Morgunblaðið - 26.07.1987, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1987
marga meðaljóna í íslenskum kvikmyndaskrifum.
Frumsýning nýrrar myndar eftir Stanley Kubrick er stórvið-
burður í kvikmyndaheiminum. Ekki síst fyrir þá sök að
maðurinn er með hægvirkustu ieikstjórum sögunnar,
síðasta mynd hans, The Shining, leit dagsins Ijós fyrir ein-
um sjö árum og meðal „meðgöngutími1* mynda hans er
fimm ár. En einkum af þeirri grundvallarástæðu að maður-
inn á skilið heiðursnafnbótina meistari, sem klínt er á svo
Á dögunum kom svo nýj-
asta afurð Kubricks í Ijós,
stríðsmynd sem fjallar um
átökin í Viet Nam og ber nafn-
ið Full Metal Jacket. (Nafnið
vefst örugglega fyrir mörgum,
enda er það slangur fót-
gönguliða flotans yfir fullhlað-
ið riffilmagasín.) Myndin
verður ekki sýnd utan Banda-
ríkjanna fyrr en líða tekur á
sumarið, reiknað er með
henni í Bíóhöllinni í haust, en
þær fréttir berast að vestan
að hér sé um öndvegisverk frá
hendi karls að ræða. Minni
háttar spámenn í röðum
gagnrýnenda tala um „bestu
stríðsmynd sem gerð hefur
verið" „ekkert minna en
meistaraverk", „afburða vel
gerð, mun betri en Platoon“,
o.s.frv., en þeir vanari tala um
„kvikmyndaverk ómælanlegs
og einstaks hugmyndaríkis",
mynd sem jafnist ekki á við
bestu verk Kubricks en standi
mun framan lökustu myndum
hans. Og þá er ekki lítið sagt.
Janet Maslin á New York
Times skrifar að Kubrick nái
heljartökum á áhorfandanum
strax í upphafsatriðinu er ung-
ir sjálfboðaliðar í landgöngu-
liði flotans eru krúnurakaðir,
samkvæmt venjunni. „Atriðið
væri ósköp venjulegt, jafnvel
klisja, ef ekki kæmi til svipur-
inn á ungu mönnunum," segir
hún. „í augum þeirra sjáum
við nákvæmlega ekki neitt:
engan beyg, ekkert sýndar-
hugrekki, jafnvel ekki blinda
hlýðni, aðeins tómleika líkama
sem bíður þess að verða brot-
inn. Skynjun algjörs, dýrslegs
hjálparleysis, miðlað af hinu
seytlandi, hvíta Ijósi og þeim
skelfandi myndhornum, sem
Kubrick skapar svo meistara-
lega, er áfall. Hún er jafnframt
áskorun til að minnast mann-
gildis þessara manna þrátt
fyrir þær hrottalegu og
ómannúðlegu raunir sem þeir
verða að ganga í gegnum."
Samanburður hinna
tveggja, nýju risamynda um
Viet-Nam stríðið er óhjá-
kvæmilegur. Maslin skrifar
IAdam Baldwin og
Matthew Modine í
eldlínunni.
m.a.: „Þrátt fyrir að báðar
þessar myndir fái mikið á
mann eru áhrif þeirra mjög
ólík. Platoon miðlar hinni dag-
legu, líkamlegu lífsreynslu
manna í stríði af óvenjulegu
raunsæi, en Full Metal Jacket
er óhlutbundnari og í dæmi-
gerðum, (Kubrick), úrfelling-
arstíl. Á meðan Platoon
byggir á tiltölulega hefð-
bundnum frásagnarstíl hefur
Full Metal Jacket aðskilinn
formála, (líkt og 2001), og
óákveðnari formgerð. Það er
kannski mikilvægast að Plato-
on er mynd, sem væntir og
hagræðir viðbrögðum áhorf-
andans, en Full Metal Jacket
á hinn bóginn, þrátt fyrir að
hún sé jafn grípandi, leyfir
enga auðvelda búkhreinsun,
enga þægilega málamiðlun.
Að því leyti á hún meira skylt
við eigin verk Kubricks sjálfs
en fyrri myndir um Viet-Nam
styrjöldina.
David Denby hjá New York
hefur ólíka skoðun á myndinni
og kallar Kubrick m.a. „cont-
rol freak“. Er þó á sama máli
og Maslin hvað snertir upp-
hafsatriðið, (sem stendur í
þrjá stundarfjórðunga), sem
hann telur einn lang besta
kafla í nokkurri Kubrick-mynd.
