Morgunblaðið - 21.08.1987, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 1987
WERNER SOMBART
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Werner Sombart. Der moderne
Kapitaiismus. I—III. Deutscher
Taschenbuch Verlag 1987
Bernhard vom Brocke: Sombarts
„Moderner Kapitalismus" Mater-
ialien zur Kritik und Rezeption:
Herausgegeben von Bernhard vom
Brocke. Originalausgabe. Deutsch-
er Taschenbuch Verlag 1987.
„Der moderne Kapitalismus" er
endurprentun á annarri útgáfu
verksins, sem kom út á árunum
1916—1927. Þetta er höfuðverk
Werners Sombart. Hann er um
margt sérstæður sem félagsfræð-
ingur, nefndur „borgaralegur"
félags- og sagnfræðingur og skrif-
aði „Socialismus und sociale
Bewegung im 19. .Jahrhundert",
sem kom út í Jena 1896. Með því
riti varð hann víðfrægur. Rit þetta
kom oft út, endurskoðað og aukið
af höfundi, kom út 1934 undirtitlin-
um „Deutscher Socialismus". Þetta
rit var útlistun á kenningum Karls
Marx og saga sósíalskra hreyfínga
á 19. öld og fram á þá 20.
Sombart var sprottinn upp úr
háborgaralegu umhverfi. Hann
fæddist 1863, stundaði nám í Berlín
og Pias, starfaði sem hagfræði-
kennari í Breslau og Berlín. Fyrsta
gerð höfuðrits hans um kapítalism-
ann kom fyrst út í tveimur bindum
1902 og svo áfram endurskoðað og
endurbætt. Lokagerð þess er sú sem
hér birtist í sex hálfbindum.
Sýnishom úr söluskrá:
Miðvangur — Hf.
Vorum að fá í sölu glæsil. enda-
raðh. á tveimur hæðum, ca 190
fm. Ákv. sala.
Borgarholts-
br./Kóp.
Rúmg. lítið niðurgr. 4ra
herb. íb. á jarðh. Ca 100
fm nettó. Ekkert áhv.
Arnarnes/bygglóð
Vel staðs. bygglóð á Arnarnesi
til sölu. ÖIl gj. greidd. Ákv. sala.
Vesturberg
4ra-5 herb. íb. ca 97 fm nettó á
3. hæð i fjölbhúsi. Ákv. sala.
Erum með söluumboð
fyrir Aspar-einingahús
Heimasímar:
20499 - 667030
1 HÁTÚNI 2B STOFNSETT 1958 I
Sveinn Skúlason hdl. (íÖ
Werner Sombart
Kveikjan að þessu verki var
áhugi jafnaðarmanna á endurskoð-
un kenninga Marxs og frekari
rannsóknum á sögu kapítalismans.
Mynd Marxs af kapítalismanum er
fyrst og fremst heiftarfull árás á
þetta hagkerfi og studd kenningum
um stéttabaráttuna sem aflvaka
sögulegrar þróunar. Mynd hans af
viðleitni mannanna er mjög tak-
mörkuð og öll einnar víddar. Það
var því full þörf á að setja saman
sögu hagkerfisins þar sem aðrir
þættir kæmu fram. Sombart var í
fyrstu „marxisti" að því leyti að
hann taldi stéttabaráttuna hreyfiafl
sögunnar í fyrstu gerðum „Kapital-
ismans“. Eftir því sem á leið og
eftir kynni hans og Max Weber
breyttist skilningur hans á við-
fangsefninu. Weber taldi félags-
fræðinga spanna flest svið, svo sem
sálfræði, heimspeki, trúarbrögð og
listir. Félagsfræðin var að hans
skoðun mun víðari grein en marx-
isminn taldi hana vera. Með hverri
endurskoðun og aukningu gætti
meira annarra áhrifa í riti Somb-
arts en marxismans. í annarri
útgáfu var ekki gjörlegt að tala um
Bolli Þór Bolla-
son til starfa í
fjármálaráðu-
neytinu
Bolli Þór Bollason hagfræðingur
hefur verið ráðinn til starfa í
fjármálaráðuneytinu.. Hann mun
starfa að hagrannsóknum og
áætlanagerð varðandi ríkisbú-
skapinn og ennfremur að heilda-
rendurskoðun skattakerfisins.
Bolli Þór er nú aðstoðarforstjóri
Þjóðhagsstofnunar. Hann hefur
starfað hjá stofnuninni síðan 1974.
Ráðning Bolla Þórs gildir frá 1.
september næst komandi.
að eiginlegur marxismi væri lengur
leiðarljósi söguskoðunar Sombarts,
fremur einskonar „sombartismi".
