Morgunblaðið - 22.07.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ 1987
Enn um lyfjakostnað
og heilbrigða skynsemi
eftir Jóhann
Tómasson
Morgunblaðið birti nýlega (16.
júní sl.) grein um lyfjaverð og heil-
brigða skynsemi eftir vin minn,
starfsbróður og samstarfsmann
Ingólf Sveinsson lækni. Ingólfur
kemur víða við, en aðalatriði grein-
ar hans virðist vera að vekja athygli
á nokkrum afleiðingum þess, að
sjúklingur greiði fast gjald við lyfja-
kaup eins og nú er í stað hlutfalls-
greiðslu, sem hann telur eðlilegri.
Ingólfur telur þessar afleiðingar
helztar:
1. Neytandinn hefur enga hug-
mynd um hvað lyf kosta.
2. Neytandinn gerir stór innkaup í
stað lítilla.
3. Lyf safnast í eldhússkápa.
4. Fæstir læknar vita nákvæmlega
hvað þau lyf kosta, sem þeir ávísa
og megi það nánast einu gilda, þar
sem ríkissjóður borgi og enginn sjái
um hag ríkisins, ekki einu sinni flár-
málaráðherra.
5. Ódýr lyf stuðla að óþörfu lyfja-
áti.
6. Ný mjög dýr sérlyf eru af þess-
um ástæðum ofnotuð.
Eftir að hafa varpað fram þess-
um fullyrðingum (tilgátum) gizkar
Ingólfur á, að minnka megi lyfja-
neyzlu fólks um þriðjung — helming
án þess að neitt hljótist af nema
betri heilsa. Ég er ekki í nokkrum
vafa um, að þessar fullyrðingar og
ágizkun Ingólfs höfði til margra,
ekki sízt stjómmálamanna og hvort
sem það er vegna greinar hans eða
af öðrum ástæðum má sjá, að nú-
verandi ríkisstjóm hefur sett sér
það markmið að minnka lyfjakostn-
að í landinu. Á það er þó að benda,
að þessar tilgátur Ingólfs hafa ekki
verið athugaðar, en nú á dögum
rannsókna og vísindalegrar ná-
kvæmni em ágizkanir og fullyrð-
ingar af þessu tagi léttvægar
fundnar.
Þrátt fyrir það em beztu ákvarð-
anir oft teknar af tilfinningunni
einni saman.
En hvað felst þá í þessum fullyrð-
ingum Ingólfs? Gagnrýni á Trygg-
ingastofnun og ríkisútgerð
heilbrigðis- og tryggingamála eins
og hann virðist ætla sér. Nei, hér
er annars vegar um að ræða afar
harða gagmýni á læknastéttina,
hins vegar vantraust á dómgreind,
'sjálfstæði og heiðarleik fólksins í
landinu.
Lyf em ekki seld í sjálfsölum.
Til að fá lyf þarf að jafnáði lyfseð-
il og í landinu em aðeins tvær
stéttir manna, sem hafa heimild til
útgáfu lyfseðils, læknar og að tak-
mörkuðu leyti tannlæknar. Læknar
og tannlæknar em ekki sjálfsalar,
þótt sumir séu sjálfsagt óþarflega
greiðasamir og greiðasemin þeim
að kostnaðarlausu, eins og Ingólfur
bendir réttilega á. Þar eð enginn
hefur orðið til að svara þessari
gagnrýni og ekki liggja fyrir neinar
rannsóknir, sem sanna þær eða
afsanna, hlaut ég að spytja sjálfan
mig, hvort þessi dómur Ingólfs yfir
mér og starfsbræðrum mínum væri
réttur:
1. Skjólstæðingar mínir vita
sennilega ekki mikið um verð lyfja
og spyija aldrei. Þeir vita sennilega
heldur ekki mikið um kostnað ann-
arrar heilbrigðisþjónustu yfirleitt
og spyija aldrei. Hér vekur Ingólfur
athygli á lykilatriði, sem væri verð-
ugt umfjöllunarefni og ég skal
koma stuttlega að síðar.
2. & 3. Ég birgi sjúklinga mína
ekki upp af lyfjum. Sumir þeirra,
einkum hjarta- og æðasjúklingar,
magasjúklingar og sjúklingar með
efnaskiptasjúkdóma þurfa hins veg-
ar á stöðugri lyfjanotkun að halda
og fyrir þá skrifa ég að sjálfsögðu
út hæsta leyfílega lyfjaskammt,
sem í dag er um 100—200 dagar.
