undir
í baráttunni. En ef frelsi ríkir er
enginn til að segja okkur að þessi
eða hinn eigi að gera hlutina, verkin
eru látin tala og dæma menn hæfa
eða óhæfa.
Fyrirtæki standa eða falla með
verkum stjómenda sinna og starfs-
fólks. Ef þau standa, gengur vel,
ekki bara hjá þeim og starfsfólki
þeirra, heldur einnig hjá þjóðfélaginu
í heild því neytendur/kaupendur
18.SEPTEMBER n.k. verður farin 3ja vikna ferð
til Grikklands.
Norðurhlutinn, sem verður skoðaður að þessu
sinni, er frábrugðinn suðurlandinu að mörgu
leyti og býður upp á annarskonar tækifæri til að
kynnast Grikklandi.
Undir traustri fararstjórn Kristjáns Árnasonar
háskólakennara kynnumst við og skoðum m.a.
Olympiu. Mykenu, Nafjlon, Spörtu, Korfu,
Kastoriu. Þessaloniku, Meteoru, Kalamböku,
Delfí. Aþenu.
cc
<
Vesturgötu 5. Reykjavík.
* 62 24 20
þeirra eru ánægðir og sýna það með
því að versla þar.
Hjá þeim sem falla hefur eitthvað
verið að, eitthvað sem ekki gekk og
hefur því ekki getað viðgengist því
neytendur þeirra fyrirtækja hafa
hafnað þeim. í sjálfu sér er óþarfi
að fara nánar út í þessa sálma því
flestir vita þetta nú þegar, þó er
rétt að benda á að þeir, sem reka
fýrirtæki sem ekki gengur ásamt
þeim sem vinna hjá slíku fýrirtæki
ættu, í beinu framhaldi af þessari
hugsun, að fá vinnu hjá þeim fyrir-
tækjum sem ganga vel.
En hvað með þetta nýja frelsi sem
skall á þjóðinni nú nýlega, þetta
fijálsa fiskverð?
Ég les í blöðunum á hveijum degi
að menn frá öllum landshornum eru
ýmist fylgjandi fijálsu fiskverði eða
algjörlega á móti jiví.
Fijálst fiskverð er eftir minni
bestu vitund það, að þeim sem veið-
ir fiskinn er fijálst að selja hveijum
sem er eða engum þennan sama fisk
á því verði sem um semst og þeir
sem kaupa fisk er að sama skapi
fijálst að kaupa fisk frá hveijum sem
er eða engum.
En er þetta svona einfalt?
Fá ekki sjómennimir greidd laun
að hluta miðað við það verðmæti sem
fiskurinn sem þeir veiða aflar? Hefur
þá útgerðarmaðurinn rétt á að selja
aflann á hvaða verði sem er? Hver
á fiskinn sem hefur verið veiddur?
Er það útgerðarmaðurinn sem á
skipið eða eru það sjómennimir sem
notuðu skipið og eigið afl til að ná
í fiskinn úr sjónum? Eða eiga þeir
hann báðir, að jöfnu eða að misstór-
um hluta?
Þetta er að verða svolítið flókið
mál.
Ég hef ekki svör við þessum
spurningum frekar en aðrir, eftir þv'
sem skrifað er í blöðin, er þetta
endalaust ágreiningsmál útgerðar-
manna og sjómanna.
Hitt held ég að flestir sjái sem
vilja sjá, að með því að leyfa fijálsa
samninga um fiskverð eins og aðrar
vörur, fæst ákveðin stemmning í
þessi viðskipti sem ætti að öllu jöfnu
að stuðla að betri fiski að landi, og
þar með betri afurð úr fiskvinnslu-
húsunum sem aftur skapar meiri
tekjur fyrir sjávarútveginn og þjóð-
arbúið í heild.
Á móti em hendur kaupenda
óbundnar hvað varðar mat á gæðum
og frágangi og að geta boðið greiðslu
samkvæmt því.
Eiganda fisksins er auðvitað
fijálst að hafna eða taka hveiju þvi
boði sem hann fær. Því mætti segja
að fiskkaupandinn sé í sömu stöðu
og neytandinn, hann fer á milli físk-
seljenda og velur þann fisk sem
hentar hans framleiðslu hvort sem
það er frysting, saltfiskvinnsla eða
eitthvað annað, eins og fískbúð.
Mismunandi vinnslugreinar hafa
mismunandi greiðslugetu og þurfa
mismunandi gæði.
íslenska þjóðarbúið er mikið undir
sjávarútvegi komið og því ekki nema
sjálfsögð krafa íslendinga allra að
þessi mál séu í lagi. Eitt er það at-
riði sem hingað til hefur ekki verið
mjög ofarlega í umræðunni um þessi
mál, en hefur þó fengið heldur meira
vægi með tilkomu nýrra kaupenda,
sem eru erlendir fískmarkaðir, en
það eru gæði og meðhöndlun físks-
ins um borð í skipunum og í físk-
vinnsluhúsunum.