Sagnfræði og sagnfræðiheimspeki
mörkuðu aðra útgáfu verksins og
samfélagsskilningur höfundarins
spannaði víðara svið en í fyrstu
útgáfu. Hann klykkir út með lof-
ræðu um ríkisvaldið sem verndara
menningarinnar. Ritið ber vitni um
hina geysivíðtæku þekkingu höf-
undar og hann kemur efninu til
skila með ritsnilld, sögulegu næmi
og skilningi á aflvaka atburðarásar-
innar. Sombart talar um að
„hagkerfi sé ekki örlög“ og að „hag-
kerfi mótist ekki af sjálfsdáðum,
og að það þurfi ekki að bíða komm-
únismans til þess að losast undan
nauðsyninni. Hagkerfi eru manna
verk, mótuð af mennskri menningu
og ákvörðunum ...“
Sombart setti saman mörg rit.
Sum þeira voru frumrit að vissum
köflum í höfuðriti hans, svo sem
„Die Juden und das Wirtschafts-
leben" 1911 og „Luxus und Kapital-
ismus" 1913. Undirtitill „Der
moderne Kapitalismus" er „Histor-
isch-systematische Darstellung des
gesamteuropáischen Wirtschafts-
lebens von seinen Anfángen bis zur
Gegenwart". Sagan nær frá Karli
mikla fram að fyrri heimsstyijöld.
Sombart skrifar inngang að
þriðja bindinu, þar sem hann lýsir
kveikju verksins sem kenningu
Marxs: „Marx hóf þessa sögu, þetta
verk er framhald verks Marxs.
Hann sagði „fyrsta orðið" um kapít-
alismann, í þessu verki er „síðasta
orðið sagt.“ Þetta er hinn svonefndi
„sombartismi".
Útgáfa Bemhards vom Broeke
um höfuðverk Sombarts em um-
sagnir og gagnrýni um verkið og
heimildir Sombarts. Vei'kið vakti
upp deilur og aðdáun á sínum tíma.
Einnig er hér stutt ævisaga og rit-
saga Sombarts og ritaskrá. Birt er
ræða Sombarts, sem hann flutti í
þýska útvarpið í janúar 1933, um
líf sitt og ritstörf. Werner Sombart
lést 1941.
Bolli Þór Bollason.
#L
SVERRIR KRISTJÁNSSON
HÚS VERSLUNARINNAR 6.HÆO
LÖGM. HAFSTEINN BALDVINSSON HRlT

FASTEIGN ER FRAMTÍÐ
LAUFÁSVEGUR
Til sölu er eitt af þessum fallegu timburhúsum við Laufás-
veginn. Bílskúr og mjög stór lóð. Grunnflötur ca 75 fm,
kj. hæð og rishæð. í kj. er 2ja herb. íbúð og fl. Á 1. hæð
er 3ja herb. íbúð og fleira. í risi er 3ja herb. íb. og fleira.
Nánari upplýsingar á skrifstofunni.
NÝBÝLAVEGUR/KÓP.
Ca 87 fm 3ja herb. íb. á 1. hæð í góðu ástandi. íbúðin
er laus. Lykill á skrifstofu.
Dexter Gordon er djassgeggjarinn Dale Turner í mynd Taverni-
ers, Um miðnætti.
Blátt mið-
nætti í París
Kvikmyndir
Arnaldur Indriðason
Um miðnætti (’Round Midn-
ight). Sýnd í Bíóhúsinu.
Stjörnugjöf:
★ ★ ★ ‘/2
Bandarisk. Leikstjóri: Bertr-
and Tavernier. Handrit: Bertr-
and Tavernier og David
Rayfiel. Framleiðandi: Irwin
Winkler. Tónlist: Herbie
Hancock. Helstu hlutverk:
Dexter Gordon og Francois
Cluzet.