4. Ég vel fremur ódýr lyf en
dýr, ef sama lyf er til undir mismun-
andi vöruheiti. Ég mótmæli því, að
lyfjaverð sé óaðgengilegt. Út er
gefin svokölluð lyfjaverðskrá og
hana geta allir eignazt og nýtt sér
að góðu gagni að loknu lestramámi.
5. Ég veit ekki, hvort ódýr lyf
stuðla að óþörfu lyfjaáti og ég ef-
ast um, að Ingólfur viti það heldur.
Sjálfur ávísa ég ekki lyfjum, ef ég
sé aðrar leiðir vænlegri og hef þá
í huga bæði hag skjólstæðings míns
og vinnuveitanda (ríkisins). Eg hlýt
að bera það traust til skjólstæðinga
minna, að þeir sækist ekki eftir að
fá að troða í sig lyfjum, fyrir þá
sök eina að þau séu ódýr.
6. Ég ávísa ekki nýjum mjög
dýrum sérlyfjum, fyrr en mér þykir
sannreynt, að þau taki eldri lyfjum
fram.
Er lyfjakostnaður
ofhár?
Ég er sammála Ingólfi um að svo
sé, en þetta er að sjálfsögðu mjög
afstætt. Ef við skoðum lyfjanotkun
almennt sjáum við strax, að aðilar
málsins eru fyrst og fremst fímm:
sjúklingurinn, læknirinn, trygg-
ingafélagið (sjúkrasamlögin,
Tryggingastofnun), lyfsalinn og
lyQafyrirtækið. Hveijir hagnast á
óhóflegri lyfjaneyzlu? Samkvæmt
lögmáli markaðarins, sem Ingólfur
kallað „lögmálið, sem leiðir til hug-
vits og hagkvæmra lausna", er
augljóst, að hagsmunir ofan-
greindra _ fímm aðila fara ekki
saman. í stórum dráttum lenda
sjúklingurinn, læknirinn og trygg-
ingafélagið öðrum megin við borðið,
en lyfsalinn og lyfjafyrirtækið hin-
um megin. Málið er auðvitað svolítið
flóknara, en ég nenni ekki að velta
öllum möguleikum fyrir mér og les-
endum.
Ólafur Ólafsson, landlæknir, hef-
ur með dæmum og rökstuðningi
bent á of háa álagningu lyQa sem
gildan þátt í of háum lyfjakostnaði.
Lyfsala er ábatasöm grein og
fjölmörg lyfjafyrirtæki keppast um
að selja sömu vöru undir mismun-
andi vöruheitum. Heilsugæzlulækn-
amir, Jóhann Ágúst Sigurðsson og
Bjami Jónasson, sýndu fram á að
spara mætti miklar fjárhæðir í
lyfjakostnaði, ef læknar veldu ætíð
ódýrasta lyfið, sem völ væri á, þeg-
ar ólík vömheiti sömu tegundar
væm í boði.
Allt em þetta og þar með taldar
sumar tilgátur Ingólfs sennilegar
skýringar á háum lyfjakostnaði.
Hins vegar verður ekki hjá því
komizt að vekja athygli á gmndvall-
aratriði varðandi lyfjanotkun og
heilbrigðisþjónustu almennt. Þetta
gmndvallaratriði er, að nánast allar
ástæður fyrir lyfjanotkun em af-
stæðar og mjög fá lyf em í öllum
tilvikum Iífsnauðsynleg. Þannig má
nefna, að langflestar sýkingar í
efri loftvegum stafa af veimm og
eins og allir vita verka sýklalyf
(penicillin, súlfa o.s.frv.) ekki á
þær. Eigi að síður em efri loftvega-
sýkingar aðalástæðan fyrir sýkla-
lyfjanotkun, sem á Islandi er
langtum hærri en gerist annars
staðar á Norðurlöndum. Aðeins
bætt vinnubrögð lækna geta hér
bætt úr. Annað dæmi um afstæði
lyfjanotkunar er blóðþrýstings-
lækkandi meðferð. Meðferð við
hækkuðum blóðþrýstingi er ein al-
gengasta orsök langtíma lyfjanotk-
unar. Lækna greinir á um, hvar
setja skuli mörkin; of hár blóð-
þrýstingur. Flestir geta þó orðið
sammála um viss mörk, þar sem
sjálfsagt er að beita blóðþrýstings-
lækkandi meðferð. Eftir verður hins
vegar „grátt“ svæði, þar sem ávinn-
ingur meðferðar er mjög umdeildur.
