Morgunblaðið - 15.07.1987, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JUU 1987
29
risaveldin notfæra sér stríðið sér í
hag.
Iranski utanríkisráðherrann neit-
ar því að land hans hafi fengið
nokkur vopn frá Kínverjum hvort
sem er með beinum eða óbeinum
hætti. En klerkastjórnin í Teheran
nýtur þess að ergja Bandaríkja-
menn sem hafa góð samskipti við
Kína. Tíunda júní síðastliðinn sagði
Rafsanjani að Teheran-stjórnin léti
að því liggja að hún fengi eldflaug-
ar frá'Kína en í rauninni væri um
að ræða herfang, tekið af Irökum.
Sama dag gaf kínverska utanrík-
isráðuneytið út yfirlýsingu þar sem
frásagnir bandarískra fréttamanna
af meintri vopnasölu Kínveija voru
sagðar „uppspuni".
Aboi-Hassan Bani Sadr, fyrsti
forseti írans eftir byltinguna en
landflótta síðan 1981, hefur aðra
sögu að segja.
„ Þegar ég var forseti fékk ég
skýslu frá sendiherra okkar í Pek-
ing þar sem sagði að Kínveijar
væru reiðubúnir að sjá okkur fyrir
þungavopnum. Ég sagði sendiher-
ranum að grennslast nánar fyrir
um tilboð Kínveijanna en varð síðan
að fara til Frakklands".
Að sögn erlendra stjómarerind-
reka í Kína hófst vopnasala til Irans
(með viðkomu í Norður-Kóreu) árið
1982.
Miklir fjármunir í húfi
Á síðasta ári komst Rannsóknar-
stöð hermála í London (ISS) að
þeirri niðurstöðu að eldflaugasamn-
ingurinn væri hluti rammasamn-
ings um sölu á kínverskum
hergögnum til írans fyrir u.þ.b. 1.6
miljjarð Bandaríkjadala. Hafí samn-
ingurinn verið gerður í mars 1985.
í samræmi við ákvæði hans hafí
íranar fengið afhentar eldflaugar,
svonefndar J-7-orrustuþotur, sem
byggðar em éftir teikningum af
sovésku MiG-21 þotunni, einnig
skriðdreka, fallbyssur og varahluti.
Breskur kaupsýslumaður sagði
fréttamönnum: „Ég sá raðir af
kínverskum flugvélum á Me-
hrabad-alþjóðaflugvellinum í
Teheran á síðasta ári“. Fyrrum for-
ingi í leyniþjónustu ísraels hefur
staðfest að fallbyssumar hafí verið
sendar til Irans.
Kínversku hergögnin eru oft
nokkuð gamaldags enda í mörgum
tilvikum hönnuð með áratuga göm-
ul sovésk vopn að fyrirmynd. Skýrt
hefur verið frá því að á þessu ári
hafí ísraelskir tæknifræðingar farið
með leynd til Kína til þess að endur-
bæta kínversk-byggða T-59 og
T-62 skriðdreka en þeir eiga sér
sovéskar fyrirmyndir. Skriðdrekana
átti að senda, ásamt þungum fall-
byssum, til Irans. Kína viðurkennir
ekki ísrael og stjómvöld beggja
ríkjanna hafa vísað orðrómnum á
bug en sjónarvottar hafa séð tækni-
fræðingana í Kína.
ISS segir einnig að Kínverjar
hafí látið írökum í té vopn síðan
1981. Alls er talið að þeir hafí selt
þeim 1500 skriðdreka af gerðunum
T-59 og T-69. Samkvæmt heimild-
um leyniþjónustu Bandaríkjanna
hafa írakar keypt vopn fyrir 12
milljarða dala síðustu árin og má
áætla að Kínveijar fengið þriðjung-
inn af þeirri upphæð. Árið 1984
nam vopnasalan um 7 % af heildar-
útflutningstekjum Kínveija en
Peking-stjómin hefur gífurlega þörf
fyrir erlendan gjaldeyri.
Sagt er að Kínveijar beiti óspart
undirboðum í þessari verslun og
bjóði stundum lánaviðskipti. Þar
með skjóta þeir sumum keppinaut-
um sínum ref fyrir rass; Sovétmenn
heimta alltaf greiðslu út í hönd.