„Það eru engin kuldaleg augu
í París,“ segir Dale Turner (Dext-
er Gordon) við vin sinn áður en
hann flýgur frá New York til
Parísar. Tónlist þessa aldna djass-
ara er ekki metin þá stundina
vestra, bíbopið höfðaði ekki til
fólks, og hann og tenórsaxinn
hans verða útlagar í París. Þeir
eru þar nokkrir fyrir koliegar
Dale og setjast niður við hljóð-
færin sín á kvöldin á Bláu nótunni
og spila sinn djass, sem Frakkam-
ir kunna að meta. Um miðnætti
(’Round Midnight), sem sýnd er
í Bíóhúsinu, eftir franska leikstjó-
rann Bertrand Tavernier, segir frá
djassútlaganum Dale í París og
útlagalífinu. Dexter Gordon, sem
rangt væri að segja að léki hann,
frekar að hann lifi hann, er stór-
kostlegur. Hávaxinn og lotinn í
herðum, með þreytulegt, sorg-
mætt andlitið, grófa röddina,
einskonar „rámur tenórsax" og
þunglamalega göngulagið tekur
hann myndina, stingur henni í
vasann, klappar á hann og segir
glettinn: Þessa á ég. Hann þarf
ekkert að vinna til þess, aðeins
að vera til og gefa okkur innsýn
í þjóðsögurnar um hann og svörtu
djassútlagana í París eftir stríð;
Gordon var þar sjálfur um tíma
og Bud Powell og „Miðnætti”
blandar saman frásögnum úr
þeirra lífi og Lester Youngs, sem
hélt sig í New York, í eina sem
er eins hlýleg og falleg og kímin
og ljúfsár og bíbopið úr saxi Turn-
ers.
„Miðnætti" segir frá vináttu
Francis (Francois Cluzet) og Dale
Tumers. Djassarinn aldni hefði
ekki getað hugsað sér gagntekn-
ari aðdáanda eða alúðlegri bjarg-
vætt. Dýrkunin á sér engin
takmörk; Francis skilur litlu stelp-
una sína eina eftir heima á kvöldin
til að húka í rigningunni fyrir
utan Bláu nótuna og hlusta á tón-
ana seytla út um loftgat af því
hann hefur ekki efni á að hlusta
inni; þegar þeir hafa kynnst betur
leitar hann Turner uppi þegar
hann týnist á sínum fylliríum og
ber hann heim; hann tekur lán
fyrir stærri íbúð þegar Turner
flytur inn til þeirra feðgina og ef
þú spyrðir hann hvemig honum
líkaði blástur Dale Turners mundi
hann svara og horfa í gegnum
þig eins og dáleiddur: „Hann leik-
ur eins og Guð.“
Francis nægir að fá að dýrka
meistara sinn, meistaranum næg-
ir umhyggja Francis. En þegar
Dale Tumer kemur til Parísar em
aðstæður hans ekki upp á marga
fiska. Hann er drykkjusjúkur og
það gengur maður undir manns
hönd að forða honum undan
áfenginu. Hann að sama skapi
beitir öllum ráðum til að ná sér í
sopa. Hann hefur ekkert hljóðrit-
að í langan tíma og er á hraðri
niðurleið. Hann er örþreyttur á
lífinu, öllu nema bíbopinu. Francis
tekur goðið uppá arma sér og
þegar þeir eru orðnir vinir tekst
Francis að fá hann til að hætta
drykkjunni og semja aftur.
Samleikur þeirra Dexter Gor-
dons og Francois Cluzet er frábær
og á kannski stærstan þátt í hinu
ljúfa og kómíska andrúmi mynd-
arinnar. Hinn Dustin Hoffmaníski
Cluzet á afar auðvelt með að láta
mann taka þátt í slag sínum til
bjargar Dale, ást hans á honum
og umhyggjunni fyrir honum með
einlægum og alvömþmngnum en
aldrei fölskum eða yfirborðs-
kenndum leik. Þegar Dale drekk-
ur, þjáist Francis, hann hlustar á
hann í bamslegri hrifningu inni á
Bláu nótunni og sest við fætur
hans þar sem hann situr með te-
nórsaxinn sinn í dimmu húsa-
sundi.
En þótt Cluzet leiki með mest-
um ágætum er engin hætta á að
hann steli senunni frá Dexter
Gordon. „Líf mitt er tónlist, ást
mín er tónlist,” segir Dale eða
Dexter. Það er í svona setningum
sem þeir verða eitt. Dexter ræður
algerlega sínum ferðum því Ta-
vemier gefur honum sannarlega
allan þann tíma sem hann þarf
og næði til að fara með textann
á sinn dásamlega rólega máta.
Og Tavernier dregur líka upp
ákaflega skemmtilega mynd af
útlagalífínu í París með öllum
sínum diiiandi djassgeggjumm
(óborganleg er partýsenan heima
hjá Francis þegar „Butter” nær
upp sveiflu undir píanóleik Herbie
Hancock, sem fer með svolitla
rullu og sér Tavemier fyrir djass-
inum í myndina). Og loks má
geta þess að Martin Scorsese
bregður fyrir í gervi málóðs umba
í New York og er vita óþolandi.
„Það jafnast ekkert á við
djass,” syngja Stuðmenn og það
má vera að þið sjáið hvers vegna
í „Miðnætti” Tavemiers. Stundum
er eins og hann hafi raulað stuð-
lagið með sér við gerð hennar.