Það gefur auga leið, að lyfjafyrir-
tæki, sem framleiða blóðþiýstings-
lækkandi lyf, vilja helzt að mörk
þau, sem blóðþrýstingsmeðferð er
hafin við, séu sem lægst. Enda eru
það lyfjafyrirtækin, sem styðja
mest rannsóknir, sem eiga að sýna
fram á gildi slíkrar meðferðar. Hér
eru miklir fjármunir í húfi ekki sízt
þegar þess er einnig gætt, að sum
blóðþrýstingslækkandi lyf eru með
dýrari lyfjum. Árlegur kostnaður
vegna eins slíks lyfs fyrir einn sjúkl-
ing getur numið 50—60 þúsundum
krónum. Sem þriðja dæmið mætti
nefna magalyf eða svokölluð maga-
bólgulyf. Hér eru ástæður fyrir
lyfjameðferð oft afstæðar, mörg lyf
sömu og svipaðrar gerðar og öll
dýr. Lyfjakostnaður vegna eins
slíks lyfs og eins sjúklings getur
árlega numið 40—50 þúsund krón-
um. Sem íjórða og síðasta dæmi
ætla ég að nefna lyfjameðferð við
migraine. Á baksíðu sænska lækna-
tímaritsins hefur undanfarið verið
heilsíðuauglýsing frá þekktu lyfja-
fyrirtæki. Þar er spurt, hvort
nauðsynlegt sé að láta hálfa milljón
Svía þjást að óþörfíi, þegar til er
fyrirbyggjandi lyf. Ég geri ráð fyr-
ir, að íslenzkir migraine-sjúklingar
fá hvorki verri né betri meðferð en
hinir sænsku og þetta þýðir, sam-
kvæmt þessu, að hér á landi eru
um 15 þúsund migraine-sjúklingar
án þessa lyfs og þannig sleppur
þjóðfélagið við 120 milljón króna
árlegan lyfjakostnað.
Lyfjakostnaður í landinu er mjög
breytilegur, jafnvel þegar tekið hef-
ur verið tillit til mismunandi aldurs-
dreifíngar og þetta þarfnast að
sjálfsögðu skýringa. Þannig hafa
vissar sýslur og kaupstaðir langtum
lægri lyfjakostnað en t.d.
Reykjavík. Ég nefni sem dæmi
Jóhann Tómasson
Skagafjarðarsýslu og Sauðárkrók,
þar sem lyfjakostnaður hefur lengi
verið með því lægsta sem gerist í
landinu.
Af þessu sést, að ástæður fyrir
miklum lyfjakostnaði eru margar
og margvíslegar. Síðasta en ekki
sízta ástæðan er svo að sjálfsögðu
fjölgun lækna, einkum á Stór-
Reykj avíkursvæðinu.
Niðurlag
Þetta er orðin löng grein vegna
skrifa Ingólfs Sveinssonar. Raunar
verð ég að játa, að ég skildi ekki
alveg tilganginn með grein hans.
Nær væri þó að segja að ég hafí
ekki skilið samhengið í henni. Bæði
í upphafi og niðurlagi greinarinnar
hælir hann Jónasi Kristjánssyni rit-
stjóra. fyrir glöggskyggni. Hann
biður matvörukaupmenn í
Reykjavík að taka ofan fyrir lyfsöl-
um. Hann amast mjög við Trygg-
ingastofnun ríkisins og vill leggja
hana niður og hann kallar ríkisút-
gerð heilbrigðis- og menntamála
þjóðaróvin nr. 1. Þá amast hann
mjög við því, sem hann kallar for-
ræðishyggju. Um síðastnefnda
atriðið vil ég benda Ingólfí á (og
ég held raunar, að hann viti það),
að í heilbrigðiskerfínu beita engir
forræðishyggjunni jafn ógætilega
og læknar. Jónas Kristjánsson er
sjálfsagt klár. Þjónustu Trygginga-
stofnunar má vafalíti bæta.