Virðast Kínveijar ætla sér stóran
hlut í Miðausturlöndum og heimild-
ir í ísrael herma að sendinefnd frá
Jórdaníu hafí nýlega verið í Peking
til að leita hófanna um vopnakaup.
Bandaríkjamenn telja „Silkiorm-
inn“ ógna siglingum þeirra á
Persaflóa og Shultz utanríkisráð-
herra hefur hvatt Kínveija til að
selja írönum ekki vopn. Talsmenn
Hvíta hússins hafa einnig hótað
Irönum öllu illu ef þeir setji eld-
flaugamar upp.
(Heimildir:The Observer,
Newsweek)
Kynntist íslandi fyrst
við lestur á fornrmim
Rætt við Nils Ihre fyrrum framkvæmdastj óra Cembureau
Nils Ihre Morgunblaðið/Sverrir
NILS Ihre, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Cemb-
ureau, samtaka sements-
framleiðenda í Vestur—
Evrópu, var staddur hér á
landi fyrir nokkru. Nils Ihre
er afkomandi Jóhanns Ihre
sem kom hingað til lands
seint á 18. öld með Sir Jos-
eph Banks. Jóhann kynnti
sér íslensku vel og tók sam-
an sænsk—latneska orðabók
þar sem hann rakti uppruna
orðanna og vísaði þá oft í
íslensku. Hann keypti einnig
margar bækur á ferðum
sínum hér og voru nokkrar
þeirra seldar á uppboði hjá
Sotheby’s í London fyrir
nokkrum árum, þar á meðal
Guðbrandsbiblía. Morgun-
blaðið ræddi við Nils um
þennan forföður hans,
kynni hans af íslandi, störf
hans fyrir Cembureau og
þýðingu samtakanna fyrir
Islendinga.
„Það má segja að fjölskyldan
hafi lengi verið í tengslum við
landið", segir Ihre þegar hann er
spurður um ástæðuna fyrir tíðum
ferðum hans til íslands. „Einn
forfeðra minna, prófessor Jóhann
Ihre kom hingað þegar á átjándu
öld. Hann skrifaði reyndar líka
bók, orðabók, þar sem hann kann-
ar uppruna norrænu málanna og
hefur mjög hliðsjón af íslensku.
Mér til mikillar ánægju hef ég séð
að enn eru til nokkur eintök af
þessari bók hér á íslandi. Islend-
ingar virðast alltaf hafa jafn-
mikinn áhuga á tungumálum og
tengslum þeirra við menninguna.
Islenskar bækur
Jóhann var ákaflega mikill
málamaður og bókasafnari og
einn af brautryðjendunum á sviði
málvísinda á Norðurlöndum. Þeg-
ar íjölskyldan seldi ættaróðal sitt
í nágrenni Stokkhólms var ákveð-
ið að reyna ekki lengur að halda
saman bókasafni því sem Jóhann
hafði komið sér upp, þar á meðal
var talsvert af íslenskum bókum.
Við vorum sex systkinin og
ekkert okkar hafði tök á því að
halda bókasafninu saman. Við
buðum því nokkrum helstu bóka-
söfnum Svíþjóðar að velja þær
bækur sem þau vantaði helst. Þá
töldum við okkur hafa gegnt
skyldum okkar við sænskt menn-
ingarlíf og fólum uppboðsfyrir-
tækinu Sotheby’s í London að
selja afganginn.
Þar á meðal voru nokkrar íslen-
skar bækur og ég las síðar að það
hefði verið íslensk bók, biblía frá
sextándu öld, sem seldist fyrir
hæstu upphæðina og að það hefði
verið Islendingur sem keypti
hana. Fleiri bækur fóru líka til
íslands en sumar fóru aftur til
Svíþjóðar eða annarra landa.
Sjálfur kynntist ég íslandi fyrst
við lestur á íslenskum fornritum,
Egils—sögu, Njálu, Gunnlaugs
sögu Ormstungu og fleirum. Það
var þó ekki fyrr en á sjöunda ára-
tuginum sem ég fékk fyrst
tækifæri til að koma til íslands
og þá fyrir tilstilli Sementsverk-
smiðju ríkisins. Alls hef ég komið
hingað fjórum sinnum og mun
örugglega koma oftar.
Síðast kom ég til íslands árið
1969 þegar ársfundur Cembureau
var haldin hér á landi. Það hefur
komið mér á óvart hvað það hafa
orðið miklar framfarir hér á þess-
um síðustu 18 árum. íslendingar
eru greinilega orðnir mun auðug-
ari nú en þá, öll lífsskilyrði hafa
batnað.