Leikstjórinn fann gamlan
stríðshund, Lee Ermey, at-
vinnuhermann, alvanan
„drillsergerant", eða æfinga,,-
þjálfa" og fer hann með
hlutverk liðþjálfans Hartmans;
sem brýtur nýliðana niður og
leggur sitt af mörkum að gera
þá að morðhundum, drápsvél-
um. Þá fyrst telur hann
hlutverki sínu lokið og „kjötið"
reiðubúið að gegna skyldu
sinni á blóðvellinum í Nam
fyrir US Marines.
Kubrick leyfir persónunum
ekki að tala saman og skapar
aðeins tvo einstaklinga úr
hópi nýliðanna; hinn laglega
Joker (Matthew Modine), sem
sýnir nokkur merki sjálfstæðr-
ar greindar, og hinn feita,
ófríða og lánlausa, sem Hart-
man þjakar og kallar Gomer
Pyle (Vincent D’Onofrio). Jafn-
framt því sem Hartman
kúskar Pyle án nokkurrar mis-
kunnar notar Kubrick kvik-
myndavélina til að eyða
D’Onofrio. Hvapholda og
ólögulegur með augun blim-
skakkandi undir þungum
brúnum er D'Onofrio kretínsk-
ur í augum áhorfandans frá
upphafi. Og því meira sem
hann er kvalinn því meira líkist
hann hryllingsmyndarbrjá-
læðing, lúna. Pyle þjáist,
áhorfendur hlæja vandræða-
lega. Að lokum, þegar
Hartman er orðinn fyrsta
flokks framleiðsla frá hendi
Hartmans, blóðþyrstur hálf-
viti, hlaðinn hefndarfýsn, er
áhorfandinn frekar örvaður en
í uppnámi. Denby vill meina
að Pyle sé sjúklegur brandari,
allt upphafsatriðið sé risavax-
inn, sjúklegur brandari.
Samkvæmt Denby þá er
Joker eina persónan, sem
kemur við sögu í næsta kafla,
þá sem blaðamaður hjá mál-
gagni landgönguliðanna,
Stars & Stripes. Hann flækist
um Da Nang-flugvöllinn, segj-
andi kaldhæðnislega brand-
ara á báða bóga. Hvorki með
Lee Ermey sem
Hartman liðþjálfi að
móta morðhunda úr
nýliðum.
né á móti stríði. Og nú þykir
Denby söguþráðurinn þynn-
ast og gerir litið úr þeim
fullyrðingum Kubricks, sem
birtust fyrir skömmu í grein í
NY Times, að hann væri und-
irstaðan og hin langa leit að
ákjósanlegu efni væri venju-
legasta ástæðan fyrir litlum
afköstum sínum í kvikmynda-
gerð. Joker berst upp til Phú
Bái og síðan til Hue, þar sem
hann gengur í árásarflokk.
Þegar Joker hreiðrarum sig
í þessum félagsskap, sem
m.a. telur félaga hans úr æf-
ingabúðunum, Cowboy (Arliss
Howard), kemur enn eitt
gengi af nýjum persónum til
sögunnar, það eru bardaga-
jaxlarnir. Þessir menn eru
einnig framleiðsla Hartmans.
Þeir eiga enn mikið eftir, eru
ánetjaðir stríðinu og gefa
fjandann í allt og alla. Þeir
hafa þegið með þökkum hlut-
skipti sitt, að láta lífið í til-
gangsleysi. Fréttahópur frá
sjónvarpinu ræðir við þá og
þar kemur fram að ekki einn
einasti landgönguliðanna
hafði hugmynd um hvers
vegna hann var að berjast í
Viet Nam.
Maslin og Denby eru sam-
mála um að lokakaflinn sé
mergjaður. Hann fer fram í
stríðshrjáðri Hue-borg. Hór
standa menn frammi fyrir
grimmd stríðsins í verstu
mynd. í logandi borgarhverfi,
umkringdir leyniskyttum,
næsta ómennskum óvinum í
flestöllu tilliti, mæta nýliðarnir
ofjörlum sínum en í annarri
mynd en hetjuþjálfunin hafði
nokkurn tímann látið þá
gruna.
(heitnildir: N. Y. Times, New
York Magazine.
Sæbjörn Valdimarsson
TILDRAPA
-Af nýjustu mynd meistara Kubricks —
Full Metal Jacket