Matvörukaupmenn þurfa hins vegar
ekkert að taka ofan fyrir lyfsölum.
Vaktþjónusta lyfsala, sem aðeins
tíðkast í Reykjavík, er þeim engin
nauðung. Ég er ekki í vafa um, að
Jón Jónsson matvörukaupmaður
hefði glaður opið allan sólarhring-
inn, ef hann vissi, að hann sæti
einn að sölunni utan venjulegs
verzlunartíma. Út um allt land eru
hins vegar heilsugæzlulæknar á
Það er auðvitað alveg einstakt
að komast að með 7 manna hljóm-
sveit á svona stað í hjarta Kaup-
mannahafnar. En Haukur er líka
mjög vinsæll héma. Hingað koma
fjölmargir íslendingar einkum um
heigar, ekki sízt núna, er fréttist
um svo prýðilega íslenzka hljóm-
sveit. Koma jafhvel heilu hópamir
úr sumardvalarhúsum á vegum
ferðaskrifstofa. í auglýsingaglugg-
um utan á skemmtistaðnum gefur
að líta íslenzka fána og myndir af
hljómsveitarmönnunum. Þá er þar
auglýsing frá eigandanum, þar sem
segir, að á meðan hljómsveit Johnny
Campell sé í sumarfríi skemmti hinn
vinsæli söngvari og skemmtikraftur
Haukur Morthens með eigin 6
manna hljómsveit, en í henni séu
beztu jazz- og danshljómsveitar-
menn Islands.
Haukur og félagar hans eru mjög
ánægðir með undirtektir gestanna
og aðbúnað allan. Hann hrósar
hljóðfæraleikurunum og segir þá
Morgunblaðið/G.L.Ásg.
Haukur Morthens og hljómsveitarmenn hans við Flugleiðaskrifetof-
una i Kaupmannahöfn.
Kaupmannahöfti:
Hljómsveit Hauks Morthens
leikur á Vin og Ölgod
NÚ ER komin íslenzk danshljóm-
sveit á hinn þekkta veitinga- og
skemmtistað Vin og Olgod. Er
það hljómsveit Hauks Morthens
og eru þeir félagarnir 7 talsins.
Hinir eru Guðmundur Stein-
griuissOn á irommur, Sæbjörn
Jónsson, trompet, Carl Möller,
píanó, Gunnar Bernburg leikur
á bassa, Gunnar Ringsted á gitar
og Einar Bragi Bragason á saxó-
fón. Þeir sýna frábæra hæfhi og
samleik og veitist auðvelt að
halda uppi fjörinu á þessum vin-
sæla stað.
Torben Höyer, eigandi Vin og
Ölgods, boðaði til blaðamannafund-
ar með veizlumat nú í vikunni í
tilefni af því, að heil hljómsveit frá
ísiandi leikur hjá honum. Voru þar
og mættir aðrir yfírmenn staðarins.
Þar var upplýst, að um 3—400
manns koma hvert kvöld um helg-
ar, en nokkru færri virka daga.
Margir notfæra sér einnig tilboð
um ýmiss konar veizlukvöld, ekki
síst svonefnd „polterabend", skóla-
slit o.fl. Hér vinna um 50 manns
og er hluti þeirra í hálfu starfi.
Gestir eru frá hinum ólíkustu þjóð-
löndum, oft stórir ferðahópar eins
ög þelta kvöld, en þaö voru Israeiar
á öllum aldri og söng Haukur fyrir
þá og með þeim lagið Havana.
Vin og Ölgod átti 20 ára afmæli
í marz eins og áður hefur verið frá
sagt. Voru gengilbeinur í týrólabún-
ingum fyrst í stað og átti það að
minna á Hofbráuhaus í Miinchen.
Hér eru líka ótal margar ölkrúsir
bomar um salinn, en staðurinn er
stærsti viðskiptavinur Tuborg-
verkSmiðjanna og eru ölgámar úr
málmi 6 talsins og taka 1000 lítra
hver. Eru þeir fylltir með slöngu
úr tankbíl, rétt eins og olía á mið-
stöð. Gamlar trétunnur eru þama
líka til skrauts frá þeim tíma er
húsnæðið var vínkjallari Georg
Bestle. En áður var hér fyrsti Ráð-
húskjallari borgarinnar.