Eftir að hafa unnið við sement-
siðnaðinn í 18 ár tek ég auðvitað
sérstaklega vel eftir því hvað
steinsteypa gegnir stóru hlutverki
í þessum framförum enda er hún
helsta byggingarefnið hér á landi.
Það að Islendingar eignuðust sína
eigin sementsverksmiðju, Se-
mentsverksmiðju ríkisins á
Akranesi hefur greinilega orðið
ykkur mjög til framdráttar.
Cembureau var komið á lag-
girnar rétt eftir síðari heimsstyij-
öldina, árið 1947. Þá stóðu
einungis sex lönd að samtökunum
sem vildu samræma tilraunir sínar
til að flytja út sement. Með árun-
um hefur þetta þó breyst talsvert
og þegar ég varð framkvæmda-
stjóri Cembureau árið 1959 var
farið að leggja meiri áherslu á
samvinnu á tæknisviðinu. Nú eru
öll löndin 19 í Vestur—Evrópu í
Cembureau. Island gekk í samtök-
in árið 1967. íslendingar hafa
tekið mjög virkan þátt í starfi
samtakanna allt frá upphafi þótt
Island sé sá meðlimur samtak-
anna sem framleiðir minnst af
sementi.
Alkalískemmdir
— Það vlrðist ekki óeðlilegt
að álykta að það skipti meiru
fyrir jafnfámenna þjóð og ís-
lendinga að taka þátt í sam-
starfi sem þessu en hinar
þjóðirnar vegna þess að annars
gætum við ekki aflað þeirra
upplýsinga sem þarf í svona
flóknum iðnaði.
Það er væntanlega rétt en ís-
lendingar hafa samt sem áður
verið framarlega í rannsóknum á
þessu sviði. íslendingar hafa til
dæmis verið brautryðjendur í
rannsóknum á alkalískemmdum.
Alkalívirkni hefur valdið mikl-
um vandræðum hér á landi skilst
mér vegna þess að Islendingar
nota einir Evrópuþjóða skeljasand
í sement af því að hér er engan
kalkstein að finna. Yfírleitt er
kalksteinn grunnefnið í sementi.
Alkalískemmdir þekkjast þó einn-
ig í öðrum löndum. Hér á landi
hefur alkalívirkni verið rannsökuð
mjög gaumgæfílega hjá Rann-
sóknarstofnun byggingariðnaðar-
ins undir stjórn Halldórs
Ásgrímssonar í samvinnu við Se-
mentsverksmiðjuna á Akranesi.
Þessar rannsóknir leiddu til
þess að lausn fannst á þessu
vandamáli, það er að bæta ryki
frá Kísilmálmverksmiðjunni á
Grundartanga í sementið. Á þessu
sviði hafa Islendingar því unnið
mjög þarft starf.
íslendingar hafa einnig notið
góðs af þeim upplýsingum sem
Cembureau hefur aflað. Til að
mynda þegar skipt var um elds-
neytisgjafa við brennslu á
sementi, frá olíu og yfír í kol þeg-
ar olíuverðið hækkaði. Það eitt
hefur líklega sparað Sements-
verksmiðjunni stórfé.
íslendingar njóta þess reyndar
við framleiðslu á sementi að hafa
aðgang að ódýrri raforku sem er
mikið notuð við framleiðsluna
þótt hún geti ekki leyst kol og
olíu af hólmi við brennsluna. Ég
held að það hljóti að vera frei-
standi fyrir íslendinga að reyna
að flytja eitthvað af þessari orku
úr landi til að mynda til Skotlands
eins og rætt hefur verið um. Það
hlýtur þó alltaf að vera vandamál
að koma raforkunni á áfangastað.
Mengnnarvarnir
Cembureau hefur einnig látið
talsvert til sín taka á sviði meng-
unarvama. Þetta eru yfirleitt
mjög dýrar ráðstafanir sem þarf
að gera, setja upp margs konar
síur og fleira. Það gleður mig að
sjá að í verksmiðjunni á Akranesi
hefur verið unnið vel að þessum
málum og ætlunin að gera enn
betur. Samvinna á milli landa er
einmitt mjög mikilvæg á þessu
sviði.