Til skamms tíma voru sjómenn
einangraðir við fískverkunarhúsin
hér heima, sem aftur voru rígbundin
í klafa verðlagsráðs að eigin ósk.
Óskum um betri meðhöndlun afla
um borð var mætt með óskum um
betri laun fyrir meiri vinnu.
Eftir að erlendu fískmarkaðirnir
komu inn sem stórir kaupendur, kom
greinilega í ljós að þeir sem sendu
nýjan og vel með farinn fisk á mark-
að áttu alltaf örugga sölu og oftar
en ekki á betra verði en aðrir. Sjó-
menn fundu að þeir fengu meira
fyrir fískinn ef þeir fóru betur með
hann og þar með fengu þeir betri
laun fyrir meiri vinnu. Hér þurfti
enga nefnd til að komast að þessari
niðurstöðu eða tilskipun til að fá
þessu framgengt.
Kaupendur á fiskmörkuðunum
erlendis hafa starfað í áraraðir við
þær aðstæður sem hér eru nú rétt
að skapast og kaupa físk í þeim
gæða- og verðflokki sem hentar
þeirra vinnslu. Eðlilega nýta þeir sér
aðstæður sem skapast öðru hvoru
Ásmundur R. Richardsson
„Máltækið segir að
betur sjá augn en auga,
og því er spurt; hvers
vegna halda menn svo
fast í sölufyrirkomulag
sem flestir eru sam-
mála um að sé úr sér
gengið í dag? Við hvað
eru menn hræddir?
þar sem framboð er meira en eftir-
spurn. Þetta sjáum við hér heima á
hveiju ári í verði á grænmeti og
ávöxtum, sem er ódýrt yfir háupp-
skerutímann en verður dýrara eftir
því sem lengra líður frá honum. En
á móti þurfa kaupendurnir að greiða
hærra verð ef eftirspurn er meiri en
framboðið. Svona aðstæður fást ein-
göngu ef menn verða að keppa sín
á milli um vöruna, aðeins þá fæst
hæsta mögulegt verð fyrir vöruna.
Með því að leyfa mönnum að
semja um verð á fiski, verða sjó-
menn að taka mið af kröfum
kaupenda sinna til að fá sem hæst
verð fyrir fískinn. Sumir kaupendur
greiða hátt verð fyrir góðan físk, á
meðan aðrir vilja kaupa lakari fisk
fyrir lægra verð. Það þurfa ekki all-
ir að fá 1. flokk. Frysting þarf betri
físk en saltfiskverkunin og físksalinn
þurfa betri físk en frystingin.
Eiga allir þessir aðilar að greiða
sama verðið fýrir fískinn?
Hvaða gæði þarf skreiðarvinnsla
eða vinnsla í reyk eða vinnsla í til-
búna rétti? Er rétt að allir greiði
sama verð fyrir hráefnið án tillits
til gæða hráefnis eða til þess hve
dýr vinnslan er eða á hvaða verði
fullunnin afurðin er seld?
Þessvegna er ekki út í hött að
álykta að með fijálsum samningum
um fiskverð skapist í fyrsta sinn á
íslandi þær aðstæður að fískverk-
endur geti keypt ákveðnar fiskteg-
undir í þeim stærðum og í þeim
gæðaflokkum sem henta þeirra
vinnslu á sanngjömu verði, en ekki
eins og var, að menn urðu að kaupa
allan físk hvaða tegund sem kom
úr bátnum, á 1. flokks verði og reyna
síðan að koma aflanum í sem hæst
verð sem fullunninni afurð. Nú geta
fiskverkendur reiknað út hverskonar
vinnsla gefur best af sér og einbeitt
sér að því að skapa verðmæti í stað
þess sem áður var að bjarga því sem
bjargað varð. Fiskseljendur hinsveg-
ar geta nú valið hvar, hveijum og á
hvaða verði þeir vilja selja fiskinn
sinn. Þeir munu komast að því að
kaupendur þeirra gera nýjar kröfur
um frágang á fískinum, og alla
meðhöndlun um borð í veiðiskipi og
við löndun.
Bætt meðhöndlun ætti að skila
betra verði fyrir aflann hveiju sinni
og þar með betri launum fyrir sjó-
menn og betri arði fyrir útgerðina.
Ekki er ólíklegt að aðstæður skap-
ist fyrir sérhæfð fyrirtæki í flutr.ing-
um á fiski milli staða þar sem
gæðum vörunnar er ekki hætta búin
vegna flutninganna og er ég þá að
hugsa um kælibíla og kæligáma.