— Nú hafa margar aðrar
þjóðir, til að mynda í Austur—
Evrópu, ekki lagt jafnmikla
áherslu á vamir gegn mengun
og geta því framleitt og selt
sement ódýrar en meðlimir
Cembureau. Hefur þetta ekki
valdið ykkur vandræðum?
Jú, vissulega. Þjóðir Austur—
Evrópu hafa alls ekki tekið varnir
gegn mengun jafnföstum tökum
og þjóðir Vestur—Evrópu. Einnig
kemur til að lögmál hagfræðinnar
eru sjaldnast í heiðri höfð þegar
þær vantar vestrænan gjaldeyri.
Það virðist engu skipta þótt út-
flutningsvörur séu seldar undir
raunvirði. Ég hef reyndar ekki
fylgst mjög grannt með umræð-
unni um þetta síðustu árin en ég
veit að menn hafa áhyggjur af
þessu. Þetta eru jú undirboð.
Það er til dæmis hægt að bera
Saman það verð sem sementið er
selt fyrir innan landanna sjálfra
og það verð sem þeir setja upp
fyrir kaupendur erlendis. Það get-
ur reyndar oft verið erfítt vegna
þess að ekki er augljóst hvaða
gengi er rétt að nota en ef opin-
bera gengið er notað sést að
útflutningsverðið er stundum ekki
nema þriðjungurinn af því sem
sement kostar innanlands. Einu
sinni reiknuðum við hjá Cembure-
au út að þegar Pólveijar voru að
flytja út sement frá Suður—Póll-
andi þá nægði verðið sem þeir
fengu fyrir það ekki einu sinni
fyrir flutningskostnaðinum til
hafnanna í Norður—Póllandi.
Þetta veldur auðvitað mestum
vandræðum fyrir sementsfram-
leiðendur í þeim löndum sem eru
næst austantjaldslöndunum eins
og Vestur—Þýskaland og Norð-
urlöndin.
Magnið hefur kannski ekki ver-
ið mjög mikið en hefur samt valdið
talsverðum skaða.
> .
Utflutningnr á se-
menti
— Mér skilstað fyrstu afurð-
ir stóriðju sem íslendingar
fluttu út hafi einmitt verið se-
ment með aðstoð Cembureau í
lok sjöunda áratugarins þegar
sementsnotkun á landinu var í
lægð.
Já, það er líklega rétt, ég man
nú reyndar ekki hvaða ár þetta
var. Þau tengsl sem myndast á
milli manna í samtökum sem þess-
um hafa án efa átt sinn þátt í því
að þessi sala komst á. Það ríkir
mjög vingjamlegt andrúmsloft á
milli manna á þingum samtak-
anna og persónuleg tengsl eru jú
eitt það allra mikilvægasta í öllum
viðskiptum. Ég veit að Ásgeir
Pétursson þáverandi stjómar-
formaður Sementsverksmiðju
ríkisins naut þá þegar mikillar
virðingar innan sementsiðnaðar-
ins, hann var gestgjafínn þegar
ársþing Cembureau var haldið á
íslandi árið 1969.
— Yngri kynslóðin í ættinni
hefur víst heldur ekki látið Is-
land afskiptalaust.
Tveir af þremur sonum minum
koma hingað oft, reyndar hitti ég
annan þeirra hér á meðan á dvöl
minni stóð. Ég held að þetta sé í
þriðja sinn sem hann kemur til
Islands. Hann vinnur fyrir fransk-
an banka sem er helsti viðskipta-
banki Landsbanka íslands í
Frakklandi, í þeirri deild bankans
sem hefur með mál Norðurland-
anna að gera og kemur því
reglulega til Islands á vegum
bankans.
Elsti sonur minn hefur líka
komið hingað oft, einkum á meðan
hann var markaðsstjóri sænska
fyrirtækisins Tudor. Mértil mikill-
ar ánægju hef ég séð að synir
mínir eru ekki síður hrifnir af
landinu en ég. Eftir fyrstu ferðir
mínar til íslands gat ég ekki stillt
mig um að lýsa hrifningu minni
á landinu við öll tækifæri og á
endanum voru synir mínir famir
að biðja gesti að minnast ekki á
ísland við mig fyrir alla muni því
að ef ég byijaði að tala um það
væri ég óstöðvandi. Nú eru þeir
orðnir alveg eins.
Gy.M